Phubbing: Το «σνομπάρισμα» της σύγχρονης εποχής

Στη σύγχρονη εποχή το κινητό τηλέφωνο είναι το αντικείμενο που κουβαλάμε πάνω μας όσο κανένα άλλο. Πρόκειται για μία συσκευή πανταχού παρούσα και ελάχιστες είναι οι περιστάσεις όπου δεν επιτρέπεται η χρήση της. Ακόμη και στις πρόσωπο με πρόσωπο αλληλεπιδράσεις, πάντοτε έχουμε το κινητό σε κοντινή απόσταση για να έχουμε πρόσβαση οποτεδήποτε. Η δυνατότητα εύκολης πρόσβασης και μόνιμης συνδεσιμότητας μετατρέπουν το φαινόμενο της έγκαιρης απάντησης μηνυμάτων και κλήσεων σε μία κοινωνική νόρμα, ανεξαρτήτως αν η τάση αυτή επισύρει ποικίλες κοινωνικές και ατομικές συνέπειες που επηρεάζουν τις αλληλεπιδράσεις και την επικοινωνία εν γένει.

Τι είναι το Phubbing;

Προκειμένου να ορισθεί το φαινόμενο αυτό, χρησιμοποιήθηκε ο όρος «phubbing». Είναι ένας σχετικά πρόσφατος όρος ο οποίος εισήχθη το 2012, λίγο καιρό μετά την εμφάνιση των smartphones, με σκοπό να περιγράψει την τάση των ατόμων να επιλέγουν την ενασχόληση με το κινητό τους αγνοώντας τη συντροφιά των άλλων ανθρώπων που βρίσκονται μαζί τους εκείνη τη στιγμή. Το phubbing περιλαμβάνει κάθε διακοπή σε μια συζήτηση με κάποιον, λόγω ενός τηλεφωνήματος ή επειδή προτιμά να ασχολείται με το κινητό παρά να επικοινωνεί με το άλλο άτομο. Ετυμολογικά προέρχεται από τις λέξεις «phone» και «snubbing», όπου η πρώτη περιγράφει το κινητό τηλέφωνο και η δεύτερη την περιφρονητική συμπεριφορά κάποιου δίνοντας μηδενική σημασία σε ένα άλλο άτομο.

Στις μέρες μας, μοιάζει μάλλον ως μία πολύ γνώριμη συμπεριφορά η οποία έχει υιοθετηθεί από διάφορες ηλικιακές ομάδες. Αρκεί μόνο να αναλογιστεί κανείς διάφορες κοινωνικές καταστάσεις (οικογενειακά τραπέζια, εξόδους με τον/τη σύντροφο ή με φίλους, βόλτες με την οικογένεια, εξωτερικές δραστηριότητες κ.λπ.) για να διαπιστώσει τη διάχυτη ύπαρξη του phubbing.

Το phubbing φαίνεται να αποτελεί μία νέα κανονικότητα στις ανθρώπινες σχέσεις, όπως διαπιστώνεται από τους Davey et al. (2018), εφόσον το phubbing συναντάται στο 49% των αλληλεπιδράσεων. Από την άλλη, η πλήρης και επαναλαμβανόμενη αφοσίωση στο κινητό χωρίς ουσιαστική παρατήρηση του συνομιλητή εγείρει διαφορετικές αντιδράσεις, όπως η προσβολή και η απογοήτευση ή η αντίληψη της στάσης αυτής ως «φυσιολογική» και «αποδεκτή» στη βάση της αμοιβαιότητας. Βέβαια, σύμφωνα με τους David & Roberts (2020), το phubbing αποτελεί ένα μέσο για να αμβλυνθεί το αίσθημα αποκλεισμού των ατόμων και να ενισχυθεί το αίσθημα του ανήκειν εντός των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Σε αυτό το σημείο, αξίζει να αναφερθεί πως ευρήματα ερευνών έχουν αναδείξει τη σύνδεση του phubbing με δημογραφικά χαρακτηριστικά, αλλά και χαρακτηριστικά προσωπικότητας. Αναφορικά με το φύλο, οι γυναίκες τείνουν να κάνουν περισσότερο phubbing (Peleg & Boniel-Nissim, 2024). Συμπληρωματικά, οι Arenz & Schnauber-Stockmann (2023), κάνουν λόγο για ένα φαινόμενο που παρατηρείται κατά κόρον σε μικρότερες ηλικίες και φθίνει όσο τα άτομα μεγαλώνουν. Ως προς τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας, οι «phubbers» είναι κυρίως άτομα με υψηλότερα επίπεδα νευρωτισμού. Αυτό εξηγείται διότι στα άτομα αυτά παρατηρείται μία τάση απομόνωσης από τις κοινωνικές σχέσεις, οπότε καταφεύγουν σε συμπεριφορές phubbing με στόχο να μετριάσουν το αίσθημα μοναξιάς μέσω του διαδικτύου ή/και των διαδικτυακών παιχνιδιών στα οποία έχουν πρόσβαση από το κινητό τους τηλέφωνο. Επιπλέον, το phubbing σχετίζεται θετικά με τη μοναξιά και την ανία (Sun & Wong, 2024), ενώ αντίθετα, συνδέεται αρνητικά με την εγκράτεια και τον αυτοέλεγχο. Αυτό σημαίνει πως τα άτομα που αισθάνονται μόνα ή πλήττουν, είναι πιθανότερο να εμφανίσουν συμπεριφορές phubbing, αλλά δε συμβαίνει το ίδιο με εκείνους που είναι περισσότερο εγκρατείς.

Ακόμη, ας σημειωθεί πως μέσα από ερευνητικά δεδομένα καθίσταται σαφές ότι το phubbing ευθύνεται τόσο για τη χαμηλή ποιότητα επικοινωνίας, όσο και για τη μειωμένη ικανοποίηση από τη σχέση (Chotpitayasunondh & Douglas, 2018· Knoll et al., 2016).

Συν τοις άλλοις, οι Zhang et al. (2023) εστίασαν στο γονεϊκό phubbing, το οποίο επιδρά αρνητικά στην κοινωνική-συναισθηματική επάρκεια των παιδιών. Τα παιδιά των οποίων οι γονείς χρησιμοποιούν σε μεγάλη έκταση το κινητό τους πιθανώς αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην ανάπτυξη σημαντικών κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων. Το γονεϊκό phubbing διαταράσσει την ποιότητα των αλληλεπιδράσεων μεταξύ γονέα-παιδιού, εμποδίζοντας τη δυνατότητα του παιδιού να επικοινωνήσει αποτελεσματικά, να ρυθμίσει τα συναισθήματά του και να δημιουργήσει έναν ασφαλή δεσμό.

Άραγε υπάρχει λύση για το Phubbing;

Από τα παραπάνω θα μπορούσε κανείς να συνάγει το συμπέρασμα πως το phubbing βρίσκεται παντού…στη σχολική τάξη, στη στάση του λεωφορείου, κατά τη διάρκεια μιας εξόδου για φαγητό ή ακόμη και κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης. Άνθρωποι γύρω μας που αντί να συνομιλούν, να διασκεδάζουν, να φλερτάρουν, να επικοινωνούν, να συμφωνούν ή να διαφωνούν, είναι απασχολημένοι με το κινητό τους παρακολουθώντας δημοσιεύσεις σε διάφορες εφαρμογές, στέλνοντας και απαντώντας σε μηνύματα, ελέγχοντας σχόλια ή «likes», κ.λ.π..

Στο ερώτημα αν θα μπορούσε να λυθεί το phubbing, η απάντηση και η λύση εξαρτάται αποκλειστικά από τα ίδια τα άτομα. Η αναγνώριση του phubbing και οι επιπτώσεις στη ζωή και τις σχέσεις μας, αποτελούν αφετηρία διαχείρισης του φαινομένου. Φυσικά, δεν τίθεται υπό αμφισβήτηση η χρησιμότητα και η αναγκαιότητα της ύπαρξης του κινητού τηλεφώνου στη σύγχρονη εποχή, εξ’ ου και το να βγει από την καθημερινότητά μας θα ήταν ένας ανέφικτος στόχος. Εντούτοις, μικρά απλά βήματα είναι πιθανό να συμβάλλουν στον περιορισμό της συγκεκριμένης συμπεριφοράς. Μέσα από τη βλεμματική επαφή, την ενεργητική ακρόαση, τη ζεστασιά χωρίς το phubbing, τα άτομα οδηγούνται σε μια επιτυχή πραγματική σύνδεση στις διαπροσωπικές σχέσεις, ενώ ταυτόχρονα αποσυνδέονται από μια φαινομενική ψηφιακή σύνδεση. Άλλωστε, δεν είναι τόσο τυχαίο ότι τα τελευταία χρόνια ξεπρόβαλλε ο όρος «JOMO» (Joy of Missing Out), ο οποίος αναφέρεται στην αποσύνδεση από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τη μείωση της ανησυχίας για μόνιμη ενημέρωση σχετικά με τις τρέχουσες εξελίξεις ή τις κοινοποιήσεις των φίλων σε ποικίλες εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης (Instagram, TikTok κ.ο.κ.). Ακόμη περισσότερο βέβαια, φαίνεται να μη μοιάζει τόσο τυχαία η επιλογή της λέξης «joy» που σημαίνει χαρά/ευλογία στα αγγλικά και ίσως θέλει να υπογραμμίσει τη σημασία του να ζει κανείς τη στιγμή εκτιμώντας και διατηρώντας τις διαπροσωπικές σχέσεις της φυσικής πραγματικότητας μέσα από επίγνωση και έλεγχο της χρήσης και της πρόσβασης στο διαδίκτυο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Βιβλιογραφία

1. Arenz, A., & Schnauber-Stockmann, A. (2023). Who “phubs”? A systematic meta-analytic review of phubbing predictors. Mobile Media & Communication, 0(0). https://doi.org/10.1177/20501579231215678
2. Chotpitayasunondh, V., & Douglas, K. M. (2018). The effects of “phubbing” on social interaction. Journal of Applied Social Psychology, 48, 304-https://doi.org/10.1111/jasp.12506
3. Davey, S., Davey, A., Raghav, S. K., Singh, J. V., Singh, N., Blachnio, A., & Przepiórkaa, A. (2018). Predictors and consequences of “phubbing” among adolescents and youth in India: An impact evaluation study. Journal of Family and Community Medicine, 25(1), 35-42. https://doi.org/10.4103/jfcm.JFCM_71_17
4. David, M. E., & Roberts, J. A. (2020). Developing and testing a scale designed to measure perceived phubbing. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(21), e8152. https://doi.org/10.3390/ijerph17218152
5. Knoll, K. R. H., Corso, K. B., & Júnior, P. V. C. (2016). Partner phubbing: Um estudo sobre as causas e implicações do uso (excessivo) do smartphone nos relacionamentos Amorosos. XVI Mostra de Iniciação Científica, Pós-graduação, 5, 1-15. https://doi.org/10.18226/35353535.v5.2016.78
6. Peleg, O., & Boniel-Nissim, M. (2024). Exploring the personality and relationship factors that mediate the connection between differentiation of self and phubbing. Scientific Reports, 14, 6572. https://doi.org/10.1038/s41598-024-55560-1
7. Sun, J., & Wong, N. (2024). “I Can’t Believe I Phubbed Up Our Friendship!”: Examining Relationships between Loneliness, Problematic Smartphone Use, Friend Phubbing, and Life Satisfaction, Human Behavior and Emerging Technologies, 5558587. https://doi.org/10.1155/2024/5558587
8. Zhang, J., Dong, C., Jiang, Y., Zhang, Q., Li, H., & Li, Y. (2023) Parental Phubbing and Child Social-Emotional Adjustment: A Meta-Analysis of Studies Conducted in China. Psychology Research and Behavior Management, 4267-4285. https://doi.org/10.2147/PRBM.S417718

Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη