Διαλείπουσα εκρηκτική διαταραχή (intermitted explosive disorder)
Τι είναι?
Η Διαλείπουσα Εκρηκτική Διαταραχή (ΔΕΔ) εμπίπτει στην κατηγορία των διαταραχών ελέγχου παρόρμησης. Πρόκειται για μία διαταραχή η οποία χαρακτηρίζεται από αποτυχία να αντισταθεί κανείς σε επιθετικές παρορμήσεις, οι οποίες καταλήγουν σε σοβαρές επιθέσεις, καταστροφή περιουσίας, ή συχνών λεκτικών επιθέσεων που λαμβάνουν τη μορφή έντονης παράφορης οργής ή υβρεολόγιου. Χαρακτηριστικές εκφάνσεις αυτών των συμπεριφορών αποτελούν οι απειλές ή η πρόκληση βλάβης σε κάποιο πρόσωπο, ή η σκόπιμη καταστροφή ενός αντικειμένου αξίας.
Πού οφείλεται?
Τόσο βιολογικοί όσο και περιβαλλοντικοί παράγοντες φαίνεται πως συντρέχουν στην εμφάνιση της ΔΕΔ. Οι περισσότεροι άνθρωποι με αυτή τη διαταραχή είναι μεγαλωμένοι σε οικογένειες, μέσα στις οποίες η εκρηκτική συμπεριφορά και η λεκτική και σωματική κακοποίηση αποτελούν συνήθη φαινόμενα. Η έκθεση σε έντονη βία από πολύ πρώιμη ηλικία, καθιστά για αυτά τα παιδιά πιο πιθανό το ενδεχόμενο να αναπτύξουν αντίστοιχα χαρακτηριστικά καθώς μεγαλώνουν. Ενδέχεται επίσης να συντρέχουν και γενετικοί παράγοντες που μαρτυρούν το ενδεχόμενο η ευαισθησία στη διαταραχή να περνάει από τον γονέα στο παιδί. Επιπλέον, φαίνεται ότι ο νευροδιαβιβαστής της σεροτονίνης ενδέχεται να παίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση της διαταραχής.
Συμπτώματα
H ΔΕΔ χαρακτηρίζεται από αρκετά διακριτά επεισόδια αδυναμίας αντίστασης του ατόμου σε επιθετικές παρορμήσεις. Τα ξεσπάσματα γενικά διαρκούν λιγότερο από μισή ώρα και μπορεί να καταλήξουν σε σοβαρή καταστροφή περιουσίας ή επιθετικές πράξεις. Για να διαγνωσθεί κάποιος με ΔΕΔ, θα πρέπει να έχει επιδείξει λεκτική ή σωματική βία έναντι περιουσίας, ζώων ή ανθρώπων κατά προσέγγιση τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα για μια περίοδο τουλάχιστον τριών μηνών. Αυτός ο τύπος θυμού δεν είναι απαραίτητο να καταλήγει σε καταστροφή περιουσίας ή τραυματισμό ζώων ή ανθρώπων.
Ένα άτομο επίσης μπορεί να διαγνωσθεί με ΔΕΔ όταν έχει τρία ξεσπάσματα θυμού που έχουν καταλήξει σε καταστροφή περιουσίας ή σωματικής επίθεσης και που περιλαμβάνουν τραυματισμό μέσα σε μία περίοδο ενός χρόνου. Σε γενικές γραμμές, τέτοια ξεσπάσματα είναι σύντομα και παρορμητικά, και όχι προσχεδιασμένα.
Τι δεν είναι.
Ο θυμός ανέκαθεν υπήρξε συνδεδεμένος με την ύπαρξη ψυχοπαθολογίας από την κλασική ακόμη εποχή. Ο δεσμός αυτός διαφαίνεται από την αγγλική λέξη “mad”, που στην καθομιλουμένη χρησιμοποιείται για να αποδώσει τόσο την έννοια του θυμού, όσο και την έννοια της παραφροσύνης. Ο θυμός και οι εκφράσεις του μέσα από την συμπεριφορά (για παράδειγμα η ευερεθιστότητα, η εχθρότητα, και η οργή) ενδεχομένως να συνοδεύουν την κλινική έκφανση πολλών ψυχικών διαταραχών. Γι’ αυτό το λόγο, οι απόψεις περί του αν ο θυμός συσχετίζεται με άλλες ψυχικές ασθένειες ή αν αποτελεί κάτω από ορισμένες συνθήκες μία αυθύπαρκτη ψυχική διαταραχή, διίστανται.
Η εσωτερικευμένη οργή αν και συνδέεται με την ύπαρξη ψυχοπαθολογίας (σύνδεση η οποία ξεκίνησε από την ψυχοδυναμική θεωρία που θεώρησε την εσωτερικευμένη οργή ως την κύρια αιτία της κατάθλιψης,) δεν αποτελεί χαρακτηριστικό της επικρατούσης ταξινόμησης των ψυχικών διαταραχών. Αντίθετα, η εξωτερικευμένη έκφραση του θυμού που χαρακτηρίζεται από παρορμητική οργή είναι εκείνη που χαρακτηρίζει τη διάγνωση της διαλειπούσης εκρηκτικής διαταραχής (ΔΕΔ).
Διαφορική διάγνωση
Προκειμένου να διαγνωσθεί η ΔΕΔ, θα πρέπει τα επιθετικά επεισόδια να μην ταιριάζουν σε καμία άλλη ψυχική διαταραχή, όπως η αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας, η οριακή διαταραχή προσωπικότητας, η ψυχωτική διαταραχή, το μανιακό επεισόδιο, η διαταραχή διαγωγής, και η διαταραχή υπερκινητικότητας και ελλειμματικής προσοχής. Επίσης θα πρέπει να μην οφείλονται σε άμεσες ψυχολογικές επιπτώσεις ψυχοτρόπων ουσιών ή κάποιο ιατρικό παράγοντα, όπως τραυματισμό στο κεφάλι ή νόσο Alzheimer.
ΥΓ: Δεν είναι ΔΕΔ όταν πρόκειται για ξεσπάσματα θυμού, που είναι περιστασιακά και δικαιολογημένα!
Τι βιώνει ο άνθρωπος με ΔΕΔ? Πως αισθάνεται?
Τα άτομα που βιώνουν εκρηκτικά επεισόδια συχνά περιγράφουν μια έντονη παρόρμηση να γίνουν επιθετικοί προτού προβούν στις επιθετικές πράξεις. Τα εκρηκτικά επεισόδια συχνά συνδέονται και με συναισθηματικά συμπτώματα, όπως ευερεθιστότητα, οργή, υπερένταση, αποδιοργανωμένη και υπερβολικά γρήγορη σκέψη, και μια απότομη καταθλιπτική διάθεση ή κούραση μετά τις πράξεις. Μερικά άτομα επίσης αναφέρουν ότι τα επιθετικά τους επεισόδια συχνά προηγούνται ή συνοδεύονται από οργανικά συμπτώματα όπως μούδιασμα, τρέμουλο, αίσθημα παλμών, σφίξιμο στο στήθος, πίεση στο κεφάλι, ενίοτε αναφέρουν πως ακούν μία ηχώ.
Η διαταραχή ενδέχεται να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου. Μπορεί να επιφέρει απώλεια του επαγγέλματος, διακοπή του σχολείου, διαζύγιο, δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις ή οποιαδήποτε άλλη βλάβη στην κοινωνική και επαγγελματική ζωή, τροχαία ατυχήματα, νοσηλεία εξ αιτίας πιθανού τραυματισμού από καβγά ή ατυχήματα, οικονομικά προβλήματα, φυλάκιση και άλλα νομικά ζητήματα.
Ποια είναι τα σημάδια πως κάποιος έχει ΔΕΔ?
- Έντονα χωρίς λόγο ή δυσανάλογα του λόγου ξεσπάσματα θυμού, με καθορισμένη διάρκεια περίπου μισής ώρας.
- Χαρακτηρίζει τη συμπεριφορά του ατόμου γενικά, δεν πρόκειται για κάτι περιστασιακό.
- Μοιάζει με άτομο που χάνει εύκολα την υπομονή του, ακόμη και όσον αφορά την εκτέλεση απλών καθημερινών δραστηριοτήτων.
- Μοιάζει ο κύκλος του και ο οικογενειακός περίγυρος του να δυσκολεύεται να αλληλεπιδράσει μαζί του.
Πώς μπορώ να βοηθήσω τον εαυτό μου?
Φυσικά το πρώτο στάδιο είναι η παραδοχή για την ύπαρξη της διαταραχής. Δεύτερον, χρειάζεται η αναγνώριση της ανάγκης σου για βοήθεια. Δεν υπάρχει τίποτα πιο καθοριστικό από το δικό σου κίνητρο για την αντιμετώπιση της κατάστασης! Να θυμάσαι πως κανείς δεν μπορεί να σε βοηθήσει αν δεν το θες πραγματικά και αν δε βοηθήσεις εσύ ο ίδιος πρώτα τον εαυτό σου! Η απόφαση να επεξεργαστείς αυτό που σου συμβαίνει είναι ένδειξη δύναμης και θάρρους!
Πώς μπορώ να βοηθήσω έναν δικό μου άνθρωπο που πάσχει από ΔΕΔ?
Αρχικά, χρειάζεται να έχεις υπόψη ότι όσο καλές προθέσεις και να έχεις, θα πρέπει να προσέχεις πολύ. Τα άτομα με ΔΕΔ ενδέχεται να γίνουν επιθετικά άθελά τους, καθώς όπως εξηγήσαμε αδυνατούν να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους! Επομένως σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να πιέσεις ή να εξαναγκάσεις έναν άνθρωπο να δεχτεί βοήθεια αν ο ίδιος δεν το θέλει. Προσπάθησε να κρατάς μία υποστηρικτική στάση χωρίς επικρίσεις και να συζητήσεις ανοιχτά με το άτομο αυτό σχετικά με τους τρόπους που μπορεί να αντιμετωπίσει τα συμπτώματα της ΔΕΔ.
Αντιμετώπιση
Η θεραπεία χρειάζεται να στοχεύει στο να βοηθήσει τα άτομα να διαχειρίζονται τις επιθετικές παρορμήσεις τους. Συνήθως περιλαμβάνει ένα συνδυασμό φαρμακευτικής αγωγής και ψυχοθεραπείας, ενώ οι μελέτες δείχνουν πως ο συνδυασμός αυτών των δύο προσεγγίσεων επιφέρει την βέλτιστη πρόγνωση. Η ομαδική ψυχοθεραπεία και τα προγράμματα διαχείρισης θυμού μπορούν επίσης να φανούν πολύ βοηθητικά. Οι ασκήσεις χαλάρωσης έχει επιπλέον βρεθεί πως είναι πολύ χρήσιμες όσον αφορά την εξουδετέρωση του θυμού.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
- Scott, K. M., Lim, C. C. W., Al-Hamzawi, A., & Alonso, J. (2018). Intermittent explosive disorder. In K. M. Scott, P. de Jonge, D. J. Stein, & R. C. Kessler (Eds.), Mental disorders around the world: Facts and figures from the WHO World Mental Health Surveys (p. 182–194). Cambridge University Press.
- American Psychiatric Association. (2013). Anxiety Disorders. In Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.)
