Τι είναι η πυρομανία?
Η θέαση της φωτιάς αποτελεί για τον άνθρωπο κάτι ευχάριστο και γοητευτικό τις περισσότερες φορές. Το άναμμα φωτιάς είναι μια δραστηριότητα που συνδέεται με πολλά αρχαία και παραδοσιακά έθιμα, ενώ συμβολίζει την οικογενειακή θαλπωρή. Η θεά Εστία από την αρχαία Ελλάδα, απεικονίζεται συμβολικά με μια κεντρική φλόγα στο κέντρο του σπιτιού που ενώνει τα μέλη της οικογένειας, συμβολισμός που μεταφέρεται μέχρι και σήμερα. Το τζάκι για παράδειγμα στο σπίτι εκτός από ζεστασιά το χειμώνα δίνει και μια αίσθηση ψυχικής ζεστασιάς, ή το άναμμα φωτιάς στην παραλία ένα όμορφο καλοκαιρινό βράδυ, είναι το κέντρο γύρω από το οποίο κάθεται και συνδέεται μία παρέα. Αυτή η γοητεία που ασκεί η φωτιά στον άνθρωπο, κάποιες φορές μπορεί να αγγίξει την υπερβολή με αποτέλεσμα σε τέτοιε περιπτώσεις να μιλάμε για ψυχική διαταραχή.
Η πυρομανία είναι μια πολύ σπάνια ψυχική διαταραχή που ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία των διαταραχών του ελέγχου των παρορμήσεων. Στις διαταραχές αυτές το βασικό σύμπτωμα είναι όπως μαρτυρά και το όνομά τους η επαναλαμβανόμενη αδυναμία ελέγχου παρορμήσεων, και στην προκειμένη περίπτωση η παρόρμηση αυτή αφορά στην τοποθέτηση πυρκαγιάς. Σύμφωνα με την πέμπτη έκδοση του στατιστικού εγχειριδίου για την ταξινόμηση των ψυχικών διαταραχών DSM, τα κριτήρια που χρειάζεται κανείς να πληροί προκειμένου να διαγνωστεί η πυρομανία είναι τα εξής:
- Εκούσια τοποθέτηση πυρκαγιάς κατ επανάληψη.
- Αυξανόμενη ψυχική δυσφορία πριν την τοποθέτηση της πυρκαγιάς, και ανακούφιση από αυτήν την ψυχική δυσφορία αφότου προβεί στην τοποθέτηση της πυρκαγιάς.
- Αίσθηση έντονης έλξης προς την φωτιά αλλά και προς τα σύνεργα που χρησιμοποιούνται ώστε να ανάψει.
- Αίσθηση ευχαρίστησης όταν τοποθετεί την πυρκαγιά αλλά και καθώς την παρακολουθεί.
- Τα συμπτώματα να μην μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως διαταραχή διαγωγής, μανιακό επεισόδιο και αντικοινωνική δομή προσωπικότητας.
Τι δεν είναι η πυρομανία?
Είναι πολύ σημαντικό να διευκρινιστεί μία παρερμήνευση του όρου «πυρομανία» που οδηγεί σε κατάχρηση αυτού και σε εξίσωσή του με τον εμπρησμό. Εμπρησμός δεν σημαίνει πυρομανία. Η δεύτερη είναι μία σπάνια ψυχική διαταραχή, όπου το άτομο αδυνατεί να ελέγξει την παρόρμησή του, ενώ ο εμπρησμός είναι μια εγκληματική πράξη, πίσω από την οποία υπάρχει εγκληματική δηλαδή πρόθεση πρόκλησης βλάβης και σκοπιμότητα. Αν και είναι και οι δύο εκούσιες λοιπόν πράξεις, οι προθέσεις στην κάθε περίπτωση διαφοροποιούνται. Οι εμπρηστές δεν σημαίνει ότι είναι και πυρομανείς, για την ακρίβεια σπάνια είναι. Συχνότερα οι εμπρηστές είναι κοινωνικά απομονωμένα άτομα με αντικοινωνικά στοιχεία προσωπικότητας, στοιχεία δηλαδή μη συμμόρφωσης και σεβασμού των κοινωνικών κανόνων. Οι πυρομανείς επίσης, αν και τοποθετούν συχνά φωτιές, τις περισσότερες φορές το κάνουν με τρόπο μη εγκληματικό.
Ένα άτομο για να διαγνωστεί λοιπόν με πυρομανία δεν ανάβει φωτιές για τους παρακάτω λόγους:
- Για να αποσπάσει κάποιο κέρδος, όπως ένα χρηματικό ποσό.
- Για ιδεολογικούς λόγους.
- Για να εκφράσει το θυμό του ή για να εκδικηθεί.
- Για να καλύψει κάποια άλλη εγκληματική πράξη.
- Για να επωφεληθεί των περιστάσεων όπως για παράδειγμα, να αποζημιωθεί από μια ασφαλιστική εταιρεία και να αγοράσει ένα καλύτερο σπίτι.
- Ως απόκριση σε παραισθήσεις ή ψευδαισθήσεις.
- Εξ αιτίας απώλειας της λογικής του κρίσης, όπως σε περίπτωση χρήσης τοξικών ουσιών.
Τι βιώνει ο άνθρωπος με πυρομανία?
Η έρευνα έχει δείξει ότι τα άτομα με πυρομανία βιώνουν μια αυξημένη ενδοψυχική ένταση η οποία ανακουφίζεται όταν το άτομο προβεί στην πράξη πρόκλησης φωτιάς. Συχνά επίσης βιώνουν ενοχή ή δυσφορία αμέσως μετά την πράξη, ειδικά όταν έχουν προσπαθήσει στο μέγιστο δυνατό να κατανικήσουν την παρόρμησή τους, χωρίς όμως τελικά να τα καταφέρουν.
Πού οφείλεται η πυρομανία?
Η περιορισμένη έρευνα αναφορικά με τη σπάνια αυτή διαταραχή δεν επιτρέπει ξεκάθαρα συμπεράσματα σχετικά με τις αιτίες εμφάνισης της. Ωστόσο, φαίνεται η κληρονομικότητα να παίζει ρόλο και εδώ, καθώς οι νευροδιαβιβαστές της ντοπαμίνης και της σεροτονίνης , οι οποίοι σχετίζονται με τη ρύθμιση του ελέγχου των παρορμήσεων, φαίνεται να επηρεάζονται σε γονιδιακό επίπεδο. Στους παράγοντες επικινδυνότητας για την εμφάνιση πυρομανίας συγκαταλέγονται το ανδρικό φύλο, οι μαθησιακές δυσκολίες, οι ελλιπείς κοινωνικές δεξιότητες, ενώ φαίνεται τα 18 έτη να είναι η συνηθέστερη ηλικία διάγνωσης της διαταραχής.
Ποια είναι τα σημάδια πως κάποιος έχει πυρομανία?
Οι άνθρωποι με πυρομανία όπως αναφέραμε και παραπάνω, διεγείρονται από τη θέαση της φωτιάς αλλά και από τα αντικείμενα που συνδέονται με αυτή, όπως για παράδειγμα αναπτήρες και σπίρτα. Μια συλλογή τέτοιων αντικειμένων δηλαδή στην υπερβολή της, που δε θα μπορούσε να δικαιολογείται μόνο για λόγους χρηστικότητας, θα μπορούσε να αποτελεί σημάδι ότι το άτομο έχει πυρομανία. Επίσης μια ένδειξη της διαταραχής θα μπορούσε να είναι η παρατήρηση καμένων αντικειμένων ή επίπλων στο χώρο του ατόμου, όπως για παράδειγμα καμένα χαλιά, ή χαρτιά. Τέλος, μιας και άνθρωποι με πυρομανία διατηρούν μια διαρκή ενασχόληση με τη φωτιά και ό, τι συνδέεται με αυτή, είναι πιθανό να επισκέπτονται πυροσβεστικά τμήματα, να βοηθούν στην κατάσβεση μιας πυρκαγιάς, ακόμη και να δηλώνουν ψευδώς πυρκαγιές.
Πώς μπορώ να βοηθήσω τον εαυτό μου?
Ίσως το σημαντικότερο βήμα της αυτό-βοήθειας για την πυρομανία, αλλά και για όλες τις δύσκολες ψυχικές καταστάσεις που μπορεί να αντιμετωπίζει κανείς, να είναι η αποδοχή και η αναγνώριση της δυσκολίας και η αναζήτηση ενός επαγγελματία ψυχικής υγείας. Ο συνδυασμός φαρμακοθεραπείας και ψυχοθεραπείας είναι ο ιδανικότερος για να μπορέσεις να καταστείλεις τόσο την αδυναμία ελέγχου της παρόρμησής σου, αλλά και να μπορέσεις να επεξεργαστείς την κατάσταση συνολικά και να αντικαταστήσεις την παρόρμηση αυτή, με μια πιο λειτουργική συμπεριφορά.
Πώς μπορώ να βοηθήσω έναν δικό μου άνθρωπο?
Αν έχεις παρατηρήσει πως ένας δικός σου άνθρωπος παρουσιάζει σημάδια τα οποία θα μπορούσαν να υποδεικνύουν την εν λόγω διαταραχή και θέλεις να τον βοηθήσεις, τότε για αρχή εκδήλωσε το γνήσιο ενδιαφέρον σου χωρίς κριτική και πρόθεση αξιολόγησης. Κάνε τον άνθρωπο αυτόν να αισθανθεί ασφάλεια και να μπορέσει να μοιραστεί μαζί σου τη δυσκολία του ανοιχτά και ειλικρινά, επικαλούμενος την ενσυναίσθησή σου προς το πρόσωπό του, δηλαδή την προσπάθειά σου να τον ακούσεις και να κατανοήσεις τα βαθύτερα νοήματα που έχει η εμπειρία αυτή για τον ίδιο. Είναι σημαντικό να νιώσει ότι τον αποδέχεσαι ως πρόσωπο, και μάλιστα ως ένα πρόσωπο που χρειάζεται στήριξη. Το σημαντικότερο είναι να τον βοηθήσεις να έρθει σε επαφή με επαγγελματία ψυχικής υγείας, καθώς η πρόθεσή σου να τον βοηθήσεις δε σημαίνει ότι είναι αρκετή για να τα καταφέρεις μόνος σου, κι αυτό είναι οκ! Τέλος, στην περίπτωση που είσαι γονιός και έχεις αντιληφθεί ότι το παιδί σου μπορεί να παρουσιάζει ενδείξεις αυτής της διαταραχής, είναι απαραίτητο να λάβεις κι εσύ καθοδήγηση αλλά και στήριξη από έναν επαγγελματία.
Βιβλιογραφία
American Psychiatric Association. (2013). Anxiety Disorders. In Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.)
Cognitive inflexibility in a young woman with pyromania. J Behav Addict. 2018 Mar 1;7(1):189-191.