_______________________________________________________________________________
Αρχικά, η λέξη ‘ψύχωση’ είναι μία λέξη η οποία χρησιμοποιείται υπερβολικά συχνά από τον κόσμο με λάθος νόημα και περιεχόμενο. Στο κείμενο αυτό, γίνεται μία προσπάθεια να δοθεί μία επιστημονική αλλά και κατανοητή ερμηνεία του όρου, αλλά και της θεραπευτικής αντιμετώπισης που θα ήταν ιδανικό να ακολουθείται.
Ως Ψυχωτική διαταραχή ή Ψύχωση (για συντομία) χαρακτηρίζεται μία ψυχική διαταραχή όπου το άτομο χάνει την επαφή με την πραγματικότητα εξαιτίας του ότι η κρίση για ζητήματα που αφορούν στον εαυτό του, τον περίγυρo του και γενικότερα τον κόσμο που τον περιβάλλει είναι επηρεασμένη. Έτσι αλλάζει η ικανότητα του ανθρώπου να σκέφτεται καθαρά, να κάνει σωστές κρίσεις, να ανταποκρίνεται συναισθηματικά, να επικοινωνεί αποτελεσματικά, και να συμπεριφέρεται κατάλληλα με τις περιστάσεις. Όταν τα συμπτώματα είναι σοβαρά, οι άνθρωποι με ψυχωτικές διαταραχές συχνά είναι ανίκανα να ανταποκριθούν ακόμα και στις καθημερινές απαιτήσεις μιας συνηθισμένης ζωής.
Στις διαταραχές του σχιζοφρενικού και ευρύτερου ψυχωτικού φάσματος περιλαμβάνονται τα παρακάτω (για τα οποία θα μιλήσουμε σε επόμενο άρθρο αναλυτικά):
•Σχιζοφρένεια
•Σχιζοφρενικόμορφη διαταραχή
•Βραχεία ψυχωτική διαταραχή
•Σχιζοσυναισθηματική διαταραχή
•Ψυχωτική διαταραχή οφειλόμενη σε γενική ιατρική κατάσταση
•Ψυχωτική διαταραχή προκαλούμενη από ουσίες
•Παραληρητική διαταραχή
•Επινεμόμενη ψυχωτική διαταραχή
Συμπτώματα της Ψύχωσης
Τα συμπτώματα της ψύχωσης είναι πιθανόν να διαφέρουν απο άτομο σε άτομο και σχετίζονται με το περιεχόμενο και τη ροή της σκέψης, με τις αισθήσεις, τις κινήσεις αλλά και όλες τις γνωστικές λειτουργίες. Πιο κοινά συμπτώματα είναι οι ψευδαισθήσεις και οι παραληρητικές ιδεές.
Αρχικά, οι ψευδαισθήσεις είναι ασυνήθιστες αισθητηριακές εμπειρίες ή αντιλήψεις πραγμάτων που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα, όπως το να δεις πράγματα που δεν υπάρχουν, το άκουσμα φωνών, η όσφρηση οσμών, το να έχεις παράξενη, αστεία γεύση στο στόμα σου και το να νιώθεις αισθήσεις στο δέρμα σου ακόμα και όταν τίποτα δεν το ακουμπάει.
Οι παραληρητικές ιδέες είναι εσφαλμένες σκέψεις που είναι επίμονες και οργανωμένες και που δεν αλλάζουν μετά τη λήψη λογικής ή ακριβούς πληροφόρησης. Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος που είναι βέβαιος ότι το φαγητό του είναι δηλητηριασμένο, ακόμα και όταν έχει αποδειχθεί ότι η τροφή είναι απολύτως ασφαλής, πάσχει από παραληρητική ιδέα. Επίσης το άτομο μπορεί να νιώθει ότι κάποιος ελέγχει την σκέψη του, ότι το παρακολουθούν ή το καταδιώκουν, ότι διαβάζει ή βλέπει στην τηλεόραση μηνύματα που του απευθύνονται προσωπικά. Αυτές μπορούν να φαίνονται στο συγγενικό περιβάλλον του ατόμου ως εξωπραγματικές, ενώ ο ίδιος τις βιώνει ως πραγματικές.
Ένα ακόμα χαρακτηριστικό σημαντικό είναι ο αποδιοργανωμένος λόγος, ο οποίος μπορεί να φτάνει σε χειρότερη μορφή μέχρι την ασυναρτησία, σύμπτωμα που οφείλεται στη διαταραχή του ειρμού της σκέψης.
Άλλα πιθανά συμπτώματα ψυχωτικής διαταραχής είναι:
•Συγκεχυμένη σκέψη
•Παράξενη, πιθανώς επικίνδυνη συμπεριφορά
•Αργές ή ασυνήθιστες σωματικές κινήσεις
•Απώλεια ενδιαφέροντος για την προσωπική υγιεινή
•Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες
•Προβλήματα στο σχολείο, στη δουλειά και στις σχέσεις
•Ψυχρή, απόμακρη συμπεριφορά με αδυναμία στην έκφραση συναισθημάτων
•Συναισθηματικές μεταβολές ή άλλα συναισθηματικά συμπτώματα όπως κατάθλιψη ή μανία
Επιπολασμός
Πιστεύεται ότι αν και περίπου 1,5 έως 3,5 % των ανθρώπων θα πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια για μια ψυχωτική διαταραχή, ένας σημαντικά μεγαλύτερος αριθμός θα βιώσει τουλάχιστον ένα ψυχωτικό σύμπτωμα στη διάρκεια της ζωής του. Οι ψυχωτικές εμπειρίες μοιάζουν με τα θετικά συμπτώματα ψυχωτικών διαταραχών, όπως παράνοια και ψευδαισθήσεις και έχουν μέσο ποσοστό επικράτησης ~ 7% –8% στον γενικό πληθυσμό. Αυτές οι διαταραχές πιο συχνά εμφανίζονται όταν το άτομο είναι στο τέλος της εφηβείας του, στα 20 ή τα 30 του. Επηρεάζουν και τα δύο φύλα περίπου το ίδιο, με ελαφριά μεγαλύτερη επίπτωση στους άνδρες.
Θεραπευτική αντιμετώπιση
Οι περισσότερες ψυχωτικές διαταραχές θεραπεύονται με συνδυασμό φαρμακευτικής αγωγής και ψυχοθεραπείας.
Φαρμακευτική αγωγή
Η φαρμακευτική αγωγή έχει ‘παρεξηγηθεί’ και υπάρχει μεγάλη προκατάληψη απέναντι της, οφειλόμενη κυρίως στην άγνοια για το πώς επιδρά στον άνθρωπο. Μπορούμε με απόλυτη βεβαιότητα να πούμε ότι όταν επιλεχθεί από ψυχίατρο η σωστότερη επιλογή φαρμακευτικής αγωγής, αυτή ούτε ‘κοιμίζει’, ούτε κάνει ‘φυτό’ κάποιον άνθρωπο.
Αντιθέτως, αποτελεί μία υποστηρικτική βάση η οποία μπορεί να μειώσει ή και να εξαλείψει τα συμπτώματα του ασθενούς, ώστε να μπορεί μετέπειτα αυτός να ‘αναπτύξει’ τις ικανότητες και δεξιότητές του σε συνεργασία με τον ψυχολόγο.
Τα κύρια φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία ψυχωτικών διαταραχών λέγονται αντιψυχωσικά. Αυτά τα φάρμακα δε θεραπεύουν την ασθένεια αλλά είναι πολύ αποτελεσματικά στο χειρισμό και τη βελτίωση των συμπτωμάτων των ψυχωτικών διαταραχών, όπως οι παραληρητικές ιδέες, οι ψευδαισθήσεις και τα προβλήματα συμπεριφοράς. Τα αντιψυχωσικά περιλαμβάνουν παλιότερα φάρμακα αλλά υπάρχουν και καινούρια φάρμακα, που συχνά λέγονται άτυπα ή νέας γενιάς αντιψυχωσικά. Τα τελευταία φάρμακα πλέον χρησιμοποιούνται στην πρώτη γραμμή της αντιμετώπισης γιατί θεωρούνται ότι έχουν λιγότερες και πιο ανεκτές παρενέργειες .
Ψυχοθεραπεία
Ο βαθμός της νοημοσύνης ενός ανθρώπου, και το αν έχει επηρεαστεί λίγο ή πολύ από την ψύχωση, είναι ένας ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας. Ακόμη και αν έχει επηρεαστεί μπορεί να αναπτυχθεί ιδιαίτερα, και πάλι, μέσω της ψυχοθεραπείας. Η νοημοσύνη μας δεν είναι κάτι το οποίο μένει στάσιμο, αλλά αναπτύσσεται, ιδιαίτερα όσο ‘εκπαιδεύουμε’ τους διάφορους τομείς αυτού που αποκαλούμε συνολικά ‘νοημοσύνη’, με ειδικές ασκήσεις.
Διάφοροι τύποι ψυχοθεραπείας, όπως η ατομική, η ομαδική, η οικογενειακή μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να υποστηρίξουν τόσο άτομο με ψυχωτική διαταραχή όσο και την οικογένεια του. Η ατομική ψυχοθεραπεία έχει υποστηρικτικό και συμβουλευτικό χαρακτήρα ενώ μεγάλη σημασία έχει η ψυχοεκπαίδευση και η καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων. Η ανάπτυξη των ικανοτήτων του ατόμου, του αυξάνει ιδιαίτερα την αυτοεκτίμηση και το κάνει να νιώθει λειτουργικό και ισότιμο μέλος της κοινωνίας το οποίο δεν μειονεκτεί.
Κάθε άτομο σε θεραπεία για ψυχωτική διαταραχή ανταποκρίνεται στη θεραπεία με διαφορετικό τρόπο. Κάποιοι θα δείξουν άμεση βελτίωση. Κάποιοι άλλοι, μπορεί να χρειαστούν εβδομάδες ή μήνες για να ανακουφιστούν από τα συμπτώματα. Κάποιοι ασθενείς ίσως χρειαστεί να συνεχίσουν τη θεραπεία για μεγάλη χρονική περίοδο και κάποιοι, όπως αυτοί που υπέφεραν από πολλαπλά βαριά επεισόδια, μπορεί να χρειαστεί να παίρνουν φαρμακευτική αγωγή επ’ αόριστον σε συνδυασμό με τη ψυχοθεραπεία.
Ψυχοεκπαίδευση Οικογένειας
Εκτός από την υποστηρικτική ψυχοθεραπεία προς το άτομο για την εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων, ο ειδικός αναλαμβάνει και την οικογενειακή ψυχοθεραπεία, προκειμένου να ενημερώνει και να καθοδηγεί την οικογένεια στο να αποφεύγει συμπεριφορές ή τρόπους επικοινωνίας που αναζωπυρώνουν την ασθένεια του ατόμου και ιδιαίτερα στο πώς η οικογένεια μπορεί να ενισχύσει πρακτικά και στο σπίτι τις δεξιότητες οι οποίες μαθαίνονται κατά τις συνεδρίες μεταξύ ειδικού και ατόμου.
Δυστυχώς, πολλές φορές το άτομο δεν θα ζητήσει ή και θα αρνηθεί στο οικογενειακό περιβάλλον του, την επίσκεψη σε ειδικό. Σε τέτοιες περιπτώσεις η αντίδραση του οικογενειακού περιβάλλοντος δεν θα πρέπει να είναι η απογοήτευση, αλλά η επίσκεψη των συγγενών σε ειδικό, προκειμένου να τους συμβουλέψει για τον καλύτερο τρόπο με τον οποίο θα μπορέσουν να παρακινήσουν το άτομο να επισκεφθεί οικειοθελώς τον ειδικό.
Ο ειδικός γνωρίζει να δημιουργεί μία σχέση εμπιστοσύνης με το άτομο, η οποία θα τον ωθήσει στο να επιδιώκει τις συναντήσεις με τον ειδικό με δική του πρωτοβουλία.
Βιβλιογραφία
APA (2013). Διαγνωστικά Κριτήρια από DSM-5, Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας.
Ευσταθίου, Γ., Ευθυμίου, Κ., & Χαρίλα, Ν. (2014). Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία Διαταραχών Προσωπικότητας. Αθήνα:ΙΕΘΣ
Ουλής Π. (2010). Εγχειρίδιο Κλινικής Ψυχοπαθολογίας, Εκδόσεις Βήτα.