Τι είναι το φαινόμενο του φωτοστέφανου;
Photo by pexels.com

Τι είναι το φαινόμενο του φωτοστέφανου;

Το φαινόμενο του φωτοστέφανου (halo effect) αποτελεί ένα ευρέως γνωστό ψυχολογικό φαινόμενο του κλάδου της κοινωνικής ψυχολογίας και συγκεκριμένα της κοινωνικής νόησης. Ωστόσο, λίγα είναι γνωστά για την πραγματική φύση ή τον βαθμό επίδρασης του φαινομένου αυτού.

Πρόκειται για έναν τύπο γνωστικής προκατάληψης, δηλαδή μια συστηματική διαστρέβλωση στη γνωστική επεξεργασία του ατόμου, καθώς κρίνει ένα άτομο (ή αντικείμενο), αποτέλεσμα του οποίου είναι ο επηρεασμός αυτού (π.χ. συναισθήματα, συμπεριφορά). Το εν λόγω φαινόμενο εμφανίζεται όταν ένα μεμονωμένο θετικό χαρακτηριστικό ενός ατόμου επηρεάζει τη συνολική αντίληψη που δημιουργείται για το άτομο αυτό, οδηγώντας σε μια εσφαλμένη θετική αξιολόγηση των λοιπών του χαρακτηριστικών. Με άλλα λόγια, παρατηρείται γενίκευση μιας επιμέρους εκτίμησης σε καθολικό χαρακτηρισμό βάσει ενός γνωρίσματος. Για παράδειγμα, ένα άτομο που γίνεται αντιληπτό ως ευγενικό και φιλικό είναι πολύ πιθανό να θεωρηθεί ότι είναι ευφυές, ειλικρινές και γενναιόδωρο. Δηλαδή, ότι διαθέτει και άλλα θετικά χαρακτηριστικά, παρά την απουσία πραγματικής γνώσης για την ύπαρξη αυτών. Συνεπώς, το φαινόμενο του φωτοστέφανου θα μπορούσε να οριστεί ως η προκληθείσα θετική προδιάθεση του ατόμου σχετικά με τις λοιπές πτυχές ενός άλλου ατόμου, βασισμένη σε μια θετική πρώτη εντύπωση.

Το φαινόμενο του φωτοστέφανου είναι γνωστό και ως «φυσικό στερεότυπο ελκυστικότητας», δεδομένου του κύριου χαρακτηριστικού αυτού που είναι η έμφαση στη φυσική εμφάνιση. Ερευνητικά δεδομένα καταδεικνύουν ότι η ελκυστικότητα σχετίζεται θετικά με κοινωνικά επιθυμητά χαρακτηριστικά προσωπικότητας, όπως είναι η εξωστρέφεια. Η εν λόγω διατύπωση υποδηλώνει ότι τα ελκυστικά άτομα τείνουν να βαθμολογούνται υψηλότερα από τα λιγότερο ελκυστικά άτομα ως προς κάποια χαρακτηριστικά και παρατηρείται σε όλους τους πολιτισμούς και περιβάλλοντα (π.χ. σχολικό περιβάλλον, εργασιακό περιβάλλον).

Ένα κλασικό πείραμα που καταδεικνύει την επίδραση του φαινομένου του φωτοστέφανου στη διαμόρφωση θετικών εντυπώσεων για τους άλλους ανθρώπους σχετικά με τον παράγοντα «ελκυστικότητα» είναι αυτό του Asch, που διεξήχθη το 1946. Στο πείραμα αυτό, οι συμμετέχοντες έπρεπε να βαθμολογήσουν διάφορα χαρακτηριστικά προσωπικότητας ατόμων μέσα από μια σειρά ελκυστικών και μη ελκυστικών φωτογραφιών που τους είχαν δοθεί. Να σημειωθεί ότι οι διαφορετικές εκδοχές φωτογραφιών αφορούσαν το ίδιο άτομο κάθε φορά και δίνονταν με τυχαία σειρά. Τα αποτελέσματα κατέδειξαν ότι οι συμμετέχοντες του πειράματος έτειναν να αποδίδουν περισσότερα θετικά χαρακτηριστικά (π.χ. ευφυΐα, ευγένεια) στο άτομο όπως αυτό παρουσιάζονταν στην ελκυστική φωτογραφία και λιγότερα στη μη ελκυστική.

Από την άλλη πλευρά, βέβαια, υπάρχει και το αντίθετο του φαινόμενου του φωτοστέφανου, γνωστό ως φαινόμενο του κεράτου (horn effect). Ο συγκεκριμένος τύπος γνωστικής προκατάληψης αναφέρεται στη μη ευνοϊκή αξιολόγηση των συνολικών χαρακτηριστικών ενός ατόμου ως αποτέλεσμα επικράτησης ενός μεμονωμένου αρνητικού. Για παράδειγμα, το εν λόγω φαινόμενο μπορεί να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι ένα σωματικά υπέρβαρο άτομο τείνει να είναι λιγότερο εργατικό. Παρομοίως, ένα μη ελκυστικό άτομο μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι αγενές. Δηλαδή, τους αποδίδονται λιγότερα ευνοϊκά χαρακτηριστικά.

Θα αποτελούσε παράλειψη να μην αναφερθεί ότι το φαινόμενο του φωτοστέφανου είναι ένας όρος που εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1920 στο άρθρο του Αμερικανού ψυχολόγου Edward Thorndike με τίτλο «το συνεχές σφάλμα των ψυχολογικών μετρήσεων» (a constant error in psychological ratings). Στο άρθρο αυτό ο Edward Thorndike εξηγούσε το σχετικό πείραμα που πραγματοποίησε, κατά το οποίο ζητούσε από υψηλόβαθμα στελέχη του στρατού να αξιολογήσουν μια σειρά χαρακτηριστικών των υφισταμένων τους, όπως ευφυΐα, φυσική εμφάνιση (π.χ. τόνος φωνής, σωματική διάπλαση, ενέργεια, αντοχή), ικανότητα ηγεσίας και προσωπικές δεξιότητες (π.χ. αφοσίωση, συνεργασία, αξιοπιστία, ανιδιοτέλεια). Σκοπός του πειράματος ήταν ο εντοπισμός της γνωστικής αυτής προκατάληψης, καταδεικνύοντας ότι ο παράγοντας «ελκυστικότητα» έτεινε να επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τον τρόπο με τον οποίο αξιολογούνταν τα λοιπά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων. Πιο συγκεκριμένα, χαρακτηριστικά που βρίσκονταν υψηλά ή χαμηλά στη βαθμολογική κατάταξη είχαν ως αποτέλεσμα και τα λοιπά χαρακτηριστικά να ακολουθήσουν την ίδια ακριβώς πορεία.

Από τα παραπάνω συνάγεται εύλογα το συμπέρασμα ότι τόσο η επίδραση του φαινομένου του φωτοστέφανου (halo effect), όσο και του αντίθετου αυτού, δηλαδή του φαινομένου του κεράτου (horn effect) είναι αδύνατον να αποφευχθούν κατά τη λήψη αποφάσεων και τη δημιουργία υποκειμενικών κρίσεων, παρά την επίγνωση αυτών, οδηγώντας σε εσφαλμένες αξιολογήσεις. Ωστόσο, η γνώση της ύπαρξης των γνωστικών αυτών προκαταλήψεων θα μπορούσε ενδεχομένως να συμβάλει σε έναν πιο αντικειμενικό τρόπο σκέψης, αναφορικά με τη δημιουργία θετικών ή αρνητικών πρώτων εντυπώσεων για τους άλλους. 

 Βιβλιογραφία  

  1. Cherney, K. (2019). What is the halo effect? Available at: https://www.healthline.com/health/halo-effect
  2. Cherry, K. (2024). The halo effect in psychology. Available at: https://www.verywellmind.com/what-is-the-halo-effect-2795906#citation-10
  3. Nisbett, R. E., & Wilson D. T. (1977). The halo effect: evidence for unconsious alteration of judgments. Journal of Personality and Social Psychology, 35(4), 250-256. Doi: 10.1037/0022-3514.35.4.250
  4. Perera, A. (2023). Halo effect in psychology: definition and examples. Available at: https://www.simplypsychology.org/halo-effect.html
  5. Thorndike, E. L. (1920). A constant error in psychological ratings. Journal of Applied Psychology, 4(1), 25-29. Doi: 10.1037/h0071663 

Αρχισυνταξία και επιμέλεια άρθρου: Παρή Πατσαρούχα

ΚοινοποίησηFacebookLinkedIn
Γραμμένο από
Άννα-Χριστίνα Βούβαρη, Ψυχολόγος, MSc
Συμμετοχή στη συζήτηση

Archives

Categories

WP2Social Auto Publish Powered By : XYZScripts.com