Καλημέρα σας, έχω ξεκινήσει ψυχοθεραπείες. Παρατηρώ μεγάλη βελτίωση τόσο στις σκέψεις μου, όσο και στον τρόπο που μιλώ στον εαυτό μου. Όμως προσπαθώ ακόμα να διαχειριστώ τόσο την κριτική τρίτων, όσο και την θέσπιση ορίων. Είναι θέμα αυτοεκτίμησης ή προέρχεται από κάποιον άλλο παράγοντα;
Από τον/την: Ανώνυμος
Αγαπητή/έ Ανώνυμε,
πριν απ’ όλα θα θέλαμε να σε ευχαριστήσουμε που μοιράστηκες την ιστορία και τους προβληματισμούς σου μαζί μας. Είναι πολύ ευχάριστο που έχεις ξεκινήσει αυτό το όμορφο ταξίδι της ψυχοθεραπείας και ακόμη περισσότερο το ότι είσαι ικανοποιημένος/η από αυτό.
Η κριτική είναι ένα πολύπλοκο θέμα όπως επίσης και η επιρροή που έχει στην διάθεση, στην αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή μας, καθώς αυτά είναι άρρηκτα συνδεδεμένα. Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του ένα κοινωνικό ων και από τη στιγμή που εντάσσεται σε ένα κοινωνικό δίκτυο είναι σχεδόν αναπόφευκτο να δεχθεί την κριτική των άλλων, είτε αυτή είναι θετική είτε αρνητική. Όπως είπε πολύ σοφά και ο Αριστοτέλης, “υπάρχει μονάχα ένας τρόπος για να αποφύγεις την κριτική, να μη λες τίποτα, να μην κάνεις τίποτα, να μην είσαι τίποτα”. Επομένως, το δικό μας μερίδιο ευθύνης από εκεί και πέρα έγκειται στον τρόπο με τον οποίο θα το διαχειριστούμε. Είναι πολύ φυσιολογικό βέβαια να μας επηρεάζουν αρνητικά ορισμένα αρνητικά σχόλια με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο ένα θετικό σχόλιο/κομπλιμέντο “ανεβάζει” την ψυχολογία μας και μας κάνει να νιώθουμε όμορφα κι αυτό γιατί όντες μέλος μίας κοινωνικής ομάδας έχουμε την ανάγκη για αποδοχή και θετική ανατροφοδότηση. Το ζήτημα είναι όταν από την απλή αναστάτωση τα αρνητικά σχόλια φτάνουν να επηρεάζουν σε τέτοιο βαθμό την ψυχολογία μας που κατακερματίζουν την αυτοεκτίμηση μας και οδηγούν σε αδικαιολόγητα αυστηρή αυτοκριτική.
Η αυτοεικόνα, η εικόνα δηλαδή που έχει το άτομο για τον εαυτό του, το πως συνειδητά βλέπει και αναγνωρίζει τα χαρακτηριστικά του, τις ικανότητες και τις αδυναμίες του, επηρεάζεται εν μέρει από τις εμπειρίες που έχει, από την συνδιαλλαγή του με το περιβάλλον του και από τις αξιολογήσεις των άλλων για τον ίδιο και τη συμπεριφορά του. Οι άνθρωποι που αποτελούν τον κύκλο μας (ή αλλιώς οι “σημαντικοί άλλοι”) αποτελούν με κάποιον τρόπο τον καθρέφτη μας και μπορούν να επιβεβαιώσουν την εικόνα που έχουμε εμείς για τον εαυτό μας ή να έρθουν σε αντίθεση με αυτό που πιστεύουμε και τότε μπορεί να προκληθεί εσωτερική σύγχυση. Η αυτοεκτίμηση δε είναι μία πολύ ιδιαίτερη έννοια και κατά βάση αναφέρεται στο πως αισθάνεται δηλαδή κάποιος για τον εαυτό του. Χτίζοντας μία καλή και επαρκή αντίληψη του εαυτού μας και βασίζοντας την αυτοεικόνα μας σε ρεαλιστικές πεποιθήσεις και στάσεις για εμάς τότε μπορούμε πιο ψύχραιμα και συνειδητοποιημένα να αξιολογήσουμε τους χαρακτηρισμούς των τρίτων και τα σχόλια τους προς εμάς χωρίς να κλονιστεί η πίστη, ο σεβασμός και η εκτίμηση για τον εαυτό μας.
Στην περίπτωση λοιπόν που δέχεσαι κριτική αγαπητή/έ Ανώνυμε αυτό που μπορείς να κάνεις είναι να πάρεις λίγο χρόνο εκείνη τη στιγμή, να την αξιολογήσεις και να αναρωτηθείς τα εξής:
- Με ποιόν τρόπο σε επηρεάζει αυτό που ακούς; Πώς σε κάνει να νιώθεις; Τι σκέφτεσαι στο άκουσμα αυτή της κριτικής;
- Για ποιο λόγο πιστεύεις ότι σε επηρεάζει το συγκεκριμένο σχόλιο;
- Ποιος/α κάνει την κριτική; Τι αξία έχει για εσένα το γεγονός ότι ακούς αυτό που ακούς από το συγκεκριμένο άνθρωπο;
- Για ποιο λόγο πιστεύεις ότι ο/η άλλος/η κάνει αυτό το σχόλιο για ‘σένα;
- Αυτό το σχόλιο βασίζεται σε κάτι αληθές; Είναι αντιπροσωπευτικό της πραγματικότητας;
Είναι σημαντικό να αντιληφθείς πώς η εκάστοτε κριτική που προέρχεται από ένα τρίτο άτομο έχει άμεση σχέση με τα δικά του ατομικά χαρακτηριστικά, τα προσωπικά του κριτήρια, τις πεποιθήσεις και τις αξίες του, ακόμη και από τη συναισθηματική του κατάσταση εκείνη τη στιγμή. Προσπάθησε όσο μπορείς να μην παίρνεις προσωπικά τα κακόβουλα και με άσχημο τρόπο εκφραζόμενα αρνητικά σχόλια, καθώς πολλές φορές αυτός που ασκεί τέτοιου είδους κριτική μπορεί να αισθάνεται έτσι για τον ίδιο και όχι για σένα. Σε αυτό το σημείο παίζει μεγάλο ρόλο ποιός σου λέει τι και για ποιο λόγο, με ποια πρόθεση; Μπορεί και οι φίλοι σου να ασκήσουν κάποια στιγμή κριτική για μια συμπεριφορά σου και να το κάνουν καλοπροαίρετα με σκοπό να σε βοηθήσουν. Σε κάθε περίπτωση, μπορείς να αξιολογήσεις και την θετική και την αρνητική κριτική και είτε να την αξιοποιήσεις για τη δική σου αυτο-εξέλιξη είτε να την αγνοήσεις αν δεν την θεωρείς χρήσιμη. Επίσης, καλό θα ήταν να αποφεύγεις να δικαιολογείς διαρκώς τον εαυτό σου όταν ακούς ένα επικριτικό σχόλιο. Αντ’ αυτού μπορείς να απαντήσεις ήρεμα και να ζητήσεις από το συνομιλητή σου να τεκμηριώσει τα όσα λέει και για ποιο λόγο τα λέει.
Όσον αφορά στη θέσπιση ορίων που ανέφερες, αυτό από μόνο του αποτελεί ένα μεγάλο ζήτημα και θα μπορούσα να σου γράψω πολλά σχετικά με αυτό. Τα όρια(συναισθηματικά, χρονικά, σωματικά, σεξουαλικά) που θέτουμε τόσο στον εαυτό μας όσο και στις σχέσεις μας με τους άλλους είναι αναγκαία, καθώς εξασφαλίζουν την ψυχική ηρεμία και βοηθούν να χτιστούν υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις. Βοηθούν στο να καταλάβεις και εσύ και οι άλλοι που τελειώνεις εσύ και που αρχίζουν οι άλλοι. Η κυριότερη σημασία των ορίων δηλαδή συνιστάται στο να αντιληφθείς που οι ανάγκες των άλλων παρεμβαίνουν και παρεμποδίζουν τις δικές σου ανάγκες. Και αυτό για να το κάνεις πρέπει αρχικά να δώσεις σημασία στο πώς αισθάνεσαι εσύ όταν εντοπίζεις ότι μπορεί να παραβιάζονται τα όριά σου.
Και στη θέσπιση ορίων, όπως και στη διαχείριση της κριτικής, μεγάλη σημασία έχει να γνωρίζεις πάνω από όλα εσύ ο/η ίδιος/α τον εαυτό σου. Αφού πρώτα γνωστοποιήσεις και βάλεις τα δικά σου προσωπικά και εσωτερικά όρια θα μπορέσεις πιο εύκολα να γνωστοποιήσεις και στους υπόλοιπους τα “εξωτερικά” σου όρια. Όταν, δηλαδή, αναγνωρίζεις τις ανάγκες σου, τις επιθυμίες σου, τι θέλεις και τι όχι από τις σχέσεις σου θα βάλεις τα όρια σου και στους άλλους γύρω σου.
Το κλειδί βρίσκεται στο να γνωρίζεις τα δικαιώματά σου, να βάζεις τις δικές σου ανάγκες σε προτεραιότητα και να λες “όχι”. Μπορείς, λοιπόν, να ξεκινήσεις να θέτεις τα όριά σου με το να γίνεις πιο διεκδικητικός/ή, προσπαθώντας να λες περισσότερα “ναι” στον εαυτό σου και στις επιθυμίες σου χωρίς να θεωρείς πως είναι εγωκεντρικό και εγωιστικό. Δεν σημαίνει πως το να λέω “όχι” με κάνει κακό παιδί ενώ αν λέω σε όλα “ναι” και ικανοποιώντας τους άλλους συνεχώς (ακόμα και αν σημαίνει πως θα γίνω χίλια κομμάτια) θα καταλάβουν ότι τους αγαπώ και τους νοιάζομαι. Είναι συχνό οι άνθρωποι να μην θέλουν να εκφράσουν τα όρια τους με το φόβο πως οι άλλοι θα απομακρυνθούν ή θα τους κακοχαρακτηρίσουν. Τα όρια δεν τοποθετούνται για να απομακρύνουν τους άλλους ούτε πρέπει να θέτονται με θυμό. Θα μπορούσες για παράδειγμα, αν σε μία συγκεκριμένη στιγμή δεν θέλεις να κάνεις κάτι, να απορρίψεις ευγενικά μία πρόταση χωρίς όμως να εξηγήσεις το λόγο που την απορρίπτεις και να ζητήσεις συγνώμη για αυτό. (πχ. “Θα ήθελα να σε βοηθήσω, αλλά δυστυχώς δεν μπορώ αυτή τη στιγμή”, “Κρίμα, δε γίνεται τώρα”). Έτσι δεν βάζεις τον εαυτό σου στη διαδικασία να δικαιολογηθεί σαν να κάνεις κάτι κακό και δεν αφήνεις το περιθώριο για περισσότερες ερωτήσεις. Ακόμη και στην περίπτωση που ο άλλος ενοχληθεί από την άρνησή σου θυμήσου πως εσύ είσαι υπεύθυνος/η για τα δικάσου συναισθήματα χωρίς να αναλάβεις την ευθύνη για την αναστάτωση του άλλου.
Ορισμένα άτομα δε δέχονται και δεν έχουν μάθει να ακούνε το “όχι” ως απάντηση και μπορούν να γίνουν χειριστικά πιέζοντάς σε ακόμα περισσότερο. Τότε ίσως χρειαστεί να επαναλάβεις ό,τι έκανες χωρίς πάλι να τους δώσεις εξηγήσεις μέχρι να αντιληφθούν πως δεν έχουν το περιθώριο να σε μεταπείσουν. Επίσης, αν παρατηρείς ότι κάτι που κάνει ο άλλος παραβιάζει τα όρια σου θα μπορούσες να το συζητήσεις ανοιχτά εκφράζοντας με σαφή και ευγενικό τρόπο την ενόχλησή σου, αλλά και τις ανάγκες σου τη δεδομένη στιγμή.
Φυσικά ό τι σε απασχολεί μπορείς να το συζητήσεις με τον/την ψυχοθεραπευτή/τρια σου, καθώς θα μπορέσει να σε βοηθήσει να διαχειριστείς τα παραπάνω με πιο στοχευμένο και αποδοτικό για εσένα τρόπο.
Ελπίζω να σου φάνηκαν χρήσιμα όσα σου είπα και να σε βοήθησα με τον τρόπο μου. Μην ξεχνάς πως για οτιδήποτε χρειαστείς είμαστε στη διάθεσή σου.
