Η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) αποτελεί μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή, η οποία τραβάει το ενδιαφέρον τόσο στον χώρο των ειδικών όσο και στο ευρύ κοινό, λόγω της σύνθετης κλινικής εικόνας που παρουσιάζει και ερευνάται ανά δεκαετίες. Συγκεκριμένα, χαρακτηρίζεται από δυσκολίες κυρίως στην κοινωνική επικοινωνία και αλληλεπίδραση, και συνοδεύεται από πρότυπα επαναλαμβανόμενων συμπεριφορών και περιορισμένα ενδιαφέροντα (American Psychiatric Association, 2013). Τα συμπτώματά της έχουν εκτεταμένες επιπτώσεις στην ανεξάρτητη διαβίωση, στην ακαδημαϊκή και επαγγελματική πορεία των ατόμων, αλλά και στις ευρύτερες κοινωνικές τους σχέσεις.
Στα μικρά παιδιά ενδεικτικές συμπεριφορές που μπορεί να παίζουν καθοριστικό ρόλο για τη λήψη της διάγνωσης είναι:
- οι δυσκολίες διατήρησης βλεμματικής επαφής
- η καθυστέρηση ανάπτυξης της μη λεκτικής και λεκτικής επικοινωνίας
- το μειωμένο ενδιαφέρον για κοινωνική αλληλεπίδραση (Kojovic et al., 2019)
Ωστόσο, σύμφωνα με την αναθεώρηση των διαγνωστικών κριτηρίων, έρχεται πλέον στο προσκήνιο ένας άλλος βασικός τομέας που φαίνεται να διαμορφώνει την κλινική εικόνα του αυτισμού: η Αισθητηριακή Επεξεργασία.
Τί είναι η Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας;
Ζούμε σε ένα περιβάλλον που καθημερινά δεχόμαστε πλήθος ερεθισμάτων που περιλαμβάνει ήχους, χρώματα, μυρωδιές, υφές κ.ά.. Τα ερεθίσματα αυτά τροφοδοτούν με πληροφορία τις επιμέρους αισθήσεις του σώματός μας. Όταν μιλάμε για αισθήσεις, αναφερόμαστε στην αφή, ακοή, όραση, όσφρηση και γεύση. Ωστόσο, πέρα από αυτές υπάρχουν οι εξής τρεις ακόλουθες που κατέχουν επίσης σημαντικό ρόλο:
- Η Αιθουσαία αίσθηση, που σχετίζεται με την αντίληψη του μελών σώματος στο χώρο και τις αντιδράσεις του ενάντια στη βαρύτητα, το χωρικό προσανατολισμό, την ισορροπία, τον αυτόνομο έλεγχο του σώματος και την ανίχνευση της κίνησης της κεφαλής στον χώρο (Day & Fitzpatrick, 2005).
- Η Ιδιοδεκτικότητα, σημαντική για την επεξεργασία των πληροφοριών από τον εγκέφαλο ώστε να γνωρίζει που βρίσκεται το κάθε μέλος του σώματός μας και πώς κινείται σε σχέση με το άλλο (Ayres, 2005).
- Η Ενδοδεκτικότητα, που είναι υπεύθυνη για την επεξεργασία των ερεθισμάτων που προέρχονται από τα εσωτερικά σωματικά όργανα (Khalsa et al., 2018) και μας βοηθά να καταλαβαίνουμε πότε πεινάμε, διψάμε, κρυώνουμε ή έχουμε κάποιο πόνο.
Επομένως, μέσω αυτών των οκτώ αισθήσεων μπορούμε να κατανοήσουμε τον κόσμο και να συμμετέχουμε σε έργα της καθημερινότητας που είναι απαραίτητα για εμάς (εκπαίδευση, παιχνίδι, εργασία, αυτοεξυπηρέτηση).
Ο όρος Αισθητηριακή Επεξεργασία αναφέρεται στις νευρολογικές λειτουργίες που σχετίζονται με τη λήψη, ρύθμιση, διάκριση και οργάνωση αισθητηριακών πληροφοριών που λαμβάνονται από το περιβάλλον και το ίδιο το σώμα σχετικά με τα διαφορετικά αισθητηριακά συστήματα. Η διακοπή ή ανεπαρκής λειτουργία σε κάποια από τις επιμέρους διαδικασίες οδηγούν στη Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να επηρεάζονται ένα ή περισσότερα αισθητήρια συστήματα, με αποτέλεσμα τα παιδιά να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην εκτέλεση των καθημερινών δραστηριοτήτων τους (Miller et al., 2007).
Ποια είναι τα συμπτώματα της διαταραχής;
Η Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας μπορεί να επηρεάσει μία ή περισσότερες αισθήσεις. Τα παιδιά με τη διαταραχή αυτή παρουσιάζουν κυρίως δύο ειδών συμπεριφορές: είτε αντιδρούν υπερβολικά σε ερεθίσματα (υπεραποκριτικότητα), είτε δυσκολεύονται να ανταποκριθούν σε ερεθίσματα που δέχονται (υποαποκριτικότητα).
Ενδεικτικά, παιδιά που εμφανίζουν υπεραποκριτικότητα μπορεί να:
- Παραπονιούνται ότι τα ρούχα τους είναι ενοχλητικά
- Αντιδρούν έντονα στα έντονα φώτα
- Αισθάνονται συχνά ότι οι ήχοι είναι πολύ δυνατοί
- Αντιδρούν υπερβολικά ακόμη και σε απαλά αγγίγματα
- Εκφράζουν άρνηση σε ορισμένες υφές τροφίμων
- Ορισμένες μυρωδιές τους είναι ανυπόφορες
- Φοβούνται συχνά να εμπλακούν σε εξοπλισμό παιδικής χαράς
- Έχουν κακή ισορροπία ή φαίνονται αδέξια (Jones, 2024)
Από την άλλη πλευρά, παιδιά με υποαποκριτικότητα σε ερεθίσματα:
- Δεν μπορούν να καθίσουν ακίνητα
- Αναζητούν διαρκώς κινητικές εμπειρίες (αγαπούν τα άλματα, τα ύψη και την περιστροφή)
- Δεν αναγνωρίζουν τον προσωπικό χώρο
- Μασούν πράγματα (συμπεριλαμβανομένων των χεριών και των ρούχων τους)
- Δεν αναγνωρίζουν πότε το πρόσωπό τους είναι λερωμένο
- Αναζητούν οπτική διέγερση (όπως ηλεκτρονικές οθόνες)
- Έχουν προβλήματα ύπνου (Jones, 2024)
Το παιδί, καθώς δεν μπορεί να επεξεργαστεί τις αισθητηριακές πληροφορίες που λαμβάνει, βιώνει με δυσάρεστο τρόπο τις εμπειρίες που του προσφέρει το περιβάλλον. Για τον λόγο αυτόν, είναι πιθανό να εκδηλώσει συμπεριφορές άγχους, φόβου, απροσεξίας και υπερκινητικότητας.
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η διαταραχή αυτή;
Η Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας δεν είναι αναγνωρισμένη ως ανεξάρτητη νευρολογική κατάσταση, καθώς δεν έχουν καταγραφεί διαγνωστικά κριτήρια. Οι ιατροί, οι επαγγελματίες υγείας και οι εκπαιδευτικοί μιλούν για ζητήματα αισθητηριακής επεξεργασίας παρατηρώντας τις αντιδράσεις των παιδιών σε ερεθίσματα που δέχονται. Βέβαια, υπάρχουν επιλογές μεθόδων θεραπείας που μπορούν να βοηθήσουν.
Η συμμετοχή σε πρόγραμμα παρέμβασης, όπως Εργοθεραπείας, μπορεί να βοηθήσει το παιδί να εκτελεί δραστηριότητες που αποφεύγει λόγω αισθητηριακών ζητημάτων (Holland, 2022).
Η παρέμβαση της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης, που βοηθά τα παιδιά να μάθουν τρόπους ώστε να ανταποκρίνονται καλύτερα στα ερεθίσματα που δέχονται (Holland, 2022).
Η εφαρμογή στρατηγικών της Αισθητηριακής Δίαιτας, δηλαδή δραστηριοτήτων που εκτελούν τα παιδιά κατά τη διάρκεια της ημέρας για να εξασφαλίσουν ότι λαμβάνουν τις πληροφορίες που χρειάζονται τα σώματά τους (Heffron, 2019).
Συνοψίζοντας, όλες οι παραπάνω προτεινόμενες θεραπείες έχουν ως στόχο να βοηθήσουν στη συμμετοχή των παιδιών με ΔΑΦ σε αισθητηριακές εμπειρίες και να δημιουργήσουν τις κατάλληλες αντιδράσεις τους σε αυτές. Διότι οι αισθήσεις είναι τελικά αυτές που μας λένε για τον κόσμο γύρω μας, από το πώς μυρίζει μέχρι το πώς μπορούμε να είμαστε ασφαλείς σε αυτόν!
Βιβλιογραφία:
- American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5®). American Psychiatric Association Publishing.
- Ayres, A. J. (2005). Sensory Integration and the child: 25th anniversary edition. Western Psychological Services.
- Brian, L. Day B. L., & Fitzpatrick, R. C. (2005). The vestibular system. Current Biology. 15(15), R583 – R586. https://doi.org/10.1016/j.cub.2005.07.053
- Heffron, C. (2019, March 8). How a Sensory Diet Can Help Your Child: Guide and Resources. Healthline. https://www.healthline.com/health/guide-to-sensory-diet
- Holland, K. (2022, March 22). Sensory Processing Disorder: Understanding Sensory Issues in Children. Healthline. https://www.healthline.com/health/childrens-health/sensory-issues-in-children
- Jones, K. B. (2023, May 15). Sensory Processing Disorder (SPD). Familydoctor.org. https://familydoctor.org/condition/sensory-processing-disorder-spd/
- Khalsa, S. S., Adolphs, R., Cameron, O. G., Critchley, H. D., Davenport, P. W., Feinstein, J. S., Feusner, J. D., Garfinkel, S. N., Lane, R. D., Mehling, W. E., Meuret, A. E., Nemeroff, C. B., Oppenheimer, S., Petzschner F. H., Pollatos, O., Rhudy J. L., Schramm, L. P., Simmons, W. K., Stein, M. B., Stephan, K. E., Bergh, O. V., Diest, I. V., Leupoldt, A., Paulus, M. P. (2018). Interoception and Mental Health: A Roadmap. Biological Psychiatry: Cognitive Neuroscience and Neuroimaging. 3(6), 501–513. https://doi.org/10.1016/j.bpsc.2017.12.004
- Kojovic, N., Hadid, L. B., Franchini, M., Schaer, M. (2019). Sensory Processing Issues and Their Association with Social Difficulties in Children with Autism Spectrum Disorders. Journal of Clinical Medicine. 8 (10), 1508. https://doi.org/10.3390/jcm8101508
- Miller, L. J., Anzalone, M. E., Lane, S., Cermak, S. A., Osten, E. T. (2007). Concept evolution in sensory integration: a proposed nosology for diαgnosis. American Journal of Occupational Therapy. 61(2),135 -140. https://doi.org/10.5014/ajot.61.2.135
- Randell, E., McNamara, R., Delport, S., Busse, M., Hastings, R. P., Gillespie, D., Williams-Thomas, R., Brookes-Howell, L., Romeo, R., Boadu, J., Ahuja, A. S., McKigney, A. M., Knapp, M., Smith, K., Thornton, J., Warren, G. (2019). Sensory integration therapy versus usual care for sensory processing difficulties in autism spectrum disorder in children: study protocol for a pragmatic randomized controlled trial. Trials. 20(1),113. https://doi.org/10.1186/s13063-019-3205-y
Αρχισυνταξία: Δράνη Φωτεινή – Δέσποινα, Ψυχολόγος BSc, MScc
Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη