Πώς οι γονείς παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διατροφική συμπεριφορά παιδιών και εφήβων

Η σχέση μας με το φαγητό ξεκινά να χτίζεται από τις πρώτες μας στιγμές στη ζωή. Η μητέρα, ο πρώτος κρίκος σύνδεσης του βρέφους με το φαγητό, αλλά στη συνέχεια και ο πατέρας, παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση μιας υγιούς διατροφικής συμπεριφοράς στα παιδιά που θα τους βοηθήσει να χτίσουν μια ισορροπημένη σχέση με το φαγητό. Μια σχέση που θα στηρίξει τη σωματική και πνευματική τους ανάπτυξη και θα τα βοηθήσει να πορευτούν στη ζωή με σώμα και νου υγιή.

Η διατροφική διαπαιδαγώγηση, επομένως, ξεκινά από το σπίτι. Και μπορεί φαινομενικά να πρόκειται για μια απλή διαδικασία που στηρίζεται στο παράδειγμα που θα δώσουν οι γονείς και στη μίμηση που τα περισσότερα παιδιά χρησιμοποιούν ως μέσο μάθησης, ωστόσο, στην πραγματικότητα, ο ρόλος του γονιού δεν είναι καθόλου απλός και εύκολος. Πολλές φορές οι γονείς, με επίγνωση ή και άθελά τους, χρησιμοποιούν τη διαδικασία της σίτισης με τρόπους που δεν ευνοούν μια υγιή σχέση ανάμεσα στο παιδί και στο φαγητό.

Πώς οι γονείς χρησιμοποιούν το φαγητό ως μέσο ελέγχου

Το φαγητό είναι μια από τις βασικές ανάγκες του παιδιού που καλούνται να καλύψουν οι γονείς. Είναι, επίσης, ο πρώτος λόγος της μεταξύ τους επικοινωνίας από τη στιγμή της γέννησης του παιδιού και παραμένει σημαντικός στην παιδική, αλλά και στην εφηβική ηλικία του παιδιού, όσο δηλαδή καλύπτεται η ανάγκη σίτισης του παιδιού αποκλειστικά ή κατά κύριο λόγο από τους γονείς. Σε αυτά τα στάδια ανάπτυξης του παιδιού, το φαγητό μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο ελέγχου από την πλευρά των γονέων. Αρχικά, οι γονείς πολλές φορές προσπαθούν να ελέγξουν τον ρυθμό ανάπτυξης και την υγεία του παιδιού τους, επικεντρώνοντας όλη τους την προσοχή αποκλειστικά στο φαγητό. Αυτού του είδους ο έλεγχος συχνά βασίζεται σε ελλιπή ενημέρωση, λανθασμένες αντιλήψεις σχετικά με την τροφή, την υγεία και το σώμα, αλλά και προκαταλήψεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι γονείς χρησιμοποιούν το φαγητό ως εξής:

• Το φαγητό ως μέσο ελέγχου του βάρους: περιορίζουν την ποσότητα του φαγητού με σκοπό να ρυθμίσουν το βάρος του παιδιού που κατά την δική τους άποψη είναι είτε υπέρβαρο, είτε λιποβαρές.
• Το φαγητό ως μοναδικός δείκτης υγείας: ασκούν υπερβολικό έλεγχο στην ποιότητα των τροφίμων του παιδιού προσπαθώντας να διαφυλάξουν την υγεία του, αποκλείοντας από τη διατροφή του τρόφιμα που μπορεί να τρώνε οι συνομήλικοί του.

Εκτός, όμως, από τον έλεγχο σε θέματα που σχετίζονται με τη διατροφή, όπως το βάρος, η ανάπτυξη και η υγεία, το φαγητό γίνεται μέσο ελέγχου και με άλλους τρόπους. Πολλές φορές οι γονείς χρησιμοποιούν το φαγητό για να ελέγξουν τα συναισθήματα του παιδιού. Για παράδειγμα:

• Το φαγητό ως παρηγοριά: όταν το παιδί είναι στενοχωρημένο, λυπημένο ή απογοητευμένο, προσπαθούν να απαλύνουν τα αρνητικά συναισθήματά του, προσφέροντάς του το αγαπημένο του γλυκό.
• Το φαγητό ως τιμωρία: όταν το παιδί έχει παραβεί κάποιον κανόνα ή έχει συμπεριφερθεί ανάρμοστα, το τιμωρούν απαγορεύοντάς του κάποιο αγαπημένο τρόφιμο, όπως το παγωτό ή το πιέζουν να φάει κάποιο φαγητό που δεν του αρέσει.
• Το φαγητό ως αντίδοτο στην πλήξη: όταν το παιδί βαριέται ή ζητάει την προσοχή τους, του δίνουν κάποιο σνακ για να απασχοληθεί.
• Το φαγητό ως επιβράβευση: όταν το παιδί έχει την πρέπουσα συμπεριφορά ή φέρει καλούς βαθμούς ή έχει κάποια επιτυχία στο σχολείο ή σε κάποιο άθλημα, το επιβραβεύουν με το αγαπημένο του φαγητό ή με κάποια λιχουδιά.

Οι επιπτώσεις ελεγκτικών πρακτικών διατροφικής διαπαιδαγώγησης στη διατροφική ψυχολογία του παιδιού

Όλα τα παραπάνω ίσως να φαίνονται συνηθισμένα και αθώα, αλλά ουσιαστικά είναι η απόκριση του γονιού στη θεμελίωση της σχέσης του παιδιού με το φαγητό και κυρίως στην προσπάθεια συναισθηματικής έκφρασης του παιδιού. Ανάλογα με το συναίσθημα, αυτό που χρειάζεται το παιδί είναι περαιτέρω τρόπους έκφρασης, ενσυναίσθηση, ψυχολογική στήριξη, κατανόηση και τρόπους διαχείρισης των συναισθημάτων του. Επομένως, το παιδί αντί να διδάσκεται πώς να αυτορυθμίζει τα συναισθήματά του, είτε αυτά είναι αρνητικά είτε θετικά, μαθαίνει να τα αντιμετωπίζει με το φαγητό. Και όπως έχει αποδειχτεί και από έρευνες, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ελλιπή συναισθηματική ρύθμιση και σε διαταραγμένες διατροφικές συμπεριφορές.

Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά τα οποία έρχονται αντιμέτωπα με τη χρήση ελεγκτικών πρακτικών διατροφικής αγωγής από τους γονείς συχνά παρουσιάζουν:

• Αυξημένη συναισθηματική υπερφαγία, η οποία μπορεί να εμφανιστεί ακόμη και σε παιδιά προσχολικής ηλικίας (Baker & Fuglestad, 2024).
• Αυξημένη συχνότητα κατανάλωσης φαγητού απουσία πείνας, ιδιαίτερα τροφίμων που είναι πλούσια σε λιπαρά και ζάχαρη (Stone et al., 2024; Blissett et al., 2010).

Ποιοι γονείς είναι πιθανότερο να χρησιμοποιήσουν πρακτικές ελέγχου μέσω του φαγητού

Τα ακριβή ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά των ατόμων που ως γονείς είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν το φαγητό ως μέσο ελέγχου παραμένουν άγνωστα. Σύμφωνα με μελέτες, όμως, πολλοί από αυτούς τους γονείς παρουσιάζουν κάποιο από τα παρακάτω:

• Έχουν οι ίδιοι βιώσει κοινωνικές διακρίσεις λόγω του βάρους τους.
• Έχουν εσωτερικεύσει προκατάληψη βάρους ή πεποιθήσεις που διαχωρίζουν τους ανθρώπους με βάση το μέγεθος ή το σχήμα του σώματός τους (Giuliani et al., 2024).
• Είναι άτομα που αντλούν μεγάλη ικανοποίηση από τη διαδικασία του φαγητού.
• Έχουν υψηλότερα επίπεδα γενικευμένου στρες, αλλά και άγχους σχετικά με τον γονεϊκό τους ρόλο (Venkatesh & Doan, 2024).

Η προκατάληψη βάρους και η σκιά της στην ανατροφή ενός παιδιού

Η εσωτερικευμένη προκατάληψη βάρους -τα αρνητικά στερεότυπα που σχετίζονται με το μέγεθος του σώματος- μπορεί να υπάρχει στον έναν ή και στους δύο γονείς, και να εκδηλώνεται με σαφείς ανησυχίες για το βάρος του παιδιού. Παράλληλα, μπορεί να υπάρχουν επικριτικά σχόλια για το σώμα του άλλου γονέα ή και του ίδιου του παιδιού και αποδοκιμαστικά σχόλια για τις διατροφικές τους συνήθειες ή τις επιλογές τους στη διατροφή.

Τέτοιες αντιλήψεις και συμπεριφορές έχουν συσχετισθεί σε έρευνες με ανησυχία των γονέων για το βάρος και τη διατροφή του παιδιού τους και με πιθανές χειριστικές συμπεριφορές σε σχέση με το φαγητό. Η προκατάληψη βάρους των γονέων σχετίζεται, επίσης, με αρνητικές συζητήσεις για το σώμα και τη διατροφή που κάνουν το παιδί ευάλωτο σε διαταραγμένες διατροφικές συμπεριφορές (Winograd et al., 2024). Αν και οι μηχανισμοί δεν είναι ακόμη ξεκάθαροι, οι έρευνες αποδεικνύουν υψηλό βαθμό συσχέτισης σε όλες τις ηλικίες και τα φύλα των παιδιών.

Επηρεάζονται και οι γονείς από την διατροφική ιδιοσυγκρασία του παιδιού;

Αυτή η σχέση είναι αμφίδρομη και αδιαμφισβήτητα περίπλοκη. Σίγουρα το παιδί επηρεάζεται από τον τρόπο διαπαιδαγώγησης των γονέων σχετικά με τη διαδικασία του φαγητού, αλλά και η συμπεριφορά του γονιού επηρεάζεται από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του παιδιού και τον τρόπο που αντιδρά σε σχέση με το φαγητό. Μελέτες έχουν δείξει ότι γονείς παιδιών με «χαρούμενο» διατροφικό προφίλ, που έχουν δηλαδή μια ήρεμη και ευχάριστη σχέση με το φαγητό, έχουν καλύτερη ψυχολογική ευεξία, κάτι που τους βοηθά να διαθέσουν μεγαλύτερο χρόνο και περισσότερη ενέργεια για τον προγραμματισμό και την προετοιμασία των γευμάτων. Οι ίδιοι γονείς είναι λιγότερο πιθανό να βιώνουν στρες και συγκρούσεις κατά την ώρα του φαγητού, τα οποία θα προσπαθούσαν να αποφύγουν με ελεγκτικές πρακτικές σίτισης. Στον αντίποδα, οι γονείς παιδιών με προφίλ αποφυγής διατροφής είχαν υψηλότερα επίπεδα στρες και μεγαλύτερη ανησυχία για την υγεία και το βάρος του παιδιού τους, στοιχεία που προδιαθέτουν για προσπάθεια ελέγχου της διατροφικής συμπεριφοράς των παιδιών (Edwards et al., 2024).

Η σημασία της διατροφικής εκπαίδευσης σε όλες τις ηλικίες

Η σχέση μας με το φαγητό είναι μία από τις πιο καθοριστικές μας σχέσεις για τη διαφύλαξη της σωματικής και ψυχικής μας υγείας. Για να μπορέσουν οι γονείς να βάλουν υγιή θεμέλια σε αυτή τη σημαντική σχέση των παιδιών τους, θα πρέπει πρωτίστως να έχουν οι ίδιοι καταφέρει να αποκτήσουν μια ισορροπημένη σχέση με το φαγητό, μακριά από προκαταλήψεις βάρους και λανθασμένες αντιλήψεις που μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την ποιότητα διατροφής και τη διατροφική συμπεριφορά όλης της οικογένειας. Η σωστή ενημέρωση των γονέων από έγκυρες πηγές σχετικά με τη διατροφή και η αναγνώριση των δικών τους εσωτερικευμένων προκαταλήψεων ή πεποιθήσεων που τους επηρεάζουν αρνητικά, θα βοηθήσει τόσο τη δική τους σχέση με το φαγητό όσο και τον ρόλο τους στη διατροφική διαπαιδαγώγηση των παιδιών σε υγιείς διατροφικές συμπεριφορές.

Βιβλιογραφία

1. Lindsay N. Baker, Anita J. Fuglestad, (2024). Parent’s use of coercive control practices with food is associated with poorer emotion regulation and increased emotional overeating in preschoolers, Appetite, Volume 201, 2024, 107608, ISSN 0195-6663, https://doi.org/10.1016/j.appet.2024.107608
2. Jackie Blissett, Emma Haycraft, Claire Farrow, (2010). Inducing preschool children’s emotional eating: relations with parental feeding practices123, The American Journal of Clinical Nutrition, Volume 92, Issue 2, 2010, Pages 359-365, ISSN 0002-9165, https://doi.org/10.3945/ajcn.2010.29375
3. Rebecca A. Stone, Emma Haycraft, Jacqueline Blissett, Claire Farrow, (2024). Utilizing online paradigms to explore the effect of boredom and sadness on children’s snack choice: The role of parental feeding practices and child temperament, Appetite, Volume 198, 2024, 107366, ISSN 0195-6663, https://doi.org/10.1016/j.appet.2024.107366
4. Nicole R. Giuliani, Nichole R. Kelly, Elizabeth L. Budd, (2024). The role of food reward in the associations between weight-based discrimination and feeding practices among caregivers of young children, Appetite, Volume 201, 2024, 107620, ISSN 0195-6663, https://doi.org/10.1016/j.appet.2024.107620
5. Shruthi Venkatesh, Stacey N. Doan, (2024). Feeding under fire: Relations between parental stress hormones and controlling feeding behaviors, Appetite, Volume 198, 2024, 107365, ISSN 0195-6663, https://doi.org/10.1016/j.appet.2024.107365
6. Dayna Winograd, Andrea B. Goldschmidt, Janet Lydecker, (2024). Associations among parents’ internalized weight bias, negative child-focused body talk, and feeding behaviors, Eating Behaviors, Volume 52, 2024, 101848, ISSN 1471-0153, https://doi.org/10.1016/j.eatbeh.2024.101848
7. Katie L. Edwards, Abigail Pickard, Claire Farrow, Emma Haycraft, Moritz Herle, Clare Llewellyn, Helen Croker, Jacqueline Blissett, (2024). Differences in parental behaviour, emotions, and cognitions between children’s eating profiles, Appetite, Volume 202, 2024, 107641, ISSN 0195-6663, https://doi.org/10.1016/j.appet.2024.107641

Αρχισυνταξία: Ζωγραφιά Πουγάτσια

Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη