Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν αναδιαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται το σώμα τους, τη συναισθηματική τους υγεία και τις διατροφικές τους συνήθειες. Πλατφόρμες όπως το Instagram, το TikTok και το Pinterest δεν είναι μόνο εργαλεία σύνδεσης, αλλά και διαδικτυακές αρένες όπου οι κοινωνικοί κανόνες και οι ατομικές αντιλήψεις αποτελούν αντικείμενο συνεχούς διαπραγμάτευσης, αν όχι και «πάλης».
Ενώ κινήματα και τάσεις όπως η θετικότητα του σώματος (body positivity) και η ουδετερότητα του σώματος (body neutrality) έχουν προκύψει για να αμφισβητήσουν τα παραδοσιακά πρότυπα ομορφιάς, συγκεκριμένες ερμηνείες και άλλες τάσεις όπως το fitspiration ή fitness inspiration (έμπνευση του να είσαι σε «φόρμα») μπορεί μερικές φορές να υπονομεύσουν αυτές τις προσπάθειες. Ας συζητήσουμε, λοιπόν, την αλληλεπίδραση μεταξύ αυτών των τάσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και των επιπτώσεών τους στην εικόνα του σώματος, τη συναισθηματική υγεία και τις διατροφικές συμπεριφορές.
Μέσα κοινωνικής δικτύωσης και εικόνα σώματος: Ανάμικτη επιρροή
Ο αντίκτυπος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην εικόνα του σώματος είναι ισχυρός, με τόσο θετικές όσο και αρνητικές επιπτώσεις. Από τη μία πλευρά, ενισχύει την έκθεση σε εξιδανικευμένα και συχνά ανέφικτα πρότυπα ομορφιάς. Κάτι που συμβάλλει στη δυσαρέσκεια σχετικά με την εικόνα του σώματος (Merino et al., 2024). Από την άλλη πλευρά, έχει δημιουργήσει χώρο για την ανάπτυξη κινημάτων όπως η θετικότητα του σώματος και η ουδετερότητα του σώματος. Κάτι που ανοίγει νέους ορίζοντες στο θέμα.
Θετικότητα σώματος
Το κίνημα body positivity πρεσβεύει την αποδοχή διαφορετικών τύπων και δομών σώματος, τονίζοντας ότι όλοι είναι άξιοι αγάπης και σεβασμού ανεξαρτήτως εμφάνισης. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην προώθηση αυτού του κινήματος, με τους influencers και τους δημιουργούς να μοιράζονται αφιλτράριστες, διαφορετικές εικόνες, που αμφισβητούν τα αυστηρά πρότυπα ομορφιάς. Η βάση είναι πως η έκθεση σε θετικό περιεχόμενο μπορεί να βελτιώσει την αυτοεκτίμηση και να μειώσει τη δυσαρέσκεια του σώματος, με ιδιαίτερη επιρροή να παρατηρείται μεταξύ των γυναικών και των εφήβων (Vartanian et al., 2022).
Ουδετερότητα σώματος
Ο όρος «ουδετερότητα του σώματος» ακολουθεί μια διαφορετική προσέγγιση, εστιάζοντας στην εκτίμηση του σώματος για τη λειτουργικότητά του και όχι για την εμφάνισή του. Αυτή η τάση ενθαρρύνει τα άτομα να αποσυνδέσουν την αυτοεκτίμησή τους από τη φυσική τους εμφάνιση, ενισχύοντας μια πιο ισορροπημένη σχέση με το σώμα τους. Αν και λιγότερο δημοφιλής από τη σωματική θετικότητα, η ουδετερότητα του σώματος έχει κερδίσει την έλξη ως πρακτική νοοτροπία, ιδιαίτερα για όσους αγωνίζονται να αγκαλιάσουν τη θετικότητα του σώματος (Merino et al., 2024).
Επιπτώσεις και ανησυχίες
Και οι δύο τάσεις έχουν συμβάλει σημαντικά στην επέκταση του εύρους των αποδεκτών προτύπων σώματος και στην ενίσχυση ενός υγιέστερου συναισθηματικού κλίματος στο διαδίκτυο. Ωστόσο, αυτή η επίδραση δεν είναι ούτε καθολική, ούτε ακίνδυνη. Παρότι αυτές οι τάσεις στοχεύουν στη διεύρυνση των κοινωνικά αποδεκτών προτύπων, συχνά ενισχύουν έμμεσα την υπερβολική έμφαση στην εμφάνιση, αλλά και τις ανθυγιεινές διατροφικές, ψυχικές και σωματικές καταστάσεις και πιθανά τροφοδοτούν τις ίδιες προκαταλήψεις που στοχεύουν να αφανίσουν (Vartanian et al., 2022).
Το Φαινόμενο Fitspiration
Σε αντίθεση με τη θετικότητα και την ουδετερότητα του σώματος, το fitspiration (fitness inspiration) είναι μια τάση που δίνει έμφαση στην επίτευξη φυσικής κατάστασης, που συχνά συνδέεται με μια συγκεκριμένη αισθητική. Ενώ το fitspiration στοχεύει να παρακινήσει τα άτομα να υιοθετήσουν υγιεινούς τρόπους ζωής, μερικές φορές μπορεί να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα.
Η θετική πλευρά του Fitspiration
Το περιεχόμενο Fitspiration μπορεί να εμπνεύσει τους ανθρώπους να ασκούνται, να τρώνε θρεπτικά και να δίνουν προτεραιότητα στην υγεία. Οι κινητήριες διαδικτυακές αναρτήσεις που περιλαμβάνουν μοτίβα προπόνησης, ιστορίες επιτυχίας και συνταγές, μπορεί να ενθαρρύνουν τους χρήστες να κάνουν θετικές αλλαγές (Arabi-Mianrood et al., 2022). Πράγματι, αυτή η τάση ίσως χρησιμεύει ως πρακτικός οδηγός για την επίτευξη προσωπικών στόχων φυσικής κατάστασης.
Η σκοτεινή πλευρά του Fitspiration
Παρά τις αγνές προθέσεις, το fitspiration μπορεί, επίσης να διαιωνίσει μη ρεαλιστικές προσδοκίες. Πολλές εικόνες fitspiration διαθέτουν έντονα γραμμωμένα, αδύνατα σώματα που μπορεί να μην είναι εφικτά ή υγιή για όλους. Έτσι, πολλοί νιώθουν πίεση να συμμορφωθούν με αυτά τα πρότυπα, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε σωματική δυσαρέσκεια, υπερβολική άσκηση ή και ακραίες διατροφικές προσεγγίσεις (Merino et al., 2024). Επιπλέον, αυτό το trend (τάση) συχνά συγχέει την εμφάνιση με την υγεία, προωθώντας τη λανθασμένη ιδέα ότι το γυμνασμένο σώμα σίγουρα σημαίνει και υγειές σώμα, υπεραπλουστεύοντας την πολυπλοκότητα της υγείας και της ευεξίας (Vartanian et al., 2022).
Ο συναισθηματικός και συμπεριφορικός αντίκτυπος αυτών των τάσεων
Συναισθηματική Υγεία
Οι συναισθηματικές επιπτώσεις αυτών των τάσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ποικίλλουν. Η θετικότητα και η ουδετερότητα του σώματος μπορούν να εξυψώσουν τους χρήστες χωρίς να φιλτράρονται πιθανές επιβλαβείς αφηγήσεις και προωθώντας την αποδοχή του εαυτού τους (Merino et al., 2024). Αντίθετα, το fitspiration σε υπερβολική έκθεση ή χωρίς κριτική, μπορεί να οδηγήσει σε αισθήματα προσωπικής δυσαρέσκειας, ανεπάρκειας και αρνητικής αυτοκριτικής.
Οι αλγόριθμοι που ενισχύουν δημοφιλές περιεχόμενο μπορούν να επιδεινώσουν αυτά τα αποτελέσματα. Για παράδειγμα, ένας χρήστης που αναζητά συμβουλές φυσικής κατάστασης μπορεί να βομβαρδιστεί με όλο και πιο ακραίο περιεχόμενο, δημιουργώντας μια παραμορφωμένη άποψη για το τι συνιστά «υγιεινό», εμποδίζοντας τελικά την ορθή πρακτική (Arabi-Mianrood et al., 2022).
Διατροφικές Συμπεριφορές
Η επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης επεκτείνεται στις διατροφικές συμπεριφορές. Η θετικότητα και η ουδετερότητα του σώματος ως περιεχόμενο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συχνά ενθαρρύνει το διαισθητικό φαγητό – μια πρακτική που δίνει έμφαση στην ακρόαση των ενδείξεων πείνας και πληρότητας του σώματος. Το Fitspiration, ωστόσο, συχνά προωθεί άκαμπτες διατροφικές οδηγίες όπως η «καθαρή διατροφή (clean diet)», που μπορεί να αγγίζει ψυχογενείς διατροφικές διαταραχές, όπως αυτή της ορθορεξίας (Vartanian et al., 2022).
Η εξισορρόπηση αυτών των επιρροών απαιτεί κριτική ενασχόληση με το περιεχόμενο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και κατανόηση των προσωπικών αναγκών υγείας.
Πλοήγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Εξισορρόπηση έμπνευσης και πραγματικότητας
Δεδομένων των διαφορετικών επιπτώσεων των τάσεων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην εικόνα του σώματος, τη συναισθηματική υγεία και τις διατροφικές συμπεριφορές, είναι χρήσιμο να υιοθετούμε στρατηγικές για ακίνδυνη περιήγηση σε αυτές τις πλατφόρμες:
- Διαφορετικό και ποικίλο περιεχόμενο: Το να δημιουργήσουμε μια ροή σε αυτές τις πλατφόρμες από αναρτήσεις που περιλαμβάνουν μίξη αυτών των trends, με έμφαση σε ειδικούς σε θέματα διατροφής και άσκησης που δίνουν προτεραιότητα στην ψυχική υγεία και στην ποικιλομορφία των σωμάτων, στην υποκειμενικότητα της ομορφιάς και στον πολύ-παραγοντικότητα της υγείας.
- Κατανάλωση περιεχομένου με λογική, όχι αλόγιστα: Κατά την περιήγηση σε περιεχόμενο fitspiration, ένας σύντομος αναλογισμός «εάν προωθεί ισορροπημένες, ρεαλιστικές πρακτικές υγείας ή διαιωνίζει επιβλαβή ιδανικά» μπορεί να προλάβει τη δημιουργία αρνητικότητας.
- Λειτουργικότητα: Η συνετή χρήση των αρχών της ουδετερότητας του σώματος, μπορεί να ενισχύσει την εκτίμηση για τα κατορθώματα του σώματος, αλλά και να εμπνεύσει την όποια δυνατή βελτίωση, όπως ακόμα να προστατεύσει από πρακτικές καταπόνησής του.
- Περιορισμός χρόνου οθόνης: Η τήρηση ορίων στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να προλαμβάνει την υπερέκθεση και υπερκατανάλωση σε πιθανώς επιβλαβές περιεχόμενο.
- Υποστήριξη ειδικών: Εάν αντιμετωπίζετε δυσάρεστα την εικόνα του σώματός σας ή τις διατροφικές συμπεριφορές σας, συμβουλευτείτε επαγγελματίες όπως εγγεγραμμένους διαιτολόγους που μπορούν να παρέχουν εξατομικευμένη καθοδήγηση.
Συμπέρασμα
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένα ισχυρό εργαλείο με έντονες δυνατότητες επιρροής που μπορεί να επιδρούν δραστικά στις αντιλήψεις για την εικόνα του σώματος, τη συναισθηματική υγεία και τις διατροφικές συνήθειες. Κινήματα και τάσεις όπως η θετικότητα του σώματος και η ουδετερότητα, προσφέρουν ένα απαραίτητο αντίβαρο στα επιβλαβή πρότυπα ομορφιάς, ενώ τάσεις όπως το fitspiration παρέχουν έμπνευση και προκλήσεις. Η πλοήγηση σε σχετικό περιεχόμενο απαιτεί μια κριτική σκέψη για τη διασφάλιση της υγειούς χρήσης και την αποφυγή «επιπλοκών». Με έμφαση στην ποικιλία περιεχομένου και με τη συνετή περιήγηση που θέτει ως προτεραιότητα τη λειτουργικότητα έναντι της εμφάνισης, μπορεί να καλλιεργηθεί πιο υγιής σχέση με το σώμα, το φαγητό και το μυαλό, παρά τους κινδύνους που ενέχει η ψηφιακή εποχή.
Βιβλιογραφία:
- Arabi-Mianrood, H., Shahhosseini, Z., & Hosseini Tabaghdehi, M. (2022). The association between body image, emotional health, relationships, and unhealthy dietary behaviors among medical sciences students: A structural equation modeling analysis. Neuropsychopharmacology Reports, 42(4), 485–491. https://doi.org/10.1002/npr2.12291
- Merino, M., Tornero-Aguilera, J. F., Rubio-Zarapuz, A., Villanueva-Tobaldo, C. V., Martín-Rodríguez, A., & Clemente-Suárez, V. J. (2024). Body perceptions and psychological well-being: A review of the impact of social media and physical measurements on self-esteem and mental health with a focus on body image satisfaction and its relationship with cultural and gender factors. Healthcare, 12(14), 1396. https://doi.org/10.3390/healthcare12141396
- Vartanian, L. R., Wharton, C. M., & Green, E. B. (2022). The role of social media in the development and maintenance of disordered eating behaviors: A systematic review. Journal of Eating Disorders, 10(1), 24–30. https://doi.org/10.1186/s40337-022-00609-9
Αρχισυνταξία: Ζωγραφιά Πουγάτσια
Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη
