Όλοι μας έχουμε κάποια στιγμή βρεθεί αντιμέτωποι με έναν γενικό χαρακτηρισμό κάποιου ατόμου με βάση τη σειρά γέννησής του. Δεν είναι λίγες οι φορές που θα σπεύσουμε να αποδώσουμε την ταμπέλα του «καλομαθημένου» στο τελευταίο σε σειρά παιδί ή θα λυπηθούμε το μεσαίο παιδί που πάντα αδικείται και παραμελείται. Τελικά, όλες αυτές οι κοινές παραδοχές είναι απλώς στερεότυπα ή έχουν κάποια επιστημονική υπόσταση;
Στον κλάδο της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας η μόνη προσέγγιση που δίνει τόσο μεγάλη βαρύτητα στη σειρά γέννησης του ατόμου, ως κομμάτι που διαμορφώνει την προσωπικότητά του, είναι η Αντλεριανή. Ο Adler, ορμώμενος από τη συνηθισμένη ερώτηση του γιατί το κάθε παιδί διαφέρει σημαντικά από το άλλο, αν και όλα ανατρέφονται στην ίδια οικογένεια και κάτω από τις ίδιες συνθήκες, έθεσε στο προσκήνιο το ζήτημα της σειράς γέννησης. Σύμφωνα με τον Adler, μπορούν να παρατηρηθούν 5 βασικές ψυχολογικές θέσεις, οπότε και το κάθε άτομο μπορεί να είναι:
- Το μεγαλύτερο σε ηλικία από τα αδέρφια του.
- Το δεύτερο από δύο αδέρφια.
- Το μεσαίο.
- Το μικρότερο σε ηλικία.
- Μοναχοπαίδι.
Το μεγαλύτερο σε ηλικία παιδί είναι, γενικότερα, αποδέκτης μεγάλης προσοχής και βρίσκεται στο επίκεντρο, γι’ αυτό μπορεί να γίνει και κακομαθημένο. Καθώς δεν έχει καθοδήγηση από κάποιο άλλο παιδί, διεκδικεί μόνο του αυτά που θέλει από τους γονείς του και μαθαίνει να υποστηρίζει τον εαυτό του. Γι’ αυτό και ως ενήλικες τα μεγαλύτερα παιδιά παρουσιάζονται διεκδικητικά, με ισχυρές ηγετικές ικανότητες και με μεγάλη βαρύτητα στην επιτυχία και την οργάνωση. Στατιστικά στοιχεία επιβεβαιώνουν αυτήν την θεωρία του Adler, ενώ προσθέτουν πως τα μεγαλύτερα παιδιά γίνονται, επίσης, ενήλικες με αυξημένα επίπεδα νευρωτισμού και άγχους, λόγω του αισθήματος ευθύνης που επωμίζονται, ενώ είναι τα παιδιά που είναι πιθανότερο να ταυτίζονται με τους γονείς τους.
Το δεύτερο παιδί, από την άλλη, από τη στιγμή της γέννησής του βρίσκεται σε μια διαρκή «κούρσα» ανταγωνισμού με το πρώτο, αφού παλεύει να κερδίσει την προσοχή που μοιράζεται με το πρώτο παιδί. Θα λέγαμε ότι βρίσκεται διαρκώς σε μια κατάσταση εγρήγορσης. Αυτός ο έντονος ανταγωνισμός συνοδεύει το άτομο σε όλη του τη ζωή, συνήθως. Το μικρότερο παιδί αναπτύσσει την ικανότητα να βρίσκει τα αδύναμα σημεία του μεγαλύτερου παιδιού και να προσπαθεί να κερδίσει τον έπαινο. Αυτό το στοιχείο, συνήθως, βοηθάει το άτομο να εξελίσσεται διαρκώς και να παλεύει.
Το μεσαίο παιδί, συχνά μπορεί να αισθάνεται «στριμωγμένο» και αδικημένο. Το άτομο αυτό μπορεί να υιοθετήσει μια στάση αυτο-λύπησης. Ωστόσο, τόσο ως παιδί αλλά και αργότερα ως ενήλικας μπορεί να είναι ιδιαίτερα ανεξάρτητο, ήρεμο και να γίνεται αντιληπτό ως «ειρηνοποιός», αφού πολύ συχνά κρατάει τις ισορροπίες και χαλιναγωγεί συγκρούσεις.
Το μικρότερο παιδί ενσαρκώνει έναν πολύ διαφορετικό ρόλο, αφού κατά βάση η διαπαιδαγώγηση που λαμβάνει από τους γονείς είναι χαλαρότερη από τα αδέρφια του. Τα μικρότερα παιδιά συνήθως τραβούν τον δικό τους δρόμο και αναπτύσσονται με τρόπους που τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας δεν έχουν σκεφτεί. Οι έρευνες δείχνουν πως τα μικρότερα παιδιά ως προσωπικότητες είναι περισσότερο εξωστρεφή, χαλαρά και προσιτά άτομα.
Το μοναδικό παιδί, αν και έχει κάποια κοινά στοιχεία με το μεγαλύτερο παιδί, μπορεί να μη μάθει να συνεργάζεται ή να μοιράζεται με άλλα παιδιά, γεγονός που θα μπορούσε να το συνοδεύσει και μετέπειτα. Θα μάθει να συνυπάρχει καλά με τους ενήλικες, καθώς η οικογένειά του αποτελείται μόνο από ενήλικες.
Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε πως η θεωρία αυτή δεν είναι απόλυτη, και το κάθε άτομο δεν ετεροκαθορίζεται από τη σειρά γέννησής του. Υπάρχουν πολλοί πιο σημαντικοί παράγοντες που θα διαμορφώσουν ολοκληρωτικά την προσωπικότητα του καθενός. Αν και είναι σημαντικό να αποφεύγουμε να κατατάσσουμε ένα άτομο σε κάποια κατηγορία, είναι ενδιαφέρον να εξετάζουμε πως κάποια στοιχεία είναι κοινά στα άτομα που μοιράζονται την ίδια σειρά γέννησης και έχουν τον τρόπο να τα ακολουθούν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους.
Βιβλιογραφία
- Egloff, B., Rohrer, J. M. & Schmukle, S. C. (2015). Examining the effects of birth order on personality. Proceedings of the National Academy of Sciences, 112(46), 14224–14229. https://www.pnas.org/cog/doi/10.1073/pnas.1506451112
- Corey, G. (Επιμ. Ε. Κοτρώτσου). (2007). Θεωρία και πράξη της συμβουλευτικής και της ψυχοθεραπείας. Ελλην.
Αρχισυνταξία και επιμέλεια άρθρου: Παρή Πατσαρούχα
