Ως συναισθηματική κακοποίηση παιδιού, ορίζεται η εμφάνιση ή η απουσία πράξεων από το γονέα ή από ένα ενήλικο άτομο που έχει το ρόλο του φροντιστή, με σκοπό την πειθαρχία και την επιβολή ελέγχου. Η υπεροχή δύναμης και θέσης του ενήλικα/θύτη έναντι του παιδιού/θύματος, διευκολύνει αυτήν την επιθετική συμπεριφορά και προκαλεί φόβο, πόνο, ενοχές και τραύμα στην ψυχή του παιδιού.
Η συναισθηματική κακοποίηση έχει πολλές μορφές, όπως η παραμέληση του παιδιού για τις βιοτικές του ανάγκες, από τον έναν ή και τους δύο γονείς, έλλειψη εκδήλωσης τρυφερότητας, αγάπης, αποδοχής, εποπτείας και ανατροφής παιδιού. Ο φροντιστής παραμελεί το παιδί και το εκθέτει σε κίνδυνο, αδιαφορώντας για την καθημερινή εποπτεία την οποία θα έπρεπε να ασκεί, ή την ικανοποίηση των βιολογικών και συναισθηματικών του αναγκών. Η γονική παραμέληση/αποξένωση αποτελεί έναν φαύλο κύκλο, όπου ο γονιός αρχικά απομακρύνεται από το παιδί και απογοητευμένο πλέον το παιδί, αρνείται την επαφή με το γονέα γιατί δε θέλει να λάβει για μία φορά ακόμα την απόρριψη. Έτσι, ο γονέας απομακρύνεται περισσότερο ή ακολουθεί αναποτελεσματικές στρατηγικές για να «συνετίσει» το παιδί, πολλές φορές και μέσω επιβολής τιμωριών. Τα παιδιά που έχουν βιώσει την αποξένωση, αποκτούν έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό τους και στις σχέσεις τους, ενώ μεγαλώνοντας έχουν περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν διαταραχή στην ψυχοκοινωνική τους συμπεριφορά. Ο γονιός είναι πιθανό να απαξιώνει το παιδί και αυτό με τη σειρά του να το απορρίπτει ως “ρόλο”, αποτελώντας μία πολύ σοβαρή μορφή συναισθηματικής κακοποίησης. Στις υπηρεσίες της Child Protective Service (CPS) έχουν αναφερθεί τριπλάσια περιστατικά παραμέλησης παιδιών, συγκριτικά με περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης.
Στη βρεφική δε ηλικία, η σοβαρή παραμέληση ελλοχεύει τον κίνδυνο καθυστέρησης σωματικής, γλωσσικής και νοητικής ανάπτυξης και με επιρροή στις ψυχοκοινωνικές του δεξιότητες. Πιθανό είναι, επίσης, να εμφανίσει μαθησιακές δυσκολίες στα σχολικά του χρόνια και ενίοτε να εκδηλώσει υπερκινητικότητα, η οποία μπορεί να αξιολογηθεί λανθασμένα από τους δασκάλους του και να παραπεμφθεί σε δασκάλους ειδικής αγωγής. Ενδέχεται να εμφανίσει αδυναμία ελέγχου ούρησης ή αφόδευσης σε προχωρημένη και μη αναμενόμενη ηλικία, επιθετικότητα, κατάθλιψη και σε ακραίες περιπτώσεις αυτοτραυματισμό έως και αυτοακρωτηριασμό.
Η λεκτική παρενόχληση του παιδιού με αποστροφή, αυστηρότητα, κριτική και απαξίωση, αποτελεί επίσης μορφή συναισθηματικής κακοποίησης, χωρίς, ωστόσο, να αποκλείεται ότι μπορεί να συνυπάρχει σωματική ή και σεξουαλική κακοποίηση. Ύστερα από νευροβιολογική έρευνα, έχει παρατηρηθεί πως τα συναισθηματικά κακοποιημένα παιδιά δυσκολεύονται να ανταποκριθούν ψύχραιμα σε στρεσογόνα ερεθίσματα, με αποτέλεσμα να έχουν πρόβλημα κοινωνικοποίησης. Αξίζει να αναφερθεί, πως σε περίπτωση κατά την οποία ο κακοποιητικός γονέας κάνει χρήση ναρκωτικών ουσιών ή αλκοόλ, αυξάνεται η πιθανότητα το παιδί να γίνει χρήστης ουσιών στην πορεία της ζωής του.
Μία πραγματικά δύσκολα αντιληπτή μορφή κακοποίησης είναι το σύνδρομο Μινχάουζεν, κατά το οποίο ο γονέας προκαλεί εσκεμμένα διάφορα τραύματα στο παιδί με απώτερο σκοπό να μετατραπεί ο ίδιος σε θύμα, όντας ο φροντιστής που έρχεται αντιμέτωπος με τις δυσκολίες της φροντίδας ενός παιδιού με δυσκολίες και να προσελκύσει τον οίκτο, το ενδιαφέρον και τη φροντίδα των γιατρών, αλλά και του κοινωνικού περίγυρου. Ακόμη, και η έκθεση του παιδιού σε άσκηση βίας κατά άλλου μέλους της οικογένειας, επηρεάζει αρνητικά το συναισθηματικό και ψυχικό κόσμο του παιδιού. Τέτοιο βίωμα είναι να παρίσταται το παιδί σε ψυχολογική, σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση στενού μέλους της οικογένειάς του. Στην περίπτωση αυτήν, το παιδί είτε θα αναπαράγει τη συμπεριφορά του κακοποιητικού γονέα, είτε θα αναλάβει ενστικτωδώς ρόλο προστάτη, προκειμένου να υπερασπιστεί το θύμα του οικογενειακού περιβάλλοντος. Όχι ασυνήθιστη μορφή, αποτελεί και ο εξαναγκασμός του παιδιού σε επαιτεία, παιδική εργασία, έως και παιδική πορνεία. Ο γονέας εκμεταλλεύεται το παιδί καθαρά για ίδιον οικονομικό όφελος, αδιαφορώντας πλήρως για τη συναισθηματική και σωματική υγεία του παιδιού.
Υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες ο ένας γονέας χειραγωγεί το παιδί, τρέφοντάς το με αρνητικά συναισθήματα εναντίον του άλλου γονέα. Ο χειριστικός γονέας μπορεί να το επιτύχει αυτό, μιλώντας με άσχημα λόγια για τον άλλο γονέα, είτε προσπαθώντας να λιγοστέψει την επαφή του παιδιού με αυτόν, ακόμα και δίνοντας την εντύπωση πως ο δεύτερος είναι επικίνδυνος. Το παιδί αποκτά την αίσθηση πως ο υποβιβασμένος γονέας είναι ανάξιος, κάτι το οποίο στις περισσότερες περιπτώσεις είναι αναληθές, ή σε άλλη περίπτωση πως το ίδιο, δεν είναι αγαπητό. Εν τούτοις, έχει αποδειχθεί ύστερα από έρευνες πως τα παιδιά τα οποία έχουν υποστεί συναισθηματική κακοποίηση, δύσκολα αποφεύγουν τον κακοποιητικό γονέα, αλλά από ένστικτο προσκολλώνται σε αυτόν με σθένος.
Η ανατροφή ενός παιδιού είναι πολύ σοβαρή υπόθεση, αν αναλογιστεί κανείς ότι πλάθεται ο αυριανός ενήλικας. Χρειάζεται να διαθέτεις χρόνο, αγάπη, ψυχραιμία, σκέψη και ενσυναίσθηση, με την έννοια ότι όλοι κάποτε υπήρξαμε βρέφη, παιδιά και έφηβοι. Η σχέση γονέα/φροντιστή και παιδιού είναι αμφίδρομη και αποτελεί μία αλυσίδα ζωής, γεμάτη με στιγμές και μνήμες. Ας προσπαθήσουμε να γίνουμε οι μνήμες που θα θέλαμε να έχουν τα παιδιά μας από εμάς, ή με άλλα λόγια, ας γίνουμε οι μνήμες που θα θέλαμε να έχουμε εμείς ως παιδιά, από τους γονείς μας.
Βιβλιογραφία:
- Κούρια, Ι. (χ.χ.). Παιδική κακοποίηση, συνέπειες στην ψυχική υγεία των παιδιών. Ανακτήθηκε από https://www.ioannakouria.gr/arthrografia/psychologia-paidiou-oikogeneias/paidikh-kakopoihsh-synepeies-sthn-psychikh-ygeia-twn-paidiwn.html
- Σαλπιστής, Σ. (χ.χ.). Παιδική κακοποίηση: παράγοντες κινδύνου, συνέπειες, αντιμετώπιση. Ανακτήθηκε από https://www.i-psyxologos.gr/paidiki-kakopoiisi/
- Dunn, M., & συνεργάτες. (2002, Μάιος). Origins and consequences of child neglect in substance abuse families. School of Pharmacy, University of Pittsburgh. Ανακτήθηκε από https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0272735802001320?via%3Dihub
- Stirling, J. (2008, Σεπτέμβριος). Understanding the Behavioral and Emotional Consequences of Child Abuse. American Academy of Pediatrics. Ανακτήθηκε από https://publications.aap.org/pediatrics/article/122/3/667/72303/Understanding-the-Behavioral-and-Emotional
- Kruk, E. (2018). Parental Alienation as a Form of Emotional Child Abuse: Current State of Knowledge and Future Directions for Research. University of British Columbia. Ανακτήθηκε από https://childrightsngo.com/newdownload/downloadsection9/Parental%20Alienation%20as%20form%20of%20Emotional%20Abuse%20Family%20Science%20Review%202018%20Edward%20Kruk.pdf
Αρχισυνταξία: Δράνη Φωτεινή – Δέσποινα, Ψυχολόγος BSc, MScc
Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη
