_______________________________________________________________________________
Η ασπίδα προστασίας του μυαλού.
Όπως αναφέρθηκε και στο πρώτο μέρος, στο προηγούμενο άρθρο, οι μηχανισμοί άμυνας είναι στρατηγικές που στοχεύουν στην προστασία του ατόμου από συνθήκες που μπορούν να το διαταράξουν σημαντικά και λειτουργούν κατά κανόνα προσαρμοστικά και υπέρ του ατόμου, καθώς το προστατεύουν από έντονα δυσάρεστα συναισθήματα και το βοηθούν να διατηρεί μια θετική εικόνα εαυτού. Όταν όμως χρησιμοποιούνται συνεχώς και άκαμπτα, τότε λειτουργούν δυσπροσαρμοστικά. Επιπλέον, δεν είναι όλες οι άμυνες το ίδιο θεμιτές ή επαρκείς.
Στο πρώτο μέρος παρουσιάστηκαν και εξηγήθηκαν οι δύο πρώτες από τις τέσσερις κατηγορίες αμυνών, οι παθολογικές και οι ανώριμες. Κλείνοντας, είχε σημειωθεί πως οι άμυνες αυτές εξυπηρετούν τον σκοπό τους μόνο στα πρώτα στάδια ζωής του ατόμου και αν διατηρηθούν μετά την ενηλικίωση, λειτουργούν αρνητικά και φέρουν το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό στο οποίο αρχικά στόχευαν.
Το τρίτο επίπεδο αμυνών περιλαμβάνει τις νευρωτικές άμυνες. Συναντώνται στους ενήλικες και παροδικά μπορούν να βοηθήσουν στην προσαρμογή. Παρόλα αυτά, αν αποτελούν τον βασικό τρόπο αντιμετώπισης συνθηκών, μπορούν να προκαλέσουν δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις και την άντληση ευχαρίστησης από τη ζωή. Οι άμυνες αυτές είναι έντεκα:
- Μετάθεση
Το άτομο μεταθέτει την κατεύθυνση μιας ενόρμησης από το αρχικό της αντικείμενο προς κάποιο άλλο.
- Διάσχιση/αποσύνδεση
Το άτομο προκειμένου να αποφύγει επώδυνα/τρομακτικά συναισθήματα, βιώνει μια παροδική αλλά δραστική αλλαγή στη συνείδηση/μνήμη/αίσθηση ταυτότητας. Είναι η φυσιολογική αντίδραση στο τραύμα.
- Υποχονδρίαση
Υπερβολική ενασχόληση και άγχος για την σωματική κατάσταση και την υγεία. Μέσω αυτής της διαδικασίας το άτομο αποφεύγει να έρθει αντιμέτωπο με εσωτερικές συγκρούσεις.
- Μόνωση συναισθήματος
Απομόνωση του συναισθήματος από το γνωστικό περιεχόμενο μιας κατάστασης. Το άτομο απομονώνει μια σκέψη/συμπεριφορά από την υπόλοιπη ύπαρξή του.
- Διανοητικοποίηση
Μια πιο εξελιγμένη μορφή της μόνωσης συναισθήματος. Το άτομο εστιάζει στα διανοητικά στοιχεία μιας κατάστασης και αναγνωρίζει τα συναισθήματα, χωρίς όμως να υπάρξει συναισθηματική απήχηση. Είναι ο τρόπος να ελέγχει κανείς τη συναισθηματική του φόρτιση.
- Εκλογίκευση
Κάτι αγχογόνο ερμηνεύεται με όρους που το εξηγούν και το δικαιολογούν, με σκοπό να αποφευχθούν τα αρνητικά συναισθήματα που το συνοδεύουν. Συνηθίζεται για την ερμηνεία των αποτυχιών (δεν το κατάφερα αλλά μάλλον δεν το ήθελα πραγματικά, οπότε δεν πειράζει).
- Αντιδραστικός σχηματισμός
Το άτομο υιοθετεί στάση αντίθετη από αυτή της απωθημένης επιθυμίας του. Εξυπηρετεί την άρνηση αποδοχής της αμφιθυμίας.
- Παλινδρόμηση
Επιστροφή σε προγενέστερες μορφές σκέψεις/συμπεριφοράς/αντίληψης. Είναι πολύ συχνή στα παιδιά, όταν ανακτούν συνήθειες από προηγούμενα στάδια ανάπτυξης. Στην ενήλικη ζωή, συναντάται συνήθως σε περιόδους κούρασης, άγχους ή ασθένειας.
- Απώθηση
Πρόκειται για μια εκούσια λήθη. Σκέψεις, αναμνήσεις κλπ που θεωρούνται επικίνδυνες για την ψυχική ισορροπία του ατόμου, απωθούνται έξω από τη συνείδηση και έτσι «χάνονται».
- Ακύρωση
Το άτομο προσπαθεί να ακυρώσει -σαν να μην έχει συμβεί- σκέψεις και συμπεριφορές. Συνήθως συνδέεται με αίσθημα ντροπής ή/και ενοχής.
- Απόσυρση
Το άτομο περνά σε μια διαφορετική κατάσταση συνείδησης. Βρίσκει καταφύγιο σε έναν φανταστικό κόσμο για να επιλύσει κυρίως εσωτερικές αλλά ενίοτε και εξωτερικές συγκρούσεις.
Το τέταρτο και τελευταίο επίπεδο αμυνών αφορά τις ώριμες άμυνες. Είναι οι άμυνες αυτές που βοηθούν σημαντικά στη ζωή και στις σχέσεις, καθώς επίσης και στην αίσθηση ελέγχου. Είναι οι πλέον επιθυμητές και υγιείς και είναι οι ακόλουθες έξι:
- Αλτρουισμός
Προσφορά υποστήριξης και βοήθειας προς τους άλλους χωρίς αναμονή ανταλλάγματος, δίνει στο άτομο ικανοποίηση.
- Χιούμορ
Ανοιχτή έκφραση σκέψεων και συναισθημάτων (συνήθως όσων είναι δυσφορικά ή δύσκολο να αναγνωριστούν και να συζητηθούν) με τρόπο που δίνει ευχαρίστηση στον εαυτό και τους άλλους.
- Ταύτιση
Η εμπρόθετη τάση του ατόμου να μιμείται τον χαρακτήρα ή/και την συμπεριφορά κάποιου άλλου.
- Ενδοβολή
Το άτομο μεταφέρει «μέσα» του «αντικείμενα» και τις ιδιότητές τους, ώστε να τα αφομοιώσει και να γίνουν μέρος του εαυτού.
- Μετουσίωση
Είναι η εκτόνωση ενορμήσεων (κυρίως της σεξουαλικής) μέσω άλλης μορφής, όπως π.χ. τέχνες κλπ.
- Καταστολή της σκέψης
Η συνειδητή διαδικασία όπου το άτομο αναβάλει να αναγνωρίσει και να αντιμετωπίσει σκέψεις/συναισθήματα, προκειμένου να μπορεί να ανταπεξέλθει στην πραγματικότητα την τρέχουσα στιγμή. Η αναγνώριση και αντιμετώπιση αυτών των συνθηκών γίνεται σε δεύτερο χρόνο.
Οι νευρωτικές και ιδίως οι ώριμες άμυνες είναι οι πιο βοηθητικές και αποτελεσματικές για την διατήρηση της ψυχικής ευημερίας του ατόμου και την ορθή αντιμετώπιση του κόσμου. Έκαστος πορεύεται με το δικό του σύμπλεγμα αμυνών και καλό είναι να τις αντιληφθεί, να τις αναγνωρίσει και εάν χρειάζονται αλλαγή, να προβεί στην αντικατάσταση τους με πιο λειτουργικές.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Εισαγωγή στην ψυχανάλυση, Bateman A. & Holmes J., 2007. Εκδόσεις Καστανιώτη
