Η εξαρτητική συμπεριφορά είναι ένα πρόβλημα που μπορεί να αγγίξει τον καθένα μας, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου ή κοινωνικής κατάστασης. Αλλά τί είναι πραγματικά μια εξάρτηση; Και γιατί είναι τόσο δύσκολο να ξεφύγουμε από αυτήν; Η εξάρτηση από ουσίες αποτελεί μια σοβαρή και πολυσύνθετη κατάσταση που επηρεάζει τόσο το άτομο, όσο και την κοινωνία στο σύνολό της. Όπως ορίζεται και από το National Institute on Drug Abuse (NIDA), η εξάρτηση πρόκειται για μια χρόνια και επαναλαμβανόμενη διαταραχή που χαρακτηρίζεται από την ανεξέλεγκτη επιθυμία για λήψη μιας ουσίας, παρά τις αρνητικές συνέπειες που αυτή μπορεί να επιφέρει. Η εξάρτηση δεν αφορά μόνο τη φυσική ανάγκη του οργανισμού για την ουσία, αλλά περιλαμβάνει, επίσης, ψυχολογικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις. Επιπροσθέτως, προκαλεί αλλαγές στον εγκέφαλο που μπορεί να είναι μακροχρόνιες, οδηγώντας σε επικίνδυνες συμπεριφορές.
Τύποι εξαρτήσεων
Φυσική και χημική: Ουσίες, όπως το κάπνισμα, το αλκοόλ ή τα ναρκωτικά. Το σώμα μας συνηθίζει αυτές τις ουσίες και χρειάζεται όλο και περισσότερη ποσότητα για να νιώσουμε καλά.
Συναισθηματική και ψυχολογική: Σχετίζεται περισσότερο με δραστηριότητες ή συνήθειες. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να είναι εξαρτημένος από το κινητό του ή από την αναζήτηση προσοχής στα κοινωνικά δίκτυα (Sussman, S., Lisha, N., & Griffiths, M., 2011).
Πώς προκαλείται;
Συχνά, ξεκινά ως ένας τρόπος για να αντιμετωπίσουμε συναισθηματικά προβλήματα, όπως το άγχος, η μοναξιά ή η θλίψη. Όταν κάνουμε κάτι που μας κάνει να νιώθουμε καλά, όπως να πίνουμε αλκοόλ ή να παίζουμε παιχνίδια, ο εγκέφαλός μας δημιουργεί μια αίσθηση ανταμοιβής. Ο ρόλος του συστήματος ανταμοιβής είναι να ενισχύει συμπεριφορές που θεωρούνται ευεργετικές ή ευχάριστες, ενθαρρύνοντας την επανάληψή τους. Βασικά στοιχεία του μηχανισμού ανταμοιβής περιλαμβάνουν τη ντοπαμίνη, την οποία συχνά αποκαλούν ως το “νευροδιαβιβαστή της ευχαρίστησης”, καθώς και περιοχές του εγκεφάλου όπως το κοιλιακό καλυπτικό πεδίο και τον κοιλιακό ραβδωτό πυρήνα (Koob, G. F., & Volkow, N. D., 2010).
Ασκούν επιρροή στην καθημερινότητά μας;
Η συμπεριφορά αυτή μπορεί να αρχίσει σαν κάτι μικρό, αλλά σιγά-σιγά μπορεί να επηρεάσει όλη μας τη ζωή. Μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στις σχέσεις μας, στη δουλειά μας, ακόμα και στην υγεία μας. Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος που δεν μπορεί να μείνει μακριά από τα τυχερά παιχνίδια, μπορεί να χάσει χρήματα που χρειάζεται για την οικογένειά του, ενώ κάποιος που καταναλώνει αλκοόλ, χωρίς να ελέγχει την ποσότητα, μπορεί να βλάψει την υγεία του.
Πώς μπορώ να καταλάβω εάν κάποιος/α έχει έντονη επιθυμία για επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά;
Υποδηλώνεται από την παρουσία τριών τουλάχιστον από τα παρακάτω συμπτώματα:
- Έντονη επιθυμία χρήσης της ουσίας
- Ανάπτυξη ανοχής στη χρήση της ουσίας
- Παρουσία στερητικού συνδρόμου με τη μείωση ή τη διακοπή της χρήσης της ουσίας
- Ανάλωση σημαντικού χρόνου γύρω από τη συμπεριφορά χρήσης (American Psychiatric Association, 2013).
Υπάρχει θεραπεία;
Οι ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις αποτελούν το βασικό θεραπευτικό εργαλείο στη διαδικασία αλλαγής συμπεριφοράς, λειτουργώντας παράλληλα ασφαλώς και με τις αναγκαίες φαρμακολογικές επιλογές. Σημαντικό στοιχείο στην ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση είναι κατ’ αρχάς η αναγνώριση και αποδοχή του προβλήματος, γεγονός που θα οδηγήσει στην ενεργητική αναζήτηση βοήθειας και στην εμπλοκή του στη θεραπεία. Οι ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις που χρησιμοποιούνται περισσότερο και έχουν επαρκώς αξιολογηθεί είναι: Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία, Θεραπείες και τεχνικές ενίσχυσης κινήτρων/κινητοποίησης, Ομαδικές Θεραπείες, Οικογενειακή Θεραπεία και Ομάδες αυτοβοήθειας-θεραπείες βασισμένες στα «12 βήματα».
Το άρθρο αυτό έχει ως σκοπό την ενημέρωση και ψυχοεκπαίδευση του κοινού και δεν αντικαθιστά σε καμία περίπτωση την επίσκεψη σε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας και τη διαδικασία διάγνωσης.
Βιβλιογραφία
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). American Psychiatric Publishing. https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
- Berridge, K. C., & Robinson, T. E. (1993). The neural basis of drug craving: An incentive-sensitization theory of addiction. Brain Research Reviews, 18(3), 247–291. https://doi.org/10.1016/0165-0173(93)90013-P
- Heyman, G. M. (2010). Addiction: A disorder of choice. Harvard University Press.
- Koob, G. F., & Le Moal, M. (2005). Neurobiology of addiction. Oxford University Press.
- Koob, G. F., & Volkow, N. D. (2010). The brain’s reward system in addiction: From genes to neurons to behavior. American Journal of Psychiatry, 167(7), 830–845. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2009.0911165
- Lewis, M. (2015). The biology of desire: Why addiction is not a disease. PublicAffairs.
- Maté, G. (2008). In the realm of hungry ghosts: Close encounters with addiction. Knopf Canada.
- Sussman, S., Lisha, N., & Griffiths, M. (2011). Prevalence of the addictions: A problem of the majority or the minority? Evaluation & the Health Professions, 34(1), 3–56. https://doi.org/10.1177/0163278710380124
Αρχισυνταξία: Δράνη Φωτεινή – Δέσποινα, Ψυχολόγος BSc, MScc
Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη
