Το φαινόμενο της αδράνειας του παρατηρητή: Η δολοφονία της Kitty Genovese

Το χρονικό της δολοφονικής επίθεσης

Ήταν τις πρώτες πρωινές ώρες της 13ης Μαρτίου 1964, όταν μια 28χρονη κοπέλα, η Kitty Genovese, δέχθηκε δολοφονική επίθεση. Επιστρέφοντας στο σπίτι από την εργασία της, και λίγα μέτρα μακριά από την πολυκατοικία που διέμενε, δέχθηκε επίθεση από τον Winston Moseley. Ο δράστης την παρακολουθούσε και, καθώς έφτασε κοντά της, τη μαχαίρωσε πισώπλατα δύο φορές. Η Kitty φώναξε, ζητώντας βοήθεια. Κάποιος γείτονας, ακούγοντας τις κραυγές της, φώναξε από το παράθυρό του στον Moseley να αφήσει την κοπέλα ήσυχη, αναγκάζοντάς τον να τραπεί προσωρινά σε φυγή. Λίγη ώρα αργότερα, και ενώ η Kitty προσπαθούσε τραυματισμένη να φτάσει ως την είσοδο, ο Moseley επιστρέφει και της επιτίθεται ξανά. Ο δράστης βίασε το θύμα και το μαχαίρωσε επανειλημμένα μέχρι θανάτου. Την Kitty εντόπισε μια γειτόνισσά της, αλλά ήταν ήδη αργά.

Σύμφωνα με το άρθρο που δημοσιεύθηκε λίγες ημέρες αργότερα στην εφημερίδα των New York Times, υποστηρίχθηκε πως το περιστατικό παρακολούθησαν 38 μάρτυρες. Τόσο ο τίτλος όσο και το περιεχόμενο του άρθρου επεσήμαναν την αποξένωση και την αδιαφορία που επικρατεί στα αστικά κέντρα, εστιάζοντας λιγότερο στην ίδια την υπόθεση.

Η δολοφονία της Kitty Genovese και κυρίως το δημοσίευμα των New York Times προκάλεσαν το ενδιαφέρον της κοινωνικής ψυχολογίας και οδήγησαν στη γέννηση και τη μελέτη του φαινομένου της απάθειας του παρατηρητή (bystander effect). Σύμφωνα με το φαινόμενο αυτό, τα άτομα είναι λιγότερο πιθανό να παρέμβουν και να βοηθήσουν σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης, όταν υπάρχουν και άλλοι παρόντες. 

Τι είναι, λοιπόν, αυτό που μας οδηγεί να παραμένουμε αδρανείς, παρουσία άλλων, σε μια επείγουσα κατάσταση;

Το φαινόμενο της διάχυσης της ευθύνης

Η κοινωνική ψυχολογία προσπάθησε να απαντήσει στο ερώτημα αυτό. Συνέδεσε, λοιπόν, την αδράνεια των μαρτύρων με το φαινόμενο της διάχυσης της ευθύνης. Βάσει αυτού, όσο μεγαλύτερο είναι το πλήθος των παρευρισκομένων, τόσο μειώνεται η ατομική αίσθηση ευθύνης. Κάθε άτομο αναμένει πως κάποιος άλλος θα βοηθήσει, καταλήγοντας έτσι στην αδράνεια (Levine & Crowther, 2008). Παράλληλα, μέσω αρκετών πειραμάτων, διαπιστώθηκε πως, όταν δεν υπάρχουν άλλοι παρευρισκόμενοι, η παρέμβαση των ατόμων είναι αμεσότερη και συχνότερη (Bickman, 1972).

Σύμφωνα με τους Darley και Latané (1968), όταν υπάρχουν και άλλοι παρόντες, και μάλιστα όσο μεγαλύτερο είναι το μέγεθος της ομάδας, οι άνθρωποι τείνουν να αισθάνονται λιγότερο υπεύθυνοι για την έλλειψη δράσης τους. Συχνά, μάλιστα, αισθανόμενοι αβεβαιότητα ή φόβο, παρατηρούν τη στάση των υπολοίπων προκειμένου να καθορίσουν αν και πώς θα παρέμβουν. Η αβεβαιότητα και η αναποφασιστικότητα που βιώνουν τα άτομα γίνονται ακόμη μεγαλύτερες, όταν κρίνουν πως ο κίνδυνος σε μια κατάσταση είναι χαμηλός. Επιπλέον, οι Hortensius και De Gelder (2018) παρατήρησαν πως πολλοί άνθρωποι, ενώ αρχικά επιθυμούν να βοηθήσουν, η παρακολούθηση των άλλων που δεν αντιδρούν μειώνει την αρχική τους συναισθηματική απόκριση και τους οδηγεί στην απάθεια. Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό πως η κοινωνική επιρροή και ο δισταγμός αποτελούν σημαντικούς παράγοντες στο πέρασμα από την ενσυναίσθηση στην αδράνεια.

Ωστόσο, το φαινόμενο του παρατηρητή είναι αρκετά περίπλοκο και πάντα χρειάζεται να λαμβάνεται υπόψη τόσο το πλαίσιο, όσο και το προσωπικά χαρακτηριστικά των ατόμων (Fischer et al., 2011). Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες οι παρευρισκόμενοι θεωρούν πως ο κίνδυνος είναι πραγματικός και η ανάγκη για παρέμβαση  κρίνεται πιο επιτακτική, το φαινόμενο αναιρείται. Μάλιστα, οι πιθανότητες για παρέμβαση αυξάνονται, όταν υπάρχει κίνδυνος για τη σωματική ακεραιότητα του θύματος (Fischer et al., 2006). Τέλος, βάσει της θεωρίας της κοινωνικής ταυτότητας και αλληλεξάρτησης, όταν τα άτομα αισθάνονται πως ανήκουν στην ίδια κοινωνική  ομάδα με το θύμα, η πιθανότητα για θετική παρέμβαση ενισχύεται.

Προτάσεις για την αντιμετώπιση του φαινομένου του θεατή

Στη μείωση του φαινομένου μπορεί να συμβάλει η εκπαίδευση και η εμπειρία, με στόχο ο φόβος της προσωπικής εμπλοκής να μην αποτελεί εμπόδιο σε μια επείγουσα κατάσταση. Συγχρόνως, η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και η προώθηση μιας κουλτούρας ενεργητικής συμμετοχής μπορούν να συνδράμουν στην αντιμετώπιση της παθητικότητας.

Η δραματοποιημένη αφήγηση της εφημερίδας 

Συνοψίζοντας, η δολοφονία της Kitty Genovese κινητοποίησε την έρευνα στην κοινωνική ψυχολογία και έθεσε τα θεμέλια για τη μελέτη και την κατανόηση του συγκεκριμένου φαινομένου. Σε αυτό συνέβαλε ιδιαιτέρως το δημοσίευμα των New York Times, το οποίο προκάλεσε σοκ στο κοινωνικό σύνολο, αναφορικά με την αδράνεια των παρατηρητών. Η εγκυρότητα του αρχικού άρθρου αργότερα αμφισβητήθηκε, και με ένα νέο δημοσίευμά της η εφημερίδα αναφέρει πως πολλές λεπτομέρειες της ιστορίας είναι αναληθείς. Τελικά, ο αριθμός των μαρτύρων υπολογίζεται στους 12, ενώ κανένας δεν είδε την επίθεση στο σύνολό της. Ακόμα, η αδιαφορία των μαρτύρων δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, καθώς 2 εξ αυτών είχαν καλέσει την αστυνομία (Lurigio, 2015).

Βιβλιογραφικές Αναφορές: 

1. Bickman, L. (1972). Social influence and diffusion of responsibility in an emergency. Journal of Experimental Social Psychology, 8(5), 438-445. Available at: https://doi.org/10.1016/0022-1031(72)90069-8
2. Darley, J. M., & Latané, B. (1968). Bystander intervention in emergencies: diffusion of responsibility. Journal of Personality and Social Psychology, 8(4p1), 377. Available at: https://doi.org/10.1037/h0025589
3. Fischer, P., Greitemeyer, T., Pollozek, F., & Frey, D. (2006). The unresponsive bystander: Are bystanders more responsive in dangerous emergencies? European Journal of Social Psychology, 36(2), 267-278. Available at: https://doi.org/10.1002/ejsp.297  
4. Fischer, P., Krueger, J. I., Greitemeyer, T., Vogrincic, C., Kastenmüller, A., Frey, D., Heene, M.,Wicher, M., & Kainbacher, M. (2011). The bystander-effect: a meta-analytic review on bystander intervention in dangerous and non-dangerous emergencies. Psychological Bulletin, 137(4), 517. Available at: https://doi.org/10.1037/a0023304
5. Hortensius, R., & De Gelder, B. (2018). From empathy to apathy: The bystander effect revisited. Current Directions in Psychological Science, 27(4), 249-256. Available at: https://doi.org/10.1177/0963721417749653
6. Levine, M., & Crowther, S. (2008). The responsive bystander: How social group membership and group size can encourage as well as inhibit bystander intervention. Journal of Personality and Social Psychology, 95(6), 1429. Available at: https://doi.org/10.1037/a0012634
7. Lurigio, A. J. (2015). Crime narratives, dramatizations, and the legacy of the Kitty Genovese murder: A half century of half truths. Criminal Justice and Behavior, 42(7), 782-789. Available at: https://doi.org/10.1177/0093854814562954

Αρχισυνταξία και επιμέλεια άρθρου: Παρή Πατσαρούχα