Ποιός Έχει τον Έλεγχο; Μέρος 2ο
Ποιός Έχει τον Έλεγχο; Μέρος 2ο

Ποιός Έχει τον Έλεγχο; Μέρος 2ο


Στο πρώτο μέρος αυτής της τριλογίας άρθρων, ασχοληθήκαμε με την αλληλεπίδραση μεταξύ μυαλού και σώματος. Σε τι βαθμό μπορεί να ελέγξει ο εγκέφαλος το σώμα και σε τι βαθμό μπορεί να ελέγξει το σώμα τον εγκέφαλο. Σε αυτό το άρθρο θα δούμε από που προέρχονται οι παρορμήσεις μας, πως αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα και από που προκύπτει η αίσθηση του δικαίου. Θα ανακαλύψουμε το Τρίπτυχο της Ψυχής.

Το Τρίπτυχο της Ψυχής, προτάθηκε από τον Φρόιντ (1923) ως ένα μοντέλο που εξηγεί την δομή του ανθρώπινου ψυχικού κόσμου. Αποτελείται από το Εκείνο, το Εγώ και το Υπερ-Εγώ. Αυτά είναι συστήματα που δημιουργήθηκαν στον εγκέφαλο σε διαφορετικές στιγμές της ζωής μας, δεν είναι τμήματα του εγκεφάλου και δεν έχουν σε καμία περίπτωση φυσική υπόσταση.

Εκείνο

Το πρώτο και πιο πρώιμο σύστημα που εμφανίζεται στον ψυχισμό μας. Αποτελεί τις παρορμήσεις μας, τα ένστικτα και τις πρωτόγονες ορμές μας. Το Εκείνο δεν ενδιαφέρεται για τίποτα άλλο πέρα από την ικανοποίηση των αναγκών του. Υπάρχει μαζί μας από την στιγμή της γέννησης μας και είναι αυτό που μας καθοδηγεί στα πρώτα χρόνια της ζωής μας. Όταν ένα μωρό πεινάει, θα κλάψει μέχρι να τραφεί. Ένα παιδί θα πάρει το παιχνίδι που του αρέσει, χωρίς να ενδιαφέρεται αν αυτό το παιχνίδι ανήκει σε άλλο παιδάκι. Τα πάντα επιτρέπονται στην προσπάθεια ικανοποίησής του.

Σύμφωνα με τον Φρόιντ, το Εκείνο αποτελείται από δύο βασικές ενορμήσεις. Η πρώτη είναι η σεξουαλική ενόρμηση, την οποία αποκαλούσε «Έρως». Στόχος αυτής της ενόρμησης είναι η διατήρηση της ζωής με οποιοδήποτε κόστος. Είναι η δύναμη πίσω από την αναζήτηση τροφής, νερού, στέγης και εύρεσης συντρόφου. Οι λεγόμενες “βασικές ανάγκες” μας, έχουν ως βάση αυτήν την ενόρμηση και ο μόνος στόχος είναι η διατήρηση της ζωής και η διαιώνισή της. Για το Εκείνο, δεν υπάρχουν όρια. Κάτι του δίνει ευχαρίστηση θα το αποκτήσει. Ακόμη και αν αυτό προκαλέσει ζημιά στο άτομο.

Τη δεύτερη ενόρμηση ο Φρόιντ την αποκάλεσε «Θάνατος». Αφορά την κρυφή και ασυναίσθητη επιθυμία του ανθρώπου να πεθάνει. Μπορεί να ακούγεται παράλογο, όμως ο Φρόιντ υποστήριζε πως στη ζωή υπάρχει περισσότερος πόνος και δυστυχία απ’ ότι ευχαρίστηση και έτσι ο θάνατος μας υπόσχεται απελευθέρωση. Είναι η κινητήρια δύναμη πίσω από ενέργειες που μας κάνουν να ξεχνάμε την καθημερινότητα, όπως η ανάγνωση ενός βιβλίου ή το “λιώσιμο” στο Νετφλιξ. Η ίδια δύναμη πίσω από την κατανάλωση αλκοόλ και άλλων ναρκωτικών ουσιών, που ενώ γνωρίζουμε πως βάζουν σε κίνδυνο τη ζωή μας, τα χρησιμοποιούμε για να ξεφύγουμε από τα προβλήματα της ύπαρξης.

Εγώ

Σύμφωνα με τον Φρόιντ, το Εγώ είναι το λογικό κομμάτι του Τρίπτυχου. Προέρχεται από το Εκείνο και αποτελεί τη σύνδεσή μας με την πραγματικότητα. Σκοπός του Εγώ είναι η ευχαρίστηση, όμως την επιδιώκει με ρεαλιστικές στρατηγικές και προσπαθεί να αποφύγει οποιαδήποτε μορφή πόνου ή δυσφορίας. Το Εγώ είναι υπεύθυνο για τη λογική, τον προγραμματισμό, τις άμυνες, το σχεδιασμό, την κρίση και όλες εκείνες τις διαδικασίες που βοηθούν τον άνθρωπο να πορευθεί στον πραγματικό κόσμο. Το Εγώ είναι αυτό που προσπαθεί να ελέγξει τις παρορμήσεις του Εκείνο, παρότι είναι πολύ πιο αδύναμο.

Ο Φρόιντ περιέγραψε τη σχέση του Εκείνο με το Εγώ, ως έναν αναβάτη πάνω σε ένα άλογο. Το Εγώ, όντας ο αναβάτης, προσπαθεί να κατευθύνει το Εκείνο, που είναι το άλογο, προς την κατεύθυνση που θεωρεί πως είναι συμφέρουσα και για τους δύο. Το άλογο είναι πολύ πιο δυνατό από τον αναβάτη και μπορεί πολύ εύκολα να αποφασίσει την κατεύθυνση που επιθυμεί, αγνοώντας τις οδηγίες του αναβάτη. Με τον ίδιο τρόπο, το Εγώ παλεύει καθημερινά να συμβαδίσει τις επιθυμίες του Εκείνο με τους περιορισμούς της πραγματικότητας. Το Εγώ παρ’ όλα αυτά, δε διαθέτει ηθικό κώδικα. Δε “γνωρίζει” το καλό και το κακό. Στόχος του είναι η μεγιστοποίηση της απόλαυσης του ατόμου, με το μικρότερο δυνατό κόστος.

Υπερ-Εγώ

Κάπου εδώ έρχεται στο παιχνίδι το Υπερ-Εγώ. Το Υπερ-Εγώ εισάγει στο Τρίπτυχο τον κώδικά αξιών του ατόμου, τους κανόνες που επιβάλλει η κοινωνία καθώς και τις πολιτιστικές, θρησκευτικές και λοιπές πεποιθήσεις. Το Υπερ-Εγώ διαμορφώνεται αρχικά από τους γονείς μας, σε πολύ νεαρή ηλικία και μετέπειτα από ανθρώπους που αντικαθιστούν τους γονείς, όπως δασκάλους, φίλους και ανθρώπους που έχουμε εξιδανικεύσει. Το Υπερ-Εγώ έχει διπλό ρόλο.

Από τη μία μεριά, προσπαθεί να κατευνάσει τις ορμές του Εκείνο, που αντιτίθενται στις επιβολές του κοινωνικού συνόλου. Τέτοιες ορμές είναι για παράδειγμα οι σεξουαλικές ορμές καθώς και η ακραία επιθετικότητα. Μεγάλο του όπλο για την επίτευξη αυτού του σκοπού είναι να γεμίσει το άτομο με ενοχές. Για παράδειγμα, εάν το Εγώ ενδώσει στις ορέξεις του Εκείνο, τότε το Υπερ-Εγώ θα παρέμβει, γεμίζοντας το άτομο με ενοχές. Το Υπερ-Εγώ ενδιαφέρται μόνο για την ένταξη του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο και αδιαφορεί πλήρως για τις παρορμητικές απολαύσεις. Έτσι το Εγώ βρίσκεται συνεχώς ανάμεσα στις δύο αυτές δυνάμεις, δρώντας ως ειρηνευτική δύναμη.

Από την άλλη μεριά, το Υπερ-Εγώ καθορίζει τον ιδανικό εαυτό μας. Διαμορφώνει την εικόνα που έχουμε στο μυαλό μας για το πώς θα θέλαμε να είμαστε. Καθορίζει τις κοινωνικές και επαγγελματικές φιλοδοξίες μας καθώς και τη θέση που θα θέλαμε να έχουμε μέσα στην κοινωνία. Κάθε φορά που το Εγώ κινείται προς την κατεύθυνση του “ιδανικού εαυτού”, το Υπερ-Εγώ το επιβραβεύει με αισθήματα υπερηφάνειας. Αντιθέτως, κάθε φορά που το Εγώ αποτυγχάνει να ανταπεξέλθει στις υψηλές προσδοκίες που του έχουν επιβληθεί, δέχεται αισθήματα ενοχής από το Υπερ-Εγώ.

Συμπέρασμα

Αν αυτά που διάβασες παραπάνω σου έφεραν στη μνήμη σκηνές από κινούμενα σχέδια, όπου εμφανίζονταν στους ώμους του πρωταγωνιστή ένα αγγελάκι και ένα διαβολάκι, δεν είναι τυχαίο. Είναι μια απλοποιημένη περιγραφή του Τρίπτυχου που ανέλυσε ο Φρόυντ. Ένα άλλο κλασικό παράδειγμα είναι «Ο Μπάτμαν και ο Τζόκερ». Ο Μπάτμαν έχει ισχυρό ηθικό κώδικα, προσπαθεί να πετύχει κάτι ανώτερο από τις προσωπικές του φιλοδοξίες και στόχος του είναι να σταματήσει τον Τζόκερ. Ο Τζόκερ από την άλλη, ενδιαφέρεται μόνο για την προσωπική του ευχαρίστηση, αδιαφορεί για τους κοινωνικούς κανόνες και δεν δείχνει κανέναν ενδοιασμό στις σεξουαλικές και επιθετικές του παρορμήσεις. Και το Εγώ ανάμεσα σε αυτούς τους δύο που βρίσκεται; Ποιός προσπαθεί να αποφασίσει ποιός από τους δύο έχει δίκιο; Ο θεατής φυσικά. Δηλαδή εσύ! Ή μήπως όχι; Είναι το Εγώ μας, ο πραγματικός εαυτός μας;

Θα το ανακαλύψουμε στο τρίτο και τελευταίο άρθρο.

https://en.wikipedia.org/wiki/Id,_ego_and_super-ego

McLeod, S. A. (2019, September 25). Id, ego and superego. Simply Psychology. https://www.simplypsychology.org/psyche.html

ΚοινοποίησηFacebookLinkedIn
Συμμετοχή στη συζήτηση

Archives

Categories

WP2Social Auto Publish Powered By : XYZScripts.com