Οι ψυχικές διαταραχές που μπορεί να εμφανίσει η νέα μητέρα στη φάση μετάβασης.
Με την έλευση ενός μωρού, η γυναίκα καλείται να προσαρμοστεί σε ένα νέο κοινωνικό ρόλο, το ρόλο της μητέρας. Από τα παλαιότερα χρόνια έως και σήμερα, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει μια νέα μητέρα είναι πολλές και η ψυχοσυναισθηματική της υγεία είναι επιβαρυμένη λόγω των νέων δεδομένων. Όμως, η ανάγκη για προσαρμογή γίνεται όλο και μεγαλύτερη με αποτέλεσμα την αλλαγή της αντίληψης του εαυτού και του περιβάλλοντος της.
Ορισμός της Μητρότητας και της μητρικής αγάπης.
Η έννοια της μητρότητας είναι γενική και αυθαίρετη με αποτέλεσμα να μην μπορούν οι περισσότεροι να την κατανοήσουν. Είναι αρκετοί εκείνοι που για να περιγράψουν το συναισθηματικό στοιχείο της μητρότητας χρησιμοποιούν λέξεις όπως δεσμός, προσκόλληση, στοργή και εξάρτηση.
Περίπου το 1977 από το Ludington-Hoe επινόησε μια νέα έννοια για να περιγράψει τον δεσμό ανάμεσα στην μητέρα και το νεογνό. Υποστήριξε ότι ο μητρικός ρόλος εμπεριέχει δυο βασικά συστατικά:
- Μητρότητα (Σωματική φροντίδα, καθήκοντα)
- Μητρική αγάπη (Συναισθηματικοί παράγοντες) (Ludington,1977)
Η μητρότητα περιλαμβάνει την σωματική φροντίδα του παιδιού. Πρόκειται για δραστηριότητες όπως η σίτιση, η περιποίηση, αλλαγή πάνας, μπάνιο κλπ. Σε αυτό το σημείο μπορεί να υπάρχει η μητρική σχέση χωρίς όμως να υπάρχει το συναίσθημα, ότι το βρέφος αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής της.
Στη μητρική αγάπη το νεογνό έχει μια πιο βαθιά θέση στην ζωή της μητέρας. Η Μητρική αγάπη δεν συνοδεύεται με την γέννηση του παιδιού. Ένα μεγάλο μέρος της αναπτύσσετε μέσα από την ενασχόληση της μητέρας με το παιδί. Δεν είναι λίγες οι μητέρες που δεν έχουν μητρικά συναισθήματα για τα βρέφη τους για μέρες ή και βδομάδες μετά τον τοκετό και τα αποκτούν σταδιακά και με συναισθηματική δουλειά (Hayes,1983).
Η Μετάβαση στη μητρότητα
Σύμφωνα με την μελέτη του Rubin(1961) να επιτευχθεί η μετάβαση της γυναίκας στη μητρότητα απαιτείται να περάσει από τρείς βασικές φάσεις.
- Φάση εξάρτησης
- Φάση εξάρτησης-ανεξαρτησίας
- Φάση αλληλεξάρτησης- ελεύθερης εκδήλωσης.
Φάση εξάρτησης
Διαρκεί το πρώτο 24ωρο. Το άτομο εστιάζει στον εαυτό του και στην κάλυψη των βασικών του αναγκών. Έχει εμπιστοσύνη στην φροντίδα που του παρέχουν τρίτοι, η οποία αφορά την ανακούφιση, ανάπαυση και θρέψη. Η γυναίκα είναι ανήσυχη και ομιλητική επιθυμώντας την ανασκόπηση της εμπειρίας του τοκετού.
Φάση εξάρτησης- ανεξαρτησίας
Ξεκινά από την δεύτερη ή τρίτη μέρα μετά τον τοκετό. Η διάρκεια της κυμαίνεται μεταξύ 10 ημερών έως μερικών βδομάδων. Η μητέρα εστιάζει στην φροντίδα του νεογνού και την ικανότητα της μητρικής φροντίδας. Επιθυμεί ανάληψη ευθυνών, ενώ ταυτόχρονα έχει ανάγκη την φροντίδα και αποδοχή από τρίτους. Παρουσιάζει ανάγκη για εκμάθηση δεξιοτήτων και είναι ικανή να χειρίζεται συναισθηματικές μεταβολές. Σε αυτό το διάστημα μπορεί να βιώνει το σύνδρομο της μητρικής μελαγχολίας.
Φάση αλληλεξάρτησης- ελεύθερης εκδήλωσης
Η μητέρα εστιάζει στην προαγωγή της μετάβασης της οικογένειας. Αναζητά την επιβεβαίωση της σχέσης με τον σύντροφό της. Επιστρέφει στην σεξουαλική σχέση με τον σύντροφό της και εμφανίζει σταθερότητα στους ατομικούς ρόλους (Rubin,1961).
Το ψυχικό κόστος της μετάβασης
Για να μπορέσει η μητέρα να αναλάβει το νέο της ρόλο απαιτούνται σημαντικές φυσιολογικές, ψυχολογικές και κοινωνικές προσαρμογές. Αν και οι περισσότερες μητέρες καταφέρνουν να προσαρμοστούν στο νέο τους ρόλο, η μετάβαση στην μητρότητα έχει συνδεθεί με ψυχικές επιπτώσεις, όπως κατάθλιψη και άγχος.
Πολλές νέες μητέρες αλλά και νέοι πατέρες κατά την περίοδο μετάβασης τους στη μητρότητα και πατρότητα αντίστοιχα, συχνά παρουσιάζουν διαταραχές άγχους, όπως η γενικευμένη διαταραχή άγχους, φοβίες, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και μετατραυματικό στρες.
Ορισμένοι παράγοντες που φαίνεται να ευνοούν την εμφάνιση σοβαρών ψυχικών διαταραχών κατά την διάρκεια της μετάβασης είναι :
- Εμπειρίες άγχους ή κατάθλιψης κατά την εγκυμοσύνη.
- Μαιευτικές επιπλοκές οι οποίες προκαλούσαν ψυχική δυσφορία στην έγκυο κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης.
- Κακή σχέση ζευγαριού και έλλειψη υποστήριξης μετά τον τοκετό.
- Η στέρηση ύπνου τόσο στην εγκυμοσύνη, όσο και μετά τον τοκετό.
- Σωματική δυσαρέσκεια μετά τον τοκετό.
- Μειωμένη εμπλοκή και συναναστροφή με το μωρό ακόμα και κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης(Parfitt,2014)
Η μητρότητα αποτελεί ένα σπουδαίο ρόλο στη ζωή της γυναίκας. Οι δυσκολίες που καλείται να αντιμετωπίσει είναι πολλές, όμως δεν θα πρέπει να νομίζει ότι είναι ακατόρθωτες. Είναι πρωτεύον μια μητέρα να έχει κοντά της άτομα οικεία, που την στηρίζουν και την βοηθούν.
Υποστήριξη από το σύντροφό της και από το στενό οικογενειακό περιβάλλον της.
Εκπαίδευση και υποστήριξη από μια επαγγελματία μαία κατά την διάρκεια της κύησης και προσαρμογής της, ώστε να νοιώσει η μητέρα αυτοπεποίθηση, για να προσαρμοστεί ομαλά στο νέο της ρόλο.
Τέλος, εάν υπάρχει η ανάγκη για ψυχολογική υποστήριξη, θα πρέπει να επισκεφτεί έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας που θα την βοηθήσει να αντιμετωπίσει τα ψυχολογικά ζητήματα που την ταλανίζουν.
Έτσι, η γυναίκα θα μπορέσει να προσαρμοστεί στο νέο της ρόλο με το μικρότερο ψυχικό κόστος που θα μπορούσε να έχει.
Ludington-Hoe SM. Postpartum: development of maternicity. Am J Nurs. 1977;77(7):1171-1174. doi:10.1097/00000446-197707000-00025
Hayes EE. Assessment of early mothering: A tool. Issues Health Care Women. 1983;4(6):361-366. doi:10.1080/07399338309515632
Rubin,R.(1961). Basic maternal behavior. Nursing Outlook,9,683-686
Parfitt Y, Ayers S. Transition to parenthood and mental health in first-time parents. Infant Ment Health J. 2014;35(3):263-273. doi:10.1002/imhj.21443