Κατά την διάρκεια μιας ημέρας σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και σε διάφορα μέρη μπορούμε να αναγνωρίσουμε εύκολα ένα πρόσωπο από την οικογένειά μας, ένα φίλος μας ή ένα συνεργάτη μας, ακόμα κι αν αυτοί έχουν αλλάξει πρόσφατα το κούρεμα τους, το χρώμα των μαλλιών τους ή τα ρούχα τους. Αυτή η ικανότητα αναγνώρισης των ανθρώπων πρόκειται για τον ακρογωνιαίο λίθο της κοινωνικής μας αλληλεπίδρασης ως ανθρώπινα όντα. Τα άτομα όμως με προσωπαγνωσία δεν μπορούν να αναγνωρίσουν κανένα πρόσωπο που τους είναι γνωστό, και σε μερικές περιπτώσεις ακόμα και του εαυτού τους στον καθρέπτη.
Τί είναι η Προσωπαγνωσία;
Η Προσωπαγνωσία ή αλλιώς “Τύφλωση του Προσώπου” (face blindness) είναι μια οπτική αγνωσία, που χαρακτηρίζεται από την αδυναμία αναγνώρισης της ταυτότητας των προσώπων. Πολλοί άνθρωποι με προσωπαγνωσία δεν μπορούν να αναγνωρίσουν μέλη της οικογένειά τους, φίλους ή συνεργάτες. Οι περισσότεροι μπορούν να ξεχωρίσουν ανθρώπινα από μη ανθρώπινα πρόσωπα, αναγνωρίζουν ένα πρόσωπο ως πρόσωπο καθώς και τα επιμέρους χαρακτηριστικά του, όμως δεν είναι σε θέση να διακρίνουν εάν αυτό το πρόσωπο τους είναι γνώριμο ή όχι. Σε ακραίες περιπτώσεις δεν αναγνωρίζουν το πρόσωπό τους στον καθρέπτη ή σε φωτογραφίες. Μπορεί να προσπεράσουν οικεία για αυτούς πρόσωπα σαν να είναι ξένοι. Γι’ αυτό το λόγο επιστρατεύουν εναλλακτικές στρατηγικές, για να μπορούν να αναγνωρίσουν τους οικείους τους, όπως το να θυμούνται τον τρόπο που περπατούν, ή το χτένισμά τους, τη φωνή τους ή τα ρούχα τους. Ωστόσο αυτοί οι τύποι στρατηγικών, δεν λειτουργούν πάντα, καθώς παίζει ρόλο το περιβαλλοντικό πλαίσιο στο οποίο βρίσκονται, για παράδειγμα, όταν ένα άτομο με προσωπαγνωσία συναντήσει κάποιον σε μία άγνωστη για αυτόν τοποθεσία.
Μερικά άτομα με αυτή τη πάθηση δεν είναι ικανά να διακρίνουν ορισμένες εκφράσεις του προσώπου, να κρίνουν την ηλικία ή το φύλο κάποιου. Πράγματα που σε κάποιους φαίνονται αυτονόητα, για άλλους είναι σχεδόν αδύνατα ή πολύ δύσκολα να επιτευχθούν, όπως η ακολουθία της πλοκής ταινιών ή τηλεοπτικών προγραμμάτων. Στα άτομα με προσωπαγνωσία τους είναι εξαιρετικά δύσκολο, καθώς αδυνατούν να αναγνωρίσουν τους χαρακτήρες ενός έργου.
Τα άτομα αυτά μπορεί να αποφεύγουν την κοινωνική αλληλεπίδραση, καθώς κάποιος με προσωπαγνωσία μπορεί να ανησυχεί ότι φαίνεται αγενής ή δεν ενδιαφέρεται όταν δεν αναγνωρίζει ένα άτομο. Αναφέρουν ότι η αποτυχία τους να αναγνωρίσουν άλλους, έχει ως αποτέλεσμα να τους δημιουργούνται τραυματικές κοινωνικές εμπειρίες οι οποίες οδηγούν σε χρόνιο άγχος, συναισθήματα ενοχής και σε ένα περιορισμένο κοινωνικό κύκλο. Είναι πιθανόν να αναπτύξουν κοινωνική αγχώδης διαταραχή, αγοραφοβία, επεισόδια ή διαταραχή πανικού και γενικότερα ένα συντριπτικό φόβο κοινωνικών καταστάσεων. Μπορεί επίσης να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην δημιουργία σχέσεων ή προβλήματα με την καριέρα τους.
Η προσωπαγνωσία διακρίνεται σε δύο τύπους:
- Αναπτυξιακή Προσωπαγνωσία (development prosopagnosia): Το άτομο έχει προσωπαγνωσία εκ γενετής χωρίς κάποια εγκεφαλική βλάβη, ωστόσο αποτυγχάνει να αναπτύξει την ικανότητα αναγνώρισης προσώπων. Η αιτία αυτής της πάθησης παραμένει ασαφής, το μόνο που έχει αναγνωριστεί είναι η κληρονομικότητα/γενετική βάση. Πολλά άτομα με αναπτυξιακή προσωπαγνωσία αναφέρουν ότι τουλάχιστον ένας συγγενής πρώτου βαθμού, όπως ο γονέας ή αδερφός/η έχει επίσης προβλήματα αναγνώρισης προσώπων. Η φύση του αντιληπτικού ελλείμματος που παρατηρείται στην αναπτυξιακή προσωπαγνωσία παραμένει ελάχιστα κατανοητή. Μια πιθανή εξήγηση που δίνεται είναι ότι τα άτομα αυτά αντιμετωπίζουν δυσκολίες αναγνώρισης προσώπων, επειδή δεν επεξεργάζονται ολιστικά τα πρόσωπα. Μπορεί να είναι λιγότερο ικανοί να αναλύσουν παράλληλα περιφερικές περιοχές και επομένως αγωνίζονται να ενσωματώσουν τις πληροφορίες από διαφορετικές περιοχές σε ένα ενοποιημένο αντιληπτικό σύνολο.
- Επίκτητη Προσωπαγνωσία (acquired prosopagnosia): Το άτομο αναπτύσσει την διαταραχή της προσωπαγνωσίας έπειτα από εγκεφαλικό επεισόδιο, κρανιοεγκεφαλική κάκωση ή νευροεκφυλιστική πάθηση. Αυτός ο τύπος προσωπαγνωσίας είναι σπάνιος. Αν η προσωπαγνωσία εμφανιστεί μετά από εγκεφαλική βλάβη στην πρώιμη παιδική ηλικία, προτού το παιδί αναπτύξει πλήρως την ικανότητα αναγνώρισης προσώπων, μπορεί να μεγαλώσει χωρίς να συνειδητοποιήσει ότι δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσει πρόσωπα. Η ηλικία ενός ατόμου που υπέστη τη βλάβη, ο τύπος και η σοβαρότητα του εγκεφαλικού τραύματος θεωρούνται σημαντικοί παράγοντες για το πόσο αποτελεσματικό θα είναι ένα πρόγραμμα αποκατάστασης για αυτήν την διαταραχή.
Πηγή εικόνας: ygeiawatch.com
Η πρώτη περίπτωση προσκτηθείσας προσωπαγνωσίας αναφέρθηκε πριν περίπου 150 χρόνια. Η μελέτη αυτής της διαταραχής ξεκίνησε από τον Bodamer σε μια έκθεσή του το 1947, η οποία περιγράφει μία εξασθενημένη αναγνώριση προσώπου σε τραυματίες στρατιώτες.
Ο όρος «εξασθενημένη αναγνώριση προσώπου» (impaired facerecognition) πρέπει να χρησιμοποιείται αντί του όρου «προσωπαγνωσία», όταν αυτό το σύμπτωμα αδυναμίας αναγνώρισης προσώπων αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου προβλήματος, όπως στον εκφυλισμό της ωχράς κηλίδας, γενικά προβλήματα μνήμης στη νόσο του Alzheimer και σε γνωστικά ζητήματα στη σχιζοφρένεια.
Αυτό που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι η προσωπαγνωσία δεν σχετίζεται με προβλήματα μνήμης, απώλεια όρασης ή δυσκολίες στη μάθηση. Αναφέρεται αποκλειστικά στην αδυναμία αναγνώρισης προσώπων. Η πάθηση αυτή συναντάται γύρω στο 2,5% του πληθυσμού και είναι σύνηθες για όσους την έχουν να μην αντιλαμβάνονται ότι κάτι δεν πάει καλά.
Παλαιότερα, κυριαρχούσε η πεποίθηση ότι τα περισσότερα περιστατικά προσωπαγνωσίας εμφανίστηκαν μετά από κάποια εγκεφαλική βλάβη. Όμως η έρευνα έχει διαπιστώσει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν προσωπαγνωσία εκ γενετής και όχι επίκτητα.
Η περίπτωση της Χέδερ Σέλερς που πάσχει από εκ γενετής προσωπαγνωσία:
«Μέσα σε έναν ανελκυστήρα με καθρέφτες, μια γυναίκα κινείται προς το μέρος μου. Εγώ κάνω να φύγω από το δρόμο της, ώσπου λέω ότι «α, εγώ είμαι αυτή». Όπως αναφέρει η ίδια «Είναι πρόβλημα αντίληψης, όχι όρασης». Επίσης δηλώνει «Δεν μπορώ να φέρω στο νου μου καμιά εικόνα ενός ανθρώπινου προσώπου. Απλά δεν είναι κάτι σημαντικό για μένα».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Corrow, L. S., Dalrymple, Α. Κ., &Barton, J. S. (2016). Prosopagnosia: current perspectives. Eye Brain,8: 165–175. Διαθέσιμο εδώ.
Tsantani, Μ., &Cook, R. (2020). Normal recognition of famous voices in developmental prosopagnosia .Scientific Reports, 10, 19757. Διαθέσιμο εδώ.
Tsantani, M., Gray, K., Cook, R. (2020). Holistic processing of facial identity in developmental prosopagnosia. Cortex, 130:318-326. Διαθέσιμο εδώ.
Η γυναίκα που δεν αναγνωρίζει το πρόσωπό της-Τι είναι η προσωπαγνωσία.(2013). Newsbeast, Διαθέσιμο εδώ.
