Ζούμε σε μία κοινωνία που όλο και περισσότερο ακούμε για το φαινόμενου του χειριστικού ατόμου.
Αρχικά, ας ορίσουμε μία χειριστική κατάσταση. Σύμφωνα με την Αμερικανική Ομοσπονδία Ψυχολογίας (2018), κάποιος είναι χειριστικός όταν «προσαρμόζει τη συμπεριφορά του, ώστε να εκμεταλλεύεται, να ελέγχει ή να επηρεάζει τους άλλους προς όφελός του».
Και θα μου πεις, γιατί να μπλέξω με έναν τέτοιον άνθρωπο;
Εννοείται πως στην αρχή όλα θα είναι τέλεια και δε θα σου δίνει καν τροφή να σκεφτείς πως κάτι πάει λάθος. Είναι ένα από τα ταλέντα των χειριστικών ατόμων να κρύβουν καλά τα δικά τους red flags. Ένας χειριστικός άνθρωπος προσπαθεί με τεχνάσματα να διεκδικήσει κάτι και όταν τελικά το κάνει αρχίζει να ξεδιπλώνει σιγά σιγά τον χαρακτήρα του. Και κάπως έτσι, εσύ θα αρχίσεις σιγά σιγά να πέφτεις από το σύννεφο που έφτιαξες για σένα και για εκείνον.
Για να μην πέσεις απότομα, λοιπόν, πρέπει να μάθεις να αναγνωρίζεις τα σημάδια ενός χειριστικού ατόμου. Παρακάτω σου παραθέτω τα 5 κυριότερα χαρακτηριστικά ενός χειριστικού ατόμου (Stritof, 2024) ώστε να τα αναγνωρίσεις έγκαιρα και να κόψεις το σκοινί που έπλεξε σιγά σιγά για να σε κατευθύνει όπως εκείνος θέλει.
- Gashlighting
Με τον όρο αυτόν, ουσιαστικά αναφερόμαστε στη ψυχολογική χειραγώγηση του ατόμου. Σύμφωνα με το Λεξικό της Οξφόρδης, ένα άτομο σου κάνει gashlighting όταν προσπαθεί να μπει στο μυαλό σου και να παίξει με αυτό, κάνοντας σε να αμφισβητείς γεγονότα, καταστάσεις, αλλά και την ίδια σου λογική υπόσταση. Επιπλέον, μπορεί να παραθέτει ως παραδείγματα φανταστικά γεγονότα για να σε πείσει και να σου αποδώσει ευθύνες για ένα συγκεκριμένο περιστατικό, να σου λέει ψέματα ή να σε κατηγορεί με σκοπό να θυματοποιηθεί ή να σε οδηγήσει σε συγκεκριμένα μονοπάτια.
- Παθητικο-Επιθετική Συμπεριφορά
Κάποιος έχει παθητική–επιθετική συμπεριφορά, όταν δεν εκφράζει άμεσα κάτι που θέλει, σκέφτεται ή νιώθει. Αντιθέτως, δραματοποιεί καταστάσεις, ώστε να τραβήξει την προσοχή σου και να σε κάνει να τον ρωτήσεις τί ακριβώς του συμβαίνει. Για παράδειγμα, μπορεί να αναστενάζει, να ξεφυσά και να αποφεύγει τη συζήτηση με σκοπό να αντιληφθείς πως κάτι τον προβληματίζει και να προσπαθήσεις να εντοπίσεις τί είναι αυτό μέσω της επικοινωνίας (Schanz et al., 2021). Και αν όντως το κάνεις, έχει ήδη κερδίσει την προσοχή σου.
- Απειλητική Συμπεριφορά
Ένα άτομο που προσπαθεί να σε χειραγωγήσει, συχνά, παρουσιάζει απειλητική συμπεριφορά. Απειλεί πως θα σε αφήσει, πως θα βλάψει τον εαυτό του ή τους γύρω του με σκοπό να διεκδικήσει αυτό που θέλει. Η απειλητική διάθεση και ο εξαναγκασμός να κάνεις κάτι που δεν το θέλεις αποτελούν ένα ακόμη είδος ψυχολογικού εκβιασμού (Rakovec-Felser, 2014).
- Απομόνωση και Τιμωρία
Ένας χειριστικός άνθρωπος που παίρνει το αντίθετο από ό,τι θέλει, αποκόπτεται συναισθηματικά ως ένδειξη παραδειγματισμού αλλά και τιμωρίας.
- Χειραγώγηση των οικείων προσώπων του άλλου ατόμου
Εκτός από το ότι κάποιος επιδιώκει να χειραγωγεί εσένα, ενδέχεται να χειραγωγεί και το υποστηρικτικό σου δίκτυο με αποτέλεσμα να το φέρει με το μέρος του και να πάψει να είναι υποστηρικτικό για σένα, αλλά να είναι πλέον υποστηρικτικό για εκείνον (Dokkedahl et al., 2019). Με αυτόν τον τρόπο καταφέρνει να επηρεάσει έμμεσα τις αποφάσεις σου.
Όλες αυτές οι συμπεριφορές που λαμβάνεις από έναν άνθρωπο έχουν ως αποτέλεσμα να δέχεσαι συνεχώς αρνητική κριτική, να αμφιβάλεις για την αξιοπιστία, αλλά και την αξία σου, να γεμίζεις με ενοχές και βάρη που θα έπρεπε να σηκώνουν άλλοι, να χάνεις την εμπιστοσύνη σου προς το πρόσωπο του, να νιώθεις ανασφάλεια στη μεταξύ σας σχέση, να νιώθεις την ανάγκη να δικαιολογείσαι τακτικά κ.α.
Τους χειριστικούς ανθρώπους δε μπορείς να τους ελέγξεις. Μπαίνουν στο μυαλό σου πριν καν το καταλάβεις και παίζουν με αυτό. Αν, όμως, καταφέρεις να απομονώσεις και να διακρίνεις μία συμπεριφορά σε φυσιολογική και χειριστική, τότε έχεις καταφέρει να κάνεις το πρώτο βήμα.
| ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ | ΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ |
| Τι θα έλεγες να βγαίναμε απόψε; | Θέλω πολύ να βγούμε απόψε, αλλά ξέρω πως θα μου πεις πάλι όχι. |
| Θα μπορούσες να πάρεις τα παιδιά από το σχολείο; | Είναι ολοφάνερο πως δε νοιάζεσαι για τα παιδιά από τη στιγμή που δεν τα επιστρέφεις από το σχολείο. |
| Μπορείς να κάνεις αυτό σήμερα; | Αν με αγαπούσες, θα το έκανες. |
| Θα ήθελες να το συζητήσουμε; | Δε ξέρεις τί σου γίνεται! Δεν μπορώ να συνεννοηθώ μαζί σου! |
Το να δέχεσαι χειριστικές συμπεριφορές, όπως οι παραπάνω, είναι ικανό να φέρει στη ζωή σου σωρεία αρνητικών συναισθημάτων, αλλά και να οδηγήσει σε αμφισβήτηση της ίδιας σου της προσωπικότητας. Στην ουσία η χειραγώγηση αποτελεί ένα κακοστημένο παιχνίδι σύγκρουσης εαυτών και τα παραπάνω παραδείγματα επικοινωνίας αποτελούν εξίσου παραδείγματα παθητικής-επιθετικής συμπεριφοράς (Schanz et al., 2021).
Ανακεφαλαιώνοντας, για να αντιμετωπίσεις έναν χειριστικό άνθρωπο, πρέπει πρώτα να αναγνωρίσεις τα σημάδια του. Και για να αποτρέψεις έναν χειριστικό άνθρωπο να μπει στη ζωή σου, πρέπει να θέσεις εξαρχής τα όρια στη σχέση σας, είτε είναι φιλική, είτε συναδελφική, είτε ερωτική. Γιατί μη ξεχνάς πως η χειραγώγηση έχει πολλές μορφές, εμπίπτει σε πολλές κατηγορίες ανθρώπινων σχέσεων και μπορεί να δημιουργήσει τριβές και συγκρούσεις σε διάφορους τομείς.
Αξίζει να σημειώσουμε πως κάποιες φορές απαιτείται αρκετός χρόνος ώστε να αναγνωρίσεις μία τέτοια συμπεριφορά, αλλά και πως εσύ ο ίδιος ενδέχεται να συμπεριφέρεσαι χειριστικά στους γύρω σου. Σε όποια, λοιπόν, κατηγορία κι αν ανήκεις, είναι καθοριστικά σημαντικό να αναζητήσεις τη βοήθεια ενός θεραπευτή, ώστε να λάβεις σωστή καθοδήγηση και παρέμβαση ανάλογη των περιστάσεων.
ΠΗΓΕΣ
- APA Dictionary of Psychology, Definition of Manipulation, Updated on 19/04/2018
- Oxford Learner’s Dictionaries, Definition of Gashlighting. https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/gaslight_2
- Dokkedahl S, Kok RN, Murphy S, Kristensen TR, Bech-Hansen D, Elklit A. The psychological subtype of intimate partner violence and its effect on mental health: protocol for a systematic review and meta-analysis. Syst Rev. 2019;8(1):198. doi:10.1186/s13643-019-1118-1
- Schanz CG, Equit M, Schäfer SK, Käfer M, Mattheus HK, Michael T. Development and psychometric properties of the test of passive aggression. Front Psychol. 2021;12. doi:10.3389/fpsyg.2021.579183
- Rakovec-Felser Z. Domestic violence and abuse in intimate relationship from public health perspective. Health Psychol Res. 2014;2(3):1821. doi:10.4081/hpr.2014.1821
- Stritof Sh. Signs of Manipulation in Relationships. How to recognize when you’re being manipulated—and how to respond. https://www.verywellmind.com/manipulation-in-marriage-2302245#citation-24 . Reviewed by Daniel B. Block, MD. Updated on May 15, 2024.
Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη
