Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια είναι μια κάπως παρεξηγημένη ενασχόληση και στερεοτυπικά συνδέονται με την εικόνα ενός ατόμου προσκολλημένου σε μία οθόνη, αποκομμένου από τον περίγυρό του. Παρότι η υπερβολική ενασχόληση με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια έχει αρκετούς και πραγματικούς κινδύνους, είναι σημαντικό να έχουμε υπόψη ότι δίπλα από τους κινδύνους αυτούς κρύβονται και πολλαπλά οφέλη σε γνωστικό, συναισθηματικό, κοινωνικό και σωματικό επίπεδο. Σκοπός, λοιπόν, του άρθρου είναι να δούμε τα ηλεκτρονικά παιχνίδια από μια διαφορετική, πιο σφαιρική σκοπιά, ώστε να μειωθεί ο φόβος προς αυτά.
Αρχικά, αυτό που χρειάζεται να γίνει κατανοητό είναι ότι υπάρχουν διαφορετικές κατηγορίες παιχνιδιών. Δεν επικεντρώνονται όλα τα παιχνίδια στη βία. Αντιθέτως, οι παίκτες έχουν πρόσβαση σε μια ευρεία επιλογή παιχνιδιών, όπως τα παιχνίδια δράσης, στρατηγικής, εκπαιδευτικά παιχνίδια, κοινωνικά παιχνίδια, παιχνίδια ρόλων κ.ά. Διαφορετικού τύπου παιχνίδια προσφέρουν και διαφορετικού τύπου ευκαιρίες στους παίκτες. Έτσι για παράδειγμα, εξετάζοντας τις συνέπειες των διαφορετικών τύπων παιχνιδιών σε γνωστικό-νευρολογικό επίπεδο, οι Huang και Cheng (2022) στην ανασκόπησή τους αναφέρουν ότι τα παιχνίδια στρατηγικής βελτιώνουν γνωστικές δεξιότητες, όπως η επεξεργασία πληροφοριών, εκτελεστικές λειτουργίες και η λειτουργία της μνήμης, τα παιχνίδια δράσης μπορούν να βελτιώσουν την οπτική προσοχή και τον μυϊκό συντονισμό, ενώ παιχνίδια τα οποία ενέχουν πολλαπλά στοιχεία, όπως στρατηγικής, δράσης αλλά και άλλες συνιστώσες, δεν δρουν με ένα μοναδικό τρόπο, αλλά αντιθέτως προκαλούν δομικές αλλαγές σε διάφορα σημεία του εγκεφάλου. Με άλλα λόγια, το είδος του παιχνιδιού που επιλέγει κανείς να ασχοληθεί αφήνει ένα ιδιαίτερο κάθε φορά αποτύπωμα στην εγκεφαλική λειτουργία και έτσι έχει ενδιαφέρον να ανακαλύψουμε τα οφέλη που αποκομίζει κανείς από το κάθε είδος.
Ξεκινώντας από την παιδική ηλικία, τα τελευταία χρόνια, ολοένα και περισσότερα παιδιά βρίσκουν ενδιαφέρον στα βιντεοπαιχνίδια και επιλέγουν να ασχοληθούν με αυτά στον ελεύθερό τους χρόνο. Πολλοί, λοιπόν, γονείς ανησυχούν ότι τα παιχνίδια θα προκαλέσουν εξάρτηση στα παιδιά τους και θα επιδράσουν αρνητικά στη μαθησιακή τους πορεία. Ο Gray (2012), ωστόσο, υποστηρίζει ότι η συχνή ενασχόληση των παιδιών με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια δεν υποδηλώνει απαραίτητα κάποια μη υγιή προσκόλληση, αλλά την εύρεση μιας εμπειρίας γεμάτης νόημα σε αυτά. Έχοντας, δηλαδή, τα παιδιά την ευκαιρία να εξερευνήσουν τις επιλογές τους όσον αφορά τα ενδιαφέροντά τους, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια μπορεί να είναι μια συνειδητή επιλογή που τα εκφράζει πραγματικά. Συχνά ως ενήλικες δεν αντιλαμβανόμαστε το ενδιαφέρον που μπορεί να προκαλέσουν τα παιχνίδια τα οποία θεωρούμε ότι απορροφούν τα παιδιά. Τα ίδια, ωστόσο, μπορεί να αποκομίζουν σημαντικά οφέλη και να βιώνουν μια ιδιαίτερη εμπειρία που ίσως δεν μπορούμε να δούμε εμείς! Τα παιδιά μεγαλώνοντας καλούνται να ανακαλύψουν όλα τα εργαλεία και τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, τα οποία θα κληθούν να χρησιμοποιήσουν για να επιβιώσουν. Γι’ αυτό και προσλαμβάνουν τόσο γρήγορα και εύκολα τις νέες τεχνολογίες, με ρυθμό ίσως τρομαχτικό για τις πιο μεγάλες γενιές, αλλά αναπτυξιακά πολύ φυσιολογικό.
Τα παιχνίδια αποτελούν μια καλή ευκαιρία μέσα από την οποία τα παιδιά μπορούν να κοινωνικοποιηθούν με συνομηλίκους. Μάλιστα, υπάρχουν παιχνίδια τα οποία εστιάζονται σημαντικά στο κοινωνικό στοιχείο. Σε τέτοιου είδους παιχνίδια ο παίκτης καλείται να επικοινωνήσει με άλλους, να σκεφτεί αν πρέπει να συνεργαστεί με κάποιον και με ποιον τρόπο, καθώς επίσης και να ακολουθήσει συγκεκριμένους κανόνες ομαδικού παιχνιδιού. Όλα αυτά τα στοιχεία προσιδιάζουν σε χαρακτηριστικά του παραδοσιακού δια ζώσης παιχνιδιού, απλώς σε ψηφιακή μορφή. Τα κοινωνικού τύπου παιχνίδια ενισχύουν την λεγόμενη προκοινωνική συμπεριφορά, τη συμπεριφορά, δηλαδή, που αποσκοπεί στην αποτελεσματική αλληλεπίδραση με άλλα άτομα, την παροχή βοήθειας και τη συνεργασία με στόχο τη σύναψη σχέσεων με τους άλλους, με τα οφέλη αυτά να εκτείνονται και στις σχέσεις του παιδιού με άλλα άτομα, εκτός του ψηφιακού κόσμου.
Ένας λόγος για τον οποίο τα ηλεκτρονικά παιχνίδια είναι τόσο δημοφιλή μεταξύ των νέων είναι ο διαδραστικός χαρακτήρας τους, που είναι πιο έντονος και ενδιαφέρων σε σχέση με άλλες διαδικτυακές μορφές αλληλεπίδρασης. Ο διαδραστικός αυτός χαρακτήρας προκαλεί το ενδιαφέρον του παιδιού και καλλιεργεί πρόσφορο έδαφος για μάθηση. Η έρευνα έχει δείξει ότι μέσα από την ενασχόληση με τα βιντεοπαιχνίδια ενισχύονται οι οπτικοχωρικές δεξιότητες, η μνήμη, η κριτική σκέψη και οι δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων. Πρόκειται για ικανότητες που χρησιμοποιεί το παιδί προκειμένου να πετύχει τους στόχους του μέσα στο παιχνίδι και οι οποίες ακονίζονται μέσα από την τριβή και την προσπάθεια. Τα βιντεοπαιχνίδια μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να θέσουν στόχους, να δοκιμάζουν, να διαχειρίζονται την αποτυχία και να δέχονται ανατροφοδότηση. Μέσα σε ένα παιχνίδι ο παίκτης καλείται να σκεφτεί διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους θα προσεγγίσει ένα πρόβλημα, να δοκιμάσει στρατηγικές και να αποτύχει, χωρίς οι πράξεις του όμως να έχουν πραγματικές συνέπειες. Έτσι, ενισχύεται η ανάληψη πρωτοβουλιών, η εξερεύνηση και η δυνατότητα εκμάθησης δεξιοτήτων με τρόπους που ενδεχομένως δεν είναι διαθέσιμοι σε άλλες μορφές διδασκαλίας. Το παιδί νιώθει αυτόνομο και ικανό, καθώς αναπτύσσει στρατηγικές και φέρνει εις πέρας στόχους του παιχνιδιού, και έτσι ενισχύονται η αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθησή του. Επιπλέον, έχει φανεί ότι τα ηλεκτρονικά παιχνίδια έχουν μαθησιακά οφέλη για παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές, ενισχύοντας γλωσσικές, μαθηματικές, οπτικοχωρικές και κοινωνικές δεξιότητες, καθώς και την ανάγνωση.
Εξετάζοντας το φαινόμενο υπό ένα πιο κοινωνικό-συναισθηματικό πρίσμα, τα βιντεοπαιχνίδια επιτρέπουν στο παιδί να ανακαλύψει στοιχεία της προσωπικότητάς του μέσα από το είδος των παιχνιδιών που επιλέγει και τον τρόπο με τον οποίο παίζει και να δομήσει την ταυτότητά του μέσα από το παιχνίδι με άλλους. Δίνουν τη δυνατότητα για εξερεύνηση και επιτρέπουν στο παιδί να βιώσει μια αίσθηση ελευθερίας και επιλογής της δικής του περιπέτειας.
Ακόμα, πολλά εκπαιδευτικού τύπου παιχνίδια αποτελούν διασκεδαστικούς και βιωματικούς τρόπους μέσα από τους οποίους παιδιά και έφηβοι μπορούν να διδαχτούν κατάλληλες συμπεριφορές αυτοφροντίδας και προστασίας της υγείας τους, παίζοντας ως χαρακτήρες που επιδεικνύουν τις συμπεριφορές αυτές. Από την άλλη, τα ενεργητικά παιχνίδια ενισχύουν τη φυσική δραστηριότητα δρώντας ευεργετικά στη μείωση του βάρους, τη βελτίωση των αθλητικών δεξιοτήτων και την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, ενώ η ενασχόληση με αυτά σχετίζεται με την αντιμετώπιση προβλημάτων υγείας, όπως η υπέρταση, καρδιαγγειακές παθήσεις και η αρτηριοσκλήρυνση.
Τέλος, πολύ συχνά υπάρχει ο φόβος ότι τα παιδιά θα παραμελή σουν το σώμα τους, δεν θα κοινωνικοποιούνται επαρκώς και ότι τα παιχνίδια θα τα κάνουν πιο βίαια. Οι σχετικές μελέτες, ωστόσο, δεν έχουν αποδείξει κάποια αιτιώδη σχέση μεταξύ των ηλεκτρονικών παιχνιδιών και των παραπάνω συμπεριφορών, αλλά και, όταν αυτές εμφανίζονται, συνήθως η φύση των φαινομένων αυτών είναι πιο περίπλοκη και πολυπαραγοντική στην πράξη.
Διάβασε επίσης : «Gaming» και συσχέτιση με την ψυχική υγεία: αρνητική ή θετική επιρροή;
Ηλεκτρονικά παιχνίδια και πανδημία
Έχοντας μόλις βγει από μια δύσκολη περίοδο, όπως αυτή της πανδημίας, αξίζει να σημειωθεί ότι τα βιντεοπαιχνίδια έγιναν μια ευχάριστη ενασχόληση για πολλές οικογένειες και παρέες φίλων.
Κατά την περίοδο του λόκνταουν, τα βιντεοπαιχνίδια και ειδικά τα διαδικτυακά παιχνίδια με πολλούς παίκτες (multiplayer games) γνώρισαν αρκετή άνθιση, αποτελώντας έναν από τους βασικότερους τρόπους με τους οποίους τα παιδιά έρχονταν σε επαφή με την παρέα τους. Στην περίοδο της πανδημίας οι παίκτες κατάφεραν να βρουν πολύ δημιουργικούς τρόπους μέσα από τους οποίους προσέγγιζαν, έστω ψηφιακά, τη δια ζώσης αλληλεπίδραση, πραγματοποιώντας λόγου χάρη online συναντήσεις με άλλους παίκτες, χωρίς να στέκεται εμπόδιο η μεταξύ τους απόσταση.
Πολλά δε άτομα ανέφεραν ότι χρησιμοποιούσαν τα ηλεκτρονικά παιχνίδια ως μορφή διαχείρισης της πανδημίας, προκειμένου να αντιμετωπιστούν συναισθήματα άγχους και στρες. Τα παιχνίδια, δηλαδή, λειτουργούσαν ως καταφύγιο από τις άσχημες συνθήκες της καθημερινότητας, προσφέροντας χαλάρωση, αλληλεπίδραση, ψυχαγωγία αλλά και μια αίσθηση κανονικότητας. Επιπλέον, κάτι που ανέφεραν ορισμένοι παίκτες ήταν μια αύξηση στη συγκέντρωσή τους, καθώς τα παιχνίδια που έπαιζαν κρατούσαν το μυαλό τους ενεργό και απασχολημένο.
Τα οφέλη των ηλεκτρονικών παιχνιδιών στους ενήλικες
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι τα ηλεκτρονικά παιχνίδια δεν τα απολαμβάνουν μόνο οι πιο νεαρές ηλικίες. Αντιθέτως, άτομα όλων των ηλικιών βρίσκουν νόημα και ψυχαγωγία σε αυτά. Οι νεαρότεροι ενήλικες αντιλαμβάνονται τα οφέλη των ηλεκτρονικών παιχνιδιών σε γνωστικό επίπεδο και η βελτίωση σε γνωστικές παραμέτρους είναι όλο και φανερότερη με την πάροδο της ηλικίας. Τα περιστασιακά παιχνίδια (casual games) επιλέγονται από όλες τις ηλικίες για τη δυνατότητα που δίνουν για κοινωνικοποίηση, ενώ άτομα μεγαλύτερων ηλικιών αναφέρουν επιπρόσθετα την ανακουφιστική ιδιότητα των παιχνιδιών αυτών στην μείωση του στρες.
Αυτό δε που έχει ενδιαφέρον και ίσως δεν είναι κάτι που αναμένουμε συχνά είναι ότι πολλοί ηλικιωμένοι ασχολούνται με ηλεκτρονικά παιχνίδια, καθώς αποτελούν μια ευχάριστη ευκαιρία για αποφόρτιση, για αλληλεπίδραση με τα παιδιά και τα εγγόνια τους και για την όξυνση των γνωστικών τους ικανοτήτων. Έτσι, οφέλη παρατηρούνται σε α) κοινωνικό επίπεδο, καθώς ενισχύεται η εύρεση ενός πλαισίου κοινωνικής υποστήριξης, η λεκτική επικοινωνία και η έκφραση θετικών συναισθημάτων, β) σε γνωστικό επίπεδο, καθώς από την ηλικία των 65 ετών και ύστερα συντελούνται σημαντικές αλλαγές σε νευρολογικό επίπεδο στον εγκέφαλο, με αποτέλεσμα να εξασθενούν οι γνωστικές και μνημονικές ικανότητες των ηλικιωμένων και γ) σε επίπεδο φροντίδας της υγείας, καθώς έχει βρεθεί ότι σε θεραπείες αποκατάστασης η υπόδυση ενός χαρακτήρα διδάσκει αποτελεσματικές συμπεριφορές υγείας, προσφέροντας συνθήκες προσομοίωσης της ασθένειας και δίνοντας ανατροφοδότηση στο άτομο. Έτσι, λοιπόν, μπορούν να χρησιμοποιηθούν από περιθάλποντες ηλικιωμένα άτομα, μιας και έχουν βρεθεί οφέλη όσον αφορά τη φροντίδα ασθενών με έμφραγμα, κινητικές δυσκολίες, προβλήματα ισορροπίας κ.ά.
Το παρόν άρθρο δεν αποσκοπεί στην αποσιώπηση των αρνητικών επιπτώσεων των βιντεοπαιχνιδιών στη ζωή των παιδιών και εν γένει κάθε ατόμου που ασχολείται με αυτά. Αν μη τι άλλο, η κατάχρηση του μέσου και η αλληλεπίδραση με άγνωστα άτομα σε διαδικτυακές πλατφόρμες ενέχουν σημαντικούς κινδύνους και χρήζουν προσοχής. Είναι, όμως, εξίσου σημαντικό να αναλογιστούμε ότι πρόκειται για ένα μέσο το οποίο δεν χρειάζεται να φοβόμαστε. Όπως κάποτε η εφημερίδα και η τηλεόραση αποτελούσαν αντικείμενα κριτικής για τις δυνητικά επιζήμιες επιπτώσεις τους, έτσι και τα παιχνίδια είναι ένα ακόμα προϊόν της τεχνολογικής εξέλιξης, που βρίσκεται στη διάθεσή μας πρώτα απ’ όλα για να μας εξυπηρετήσει. Καθώς, λοιπόν, μαθαίνουμε να συμβιώνουμε με αυτό, ας μην ξεχνάμε ότι δεν είναι το μέσο που είναι επιβλαβές, αλλά η μη αποτελεσματική του χρήση! Καταφέρνοντας, συνεπώς, να χρησιμοποιούμε συνετά τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, είναι φανερό ότι έχουμε πολλά να κερδίσουμε.
Βιβλιογραφία
Barr, M., & Copeland-Stewart, A. (2022). Playing video games during the COVID-19 pandemic and effects on players’ well-being. Games and Culture, 17(1), 122-139. https://doi.org/10.1177/15554120211017036
Gray, P. (2012, January 7). The many benefits, for kids, of playing video games. Psychology Today.
Griffiths, M. D. (2002). The educational benefits of videogames. Education and health, 20(3), 47-51.
Hall, A. K., Chavarria, E., Maneeratana, V., Chaney, B. H., & Bernhardt, J. M. (2012). Health benefits of digital videogames for older adults: A systematic review of the literature. Games for health: research, development, and clinical applications, 1(6), 402-410. https://doi.org/10.1089/g4h.2012.0046
Huang, H., & Cheng, C. (2022). The Benefits of Video Games on Brain Cognitive Function: A Systematic Review of Functional Magnetic Resonance Imaging Studies. Applied Sciences, 12(11), 5561. https://doi.org/10.3390/app12115561
Merino-Campos, C., & del Castillo Fernndez, H. (2016). The benefits of active video games for educational and physical activity approaches: A systematic review. Journal of New Approaches in Educational Research (NAER Journal), 5(2), 115-122. https://doi.org/10.7821/naer.2016.7.164
Whitbourne, S. K., Ellenberg, S., & Akimoto, K. (2013). Reasons for playing casual video games and perceived benefits among adults 18 to 80 years old. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 16(12), 892-897. https://doi.org/10.1089/cyber.2012.0705
Wiederhold, B. K. (2021). Kids will find a way: the benefits of social video games. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 24(4), 213-214. https://doi.org/10.1089/cyber.2021.29211.editorial
Οι εικόνες ανακτήθηκαν από www.freepik.com
Εικόνα εξωφύλλου: <a href=”https://www.freepik.com/free-photo/happy-excited-gamer-winning-online-video-game-late-night-living-room_19513347.htm#query=video%20games&position=8&from_view=search&track=sph”>Image by DCStudio</a> on Freepik
https://www.freepik.com/free-photo/exiting-asian-child-male-boy-enjoy-metaverse-gaming-with-wearable-vr-headset-with-control-handle-playing-sport-gaming-online-living-room-homehome-technology-young-teen-using-vr-technology_26586205.htm
https://www.freepik.com/free-photo/medium-shot-smiley-woman-playing-videogame_24799492.htm#page=2&query=video%20games&position=46&from_view=search&track=sph
https://www.freepik.com/free-photo/young-adult-teaching-elderly-person-about-degital-devicer_21087573.htm#query=grampa%20playing%20video%20games&position=0&from_view=search&track=ais
