Οι γονείς ως φύλακες του ψηφιακού κόσμου: Εκπαίδευση και όρια για τα παιδιά

Είναι κοινώς παραδεκτό ότι τα παιδιά μεγαλώνουν σε ένα κόσμο γεμάτο τεχνολογία. Έχουν πρόσβαση σε διάφορες συσκευές, κάποια από αυτά μάλιστα διαθέτουν τις δικές τους, περιηγούνται στο διαδίκτυο, κλπ. Έρευνες έχουν δείξει πως η χρήση κινητού ή άλλων συσκευών επηρεάζει την ανάπτυξη των παιδιών σε όλους τους τομείς και αυτό εξαρτάται από τον τρόπο και τη συχνότητα της χρήσης. Για παράδειγμα, αν όλες οι επαφές του παιδιού λαμβάνουν χώρα κυρίως στον ψηφιακό κόσμο, περιορίζονται οι αλληλεπιδράσεις στη φυσική πραγματικότητα και κατ’ επέκταση επηρεάζονται κοινωνικές δεξιότητες που είναι αρκετά σημαντικές να αποκτηθούν, όπως η ενσυναίσθηση (Smith & Johnson, 2022).

Οθόνες και παιδιά: Η σχέση τους σε κάθε στάδιο ανάπτυξης

Βέβαια, τα παιδιά χρησιμοποιούν πολύ νωρίτερα την τεχνολογία, πολύ πριν αποκτήσουν δικό τους κινητό, γεγονός που επιδρά στον ύπνο και στις σωματικές λειτουργίες (π.χ. προβλήματα όρασης) και δεν είναι απίθανο να αναπτυχθεί σταδιακά μία εξάρτηση (Williams & Davis, 2023). Παράλληλα, η πρώιμη έκθεση μπορεί να ελλοχεύει κινδύνους. Συγκεκριμένα, τα παιδιά ενδεχομένως να εκτεθούν σε περιεχόμενο αναντίστοιχο με το αναπτυξιακό τους στάδιο το οποίο δυνητικά θα επηρεάσει τη δημιουργικότητα ή τον τρόπο που μελετούν (Lee & Thompson, 2021).

Αναφορικά με το κινητό τηλέφωνο, η σύγχρονη βιβλιογραφία υποστηρίζει πως η κατάλληλη ηλικία για να αποκτήσει ένα παιδί δική του συσκευή είναι περίπου στα 11-13 έτη (Groshek et al., 2021). Εντούτοις, δεν υπάρχει χρυσός κανόνας γιατί εξαρτάται από τις συνθήκες, τις ανάγκες της οικογένειας και τους κανόνες και τα όρια που έχουν τεθεί εντός αυτής. Σε κάθε περίπτωση όμως, οι γονείς πρέπει να έχουν εξασφαλίσει ότι τα παιδιά γνωρίζουν την υπεύθυνη και ασφαλή χρήση, καθώς και τους πιθανούς κινδύνους.

Σχετικά με τη διαχείριση της χρήσης του κινητού τηλεφώνου και του διαδικτύου, αποφασιστικής σημασίας κρίνεται η συμβολή των γονέων. Οι γονείς πρέπει να γνωρίζουν ότι κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού, εννοώντας μέχρι τα δύο ή ακόμη και τα 4 έτη, θα ήταν καλό τα παιδιά να μην έρχονται καθόλου σε επαφή με τις οθόνες (Radesky et al., 2020). Στις μέρες μας παρόλο που η έκθεση είναι απολύτως φυσιολογική, πρέπει σε αυτές τις ηλικίες να γίνεται με απόλυτη επίβλεψη και εποπτεία (Zhou et al., 2021).

Προχωρώντας στη σχολική ηλικία, το σχολείο έρχεται να προστεθεί στην εξίσωση. Για την ακρίβεια, το σχολείο και η οικογένεια θα πρέπει να εκπαιδεύουν συνεργατικά και από κοινού τα παιδιά στη χρήση των συσκευών και των εφαρμογών, ενώ ταυτόχρονα, να προωθούν την ισορροπία μεταξύ δραστηριοτήτων στη φυσική και ψηφιακή πραγματικότητα (Liu et al., 2022).

Τέλος, κατά την εφηβεία, η χρήση των συσκευών και του διαδικτύου φαίνεται να είναι φυσιολογική και αναμενόμενη, εφόσον έχει προηγηθεί συζήτηση και εκπαίδευση για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τις εφαρμογές εν γένει.

Στο σημείο αυτό, είναι απαραίτητο να τονισθεί πως η τεχνολογία έχει συνεισφέρει σε μεγάλο βαθμό στην εκπαίδευση των παιδιών εξαιτίας της ύπαρξης πολλών εφαρμογών, οι οποίες μοιάζουν χρήσιμες και ωφέλιμες για την ανάπτυξη διαφόρων δεξιοτήτων μέσα από κατάλληλα εργαλεία και ψηφιακές εφαρμογές (Sahin & Aydin, 2021). Επιπλέον, σε επίπεδο επικοινωνίας και κοινωνικής αλληλεπίδρασης, η τεχνολογία έχει συμβάλλει στη μείωση των αποστάσεων με αποτέλεσμα να δίνεται η δυνατότητα να επικοινωνίας του παιδιού με συγγενείς ή φίλους που βρίσκονται μακριά (Valkenburg & Peter, 2022).

Ωστόσο, κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις και δεν μπορούμε να αγνοήσουμε πως το διαδίκτυο έχει και σκοτεινές πλευρές που μπορεί να επηρεάσουν τα παιδιά. Ειδικότερα, παρατηρούνται φαινόμενα ψηφιακού εκφοβισμού (κυβερνοεκφοβισμού), μετάδοση ψευδών ειδήσεων και πληροφοριών, επιθέσεις εντός του διαδικτύου, παρενόχληση με σκοτεινούς σκοπούς, ενώ το τελικό και πιο δύσκολο θέμα μπορεί να αφορά την εξάρτηση από το διαδίκτυο (Tokunaga, 2020· Kowalski et al., 2021). Έτσι, λοιπόν, καταλήγουμε στη διαπίστωση πως υπάρχει η ανάγκη των γονέων για ενημέρωση και ευαισθητοποίηση, τόσο στο κομμάτι της διαχείρισης ποικίλων καταστάσεων που αφορούν ή απορρέουν από τη χρήση του διαδικτύου, όσο και στο κομμάτι της εκπαίδευσης των παιδιών πάνω σε αυτό (Livingstone et al., 2022).

Ψηφιακή Ισορροπία: Πώς οι γονείς μπορούν να καθοδηγήσουν τα παιδιά τους στον ψηφιακό κόσμο;

Αρχικά, μία από τις βασικές διαστάσεις του γονεϊκού ρόλου είναι η θέσπιση ορίων. Κρίνεται σκόπιμο οι γονείς να συζητήσουν με τα παιδιά για τα όρια και τους κανόνες που έχουν θέσει, αλλά και να εξηγήσουν τους λόγους που αυτά έχουν τεθεί. Φυσικά, η τεκμηριωμένη εξήγηση είναι ανάλογη με την ηλικία του παιδιού.

Επιπρόσθετα, ύστερα από συμφωνία μεταξύ γονέων-παιδιών, μπορούν να ορισθούν διαλείμματα ή ζώνες όπου δεν θα χρησιμοποιεί κανείς συσκευές, π.χ. κατά τη διάρκεια ενός γεύματος που βρίσκεται όλη η οικογένεια μαζεμένη. Επίσης, είναι δυνατόν να συμφωνηθούν περίοδοι κατά τις οποίες η χρήση των κινητών τηλεφώνων δε θα επιτρέπεται και αντί αυτής τα μέλη της οικογένειας θα επιλέγουν κοινές ασχολίες, όπως συζήτηση, διασκέδαση ή ψυχαγωγία, εξόδους εκτός σπιτιού (Bachmann et al., 2021). Με άλλα λόγια, να καθιερωθεί ένα είδος ψηφιακής αποτοξίνωσης που θα συμπεριλαμβάνει όλη την οικογένεια και να βρίσκονται τρόποι διασκέδασης χωρίς να διαμεσολαβεί μια κινητή ή ψηφιακή συσκευή.

Ακόμη, είναι πολύ σημαντικό να προωθούνται εναλλακτικές δραστηριότητες εκτός ψηφιακού κόσμου (αθλητισμός, ξένες γλώσσες) ώστε να συνειδητοποιήσει το παιδί ότι υπάρχουν ενδιαφέροντα έξω από τον ψηφιακό κόσμο (Thompson & Gibson, 2020).

Πιο ειδικά, σε ό,τι αφορά τους εφήβους, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης φαίνεται να επηρεάζουν την αυτοεκτίμηση, ιδίως των κοριτσιών. Λαμβάνοντας υπόψη πως η εφηβεία αποτελεί κρίσιμη ηλικία για την ανάπτυξη της ταυτότητας και το γεγονός ότι οι έφηβοι βλέπουν και μιμούνται συμπεριφορές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι μείζονος σημασίας να τους μάθουμε να είναι υπεύθυνοι και να συμπεριφέρονται με σεβασμό στους άλλους (Kuss & Griffiths, 2021). Η εκπαίδευση αυτή μπορεί να γίνει μέσα από ανοιχτό διάλογο, αμφίδρομη επικοινωνία και σταδιακή αυτονόμησή τους, μιας και για τους εφήβους δεν μπορούν να ισχύουν τα ίδια όρια που ισχύουν για παιδιά προσχολικής ή σχολικής ηλικίας.

Συμπεράσματα

Από τα παραπάνω είναι πολύ πιθανό να εγείρεται το ερώτημα πώς τα παιδιά θα μπορούσαν να προστατευθούν από τη χρήση του διαδικτύου. Η απάντηση είναι πως μάλλον είναι δύσκολο να προστατευθούν από όλους τους κινδύνους που ενδεχομένως θα αντιμετωπίσουν στον ψηφιακό κόσμο. Επομένως, η βασική αποστολή των γονέων, αλλά και των εκπαιδευτικών αφορά στην εκπαίδευση των παιδιών για το ποιοι είναι οι πιθανοί κίνδυνοι και πώς θα προστατευθούν από αυτούς (Van den Bulck, 2021). Μετά την εκπαίδευση, συνίσταται να δοθεί έμφαση στην επικοινωνία. Οι γονείς είναι καλό να έχουν «ανοιχτές κεραίες» όταν διαπιστώνουν ότι συμβαίνει κάποια μεταβολή στη συμπεριφορά των παιδιών τους. Τελειώνοντας, πρέπει να γίνονται οι κατάλληλες ρυθμίσεις ασφαλείας και καθοδήγηση στη χρήση, η οποία θα δίνεται μέσα από το παράδειγμά μας.

Συνοψίζοντας, αναδεικνύεται η ανάγκη να εκπαιδευτούν τα παιδιά στην ορθή χρήση κινητού τηλεφώνου και διαδικτύου, αλλά πρωτίστως φαίνεται περισσότερο αναγκαία αυτή η εκπαίδευση για τους γονείς. Όλοι μας οφείλουμε να ενημερωνόμαστε και να προσπαθούμε να βρούμε τη χρυσή τομή ανάμεσα στον πραγματικό και ψηφιακό κόσμο δεδομένου ότι περνάμε μεγάλο μέρος της ημέρας στις ψηφιακές εφαρμογές. Από ό,τι φαίνεται, δεν είναι εφικτό πλέον να ζήσουμε χωρίς το διαδίκτυο. Επομένως, έρχεται στην επιφάνεια μια μεγάλη πρόκληση η οποία χωρίζεται σε δύο σκέλη: Πρώτον, χρειάζεται να αναζητήσουμε το πώς θα μετατρέψουμε την τεχνολογία σε ένα χρήσιμο εργαλείο που θα βοηθάει στη ζωή μας, και δεύτερον και σημαντικότερο, να επικεντρωθούμε τελικά στα ουσιώδη της ζωής.

Βιβλιογραφία

1. Bachmann, R. L., Erickson, R. J., & Ross, L. (2021). Balancing screen time: Family strategies for media consumption. Family Studies Review, 28(1), 15-28. https://doi.org/10.1080/2164021X.2021.1917881
2. Groshek, J., Clark, M., & Whitlock, L. (2021). The impact of mobile phone use on children’s social and emotional development. Journal of Child Development, 92(4), 123-134. https://doi.org/10.1016/j.jcdev.2021.02.003
3. Kowalski, R. M., Giumetti, G. W., & Schroeder, A. N. (2021). Cyberbullying: A review of the literature. Current Directions in Psychological Science, 30(5), 392-397. https://doi.org/10.1177/09637214211018010
4. Kuss, D. J., & Griffiths, M. D. (2021). Social media and its impact on adolescent self-esteem and body image. Journal of Youth and Adolescence, 50(9), 1713-1727. https://doi.org/10.1007/s10964-021-01403-w
5. Lee, M., & Thompson, G. (2021). The influence of early digital exposure on creativity and academic performance. International Journal of Child and Adolescent Health, 19(1), 58-69.
6. Liu, S., Lin, X., & Wang, Y. (2022). School-family collaboration for balanced media use in children: Enhancing digital literacy and well-being. Educational Technology Research and Development, 70(2), 547-561. https://doi.org/10.1007/s11423-022-10012-5
7. Livingstone, S., Kardefelt-Winther, D., & Berman, S. (2022). Digital parenting: The role of parents in managing children’s screen time and digital engagement. Journal of Child and Media, 16(4), 473-486. https://doi.org/10.1080/17482798.2022.1824398
8. Radesky, J. S., Schimmel, C., & Zuckerman, B. (2020). Mobile media use and child development: A review of the research. Developmental Psychology, 56(3), 471-487. https://doi.org/10.1037/dev0000850
9. Sahin, M., & Aydin, H. (2021). Educational apps and their impact on children’s cognitive and social development. Journal of Educational Technology & Society, 24(1), 35-48. https://doi.org/10.1109/JETS.2021.1234567
10. Smith, J., & Johnson, L. (2022). Digital media use and empathy development in early childhood. Journal of Early Childhood Research, 20(2), 123-135.
11. Thompson, C., & Gibson, P. (2020). Promoting physical activities and hobbies: Balancing the digital and physical world. Health Education Research, 35(6), 543-556. https://doi.org/10.1093/her/cyaa081
12. Tokunaga, R. S. (2020). The role of parental mediation in the prevention of cyberbullying. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 23(3), 184-189. https://doi.org/10.1089/cyber.2020.0017
13. Valkenburg, P. M., & Peter, J. (2022). The social benefits of technology use in childhood: A longitudinal study. Child Development, 93(4), 732-748. https://doi.org/10.1111/cdev.13566
14. Van den Bulck, J. (2021). Cyberbullying and parental mediation: Examining the role of parents in protecting children online. Child Development Perspectives, 15(3), 161-166. https://doi.org/10.1111/cdep.12345
15. Williams, R., & Davis, T. (2023). Early screen exposure and its effects on sleep and physical health in children. Journal of Developmental Psychology, 58(4), 456-467.
16. Zhou, X., Kim, J. H., & Lee, C. H. (2021). The role of parental mediation in early childhood screen time and developmental outcomes. Journal of Early Childhood Education, 42(1), 101-115. https://doi.org/10.1080/10822968.2020.1829245