Το παράθυρο Johari (Johari Window ή Johari Awareness Model) είναι ένα εργαλείο αυτογνωσίας. Aναπτύχθηκε το 1955 από τους Joseph Luft και Harry Ingham και αποσκοπεί στη συνειδητοποίηση των γνωστών και άγνωστων περιοχών του εαυτού. Ειδικότερα, το εργαλείο αυτό δείχνει ότι υπάρχουν στοιχεία τα οποία γνωρίζει κάποιος για τον εαυτό του και στοιχεία τα οποία στερούνται ανακάλυψης, όπως επίσης στοιχεία που είναι φανερά στους άλλους ανθρώπους και στοιχεία σκόπιμα συγκαλυμμένα. Διατυπωμένο διαφορετικά, το παράθυρο Johari είναι ένας τρόπος εξέτασης της επίγνωσης των αντιδράσεων του εαυτού, δηλαδή της υποκειμενικής γνώσης αναφορικά με τα συναισθήματα, τη συμπεριφορά, τις στάσεις, τις αξίες και τις πεποιθήσεις.
Το επίπεδο γνώσης των αντιδράσεων του εαυτού ποικίλλει από άτομο σε άτομο. Αυτό σημαίνει ότι κάποιοι γνωρίζουν τον εαυτό τους περισσότερο και κάποιοι άλλοι λιγότερο. Σημαντικό ρόλο σε αυτό διαδραματίζει η επικοινωνία (π.χ. ποιότητα, αριθμός, διάρκεια, ποικιλία κ.ά.) που έχει κάποιος με τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του, η οποία μπορεί είτε να επικυρώσει είτε να καταρρίψει τη γνώση αυτήν. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να πιστέψει ότι διαθέτει ικανότητες σε περίπτωση που οι άνθρωποι του περιβάλλοντός του τού συμπεριφέρονται ως ένα άτομο ικανό. Δηλαδή, θα δει μια πτυχή του εαυτού του που ενδεχομένως μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχε συνειδητοποιήσει.
Το παράθυρο Johari αποτελείται από τέσσερις περιοχές (τέταρτα ή μέρη) σε καθεμιά από τις οποίες βρίσκονται τοποθετημένα τα συναισθήματα, η συμπεριφορά και τα κίνητρα του ατόμου. Κάθε περιοχή αντιπροσωπεύει έναν τομέα γνώσης ή μη αναφορικά με τον εαυτό τόσο από μέρους του ίδιου του ατόμου, όσο και από τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του.
Πιο αναλυτικά, οι τέσσερις περιοχές του παραθύρου Johari είναι οι εξής:
Ανοιχτή περιοχή: Η εν λόγω περιοχή αναφέρεται στο κομμάτι του εαυτού που είναι γνωστό τόσο στο ίδιο το άτομο, όσο και στους ανθρώπους με τους οποίους σχετίζεται και αλληλεπιδρά. Περιλαμβάνει την ανταλλαγή σκέψεων και συναισθημάτων με ανοιχτό και ειλικρινή τρόπο (π.χ. άτομο εκφράζει τις πολιτικές του πεποιθήσεις). Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει συμφωνία με την άποψη που έχει δημιουργηθεί τόσο από μέρους του ίδιου του ατόμου για τον εαυτό του, όσο και από τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του.
Τυφλή περιοχή: Κύριο χαρακτηριστικό της τυφλής περιοχής είναι η μη αναγνώριση αυτής από το ίδιο το άτομο, αλλά από τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του. Με άλλα λόγια, είναι το κομμάτι του εαυτού που γνωρίζουν οι άλλοι αλλά όχι το ίδιο το άτομο. Η τυφλή περιοχή μπορεί να περιλαμβάνει απλές πληροφορίες που το άτομο αγνοεί, καθώς και βαθύτερα ζητήματα, όπως αισθήματα αναξιότητας, ανεπάρκειας, ανικανότητας ή απόρριψης και τα οποία μεταφέρονται στους ανθρώπους με τους οποίους σχετίζεται και αλληλεπιδρά μέσω χειρονομιών, σωματικών κινήσεων, εκφράσεων προσώπου, λεκτικών παραδρομών κ.ά. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να μην έχει συνειδητοποιήσει ή να μη γνωρίζει ότι και το ίδιο αλλά και ο περίγυρός του θεωρεί ότι είναι απίστευτα ευφυές.
Η τυφλή περιοχή είναι ιδιαιτέρως χρήσιμη καθώς μπορεί να συμβάλει στην αύξηση του επιπέδου αυτογνωσίας ως αποτέλεσμα της εικόνας που δίνεται στο άτομο αναφορικά με το τι σκέφτονται οι άλλοι για αυτό. Περιγράφει με μεγαλύτερη ακρίβεια την ασυμφωνία που υπάρχει ανάμεσα στις δυο αυτές πλευρές για τη γνώση των αντιδράσεων του εαυτού του τελευταίου.
Κρυμμένη περιοχή: Αυτή η περιοχή συνιστά το κομμάτι του εαυτού για το οποίο το μεν άτομο έχει επίγνωση, όχι όμως και οι άνθρωποι με τους οποίους σχετίζεται και αλληλεπιδρά. Η κρυμμένη περιοχή περιλαμβάνει πληροφορίες που το άτομο δεν επιθυμεί να φανερώσει διότι μπορεί να φοβάται μήπως πληγωθεί ή κριθεί αυστηρά από τους άλλους. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να έχει αρνητικά συναισθήματα για κάποιο άλλο άτομο και διστάζει να τα εκφράσει.
Άγνωστη περιοχή: Η περιοχή αυτή περιλαμβάνει πληροφορίες που δεν είναι γνωστές ούτε στο ίδιο το άτομο, ούτε και στους ανθρώπους του περιβάλλοντός του. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί ξαφνικά να εκφράζει έντονο θυμό στον περίγυρό του, με αποτέλεσμα και οι δυο αυτές πλευρές να αδυνατούν να εξηγήσουν από πού απορρέει η συγκεκριμένη συμπεριφορά. Επιπλέον, στην άγνωστη περιοχή είναι δυνατόν να εντοπιστούν θετικά χαρακτηριστικά (π.χ. ικανότητες) που μπορούν να εξερευνηθούν από το ίδιο το άτομο με σκοπό την ανάδειξη αυτών. Η σημασία της άγνωστης περιοχής είναι παρόμοια με εκείνη του μη συνειδητού φροϋδικού υλικού, που ούτε το ίδιο το άτομο αλλά ούτε και ο περίγυρός του έχουν γνώση αυτού.
Σε κάθε άτομο υπάρχουν και οι τέσσερις αυτές περιοχές, όμως το μέγεθος αυτών είναι άμεσα συνδεδεμένο με την ιδιοσυγκρασία (δηλ. κατασκευή) του ατόμου. Όσο πιο ευρεία είναι η ανοιχτή περιοχή, τόσο πιο λειτουργικό θα είναι το άτομο. Να σημειωθεί ότι το άνοιγμα της εν λόγω περιοχής ενδέχεται να είναι μεγαλύτερο ή μικρότερο για ορισμένους ανθρώπους ή περιστάσεις. Αντίθετα, όσο περισσότερο το άτομο αισθάνεται ότι θέλει να προστατεύσει τον εαυτό του, δηλαδή να αποκρύψει τα συναισθήματα και τα κίνητρά του, τόσο μικρότερο θα είναι το άνοιγμα της ανοιχτής περιοχής και μεγαλύτερο το άνοιγμα της κρυμμένης περιοχής. Παράλληλα, θα αρχίσει να διευρύνεται η τυφλή περιοχή, με αποτέλεσμα το άτομο να έχει λιγότερη επίγνωση της εικόνας του εαυτού του που βλέπουν οι άνθρωποι του περιβάλλοντός του.
Συνοψίζοντας, το παράθυρο Johari είναι ένας χρήσιμος τρόπος εξέτασης της αυτογνωσίας του ατόμου. Σημαντικός παράγοντας στην απόκτηση της υποκειμενικής αυτής γνώσης είναι η εμπειρία των αντιδράσεων των ανθρώπων του περιβάλλοντος του καθενός. Αποτελείται από τέσσερις περιοχές και συγκεκριμένα από την ανοιχτή, την τυφλή, την κρυμμένη και την άγνωστη περιοχή, σε καθεμιά από τις οποίες εντοπίζονται τα συναισθήματα, η συμπεριφορά και τα κίνητρα του ατόμου. Κάθε περιοχή αντιπροσωπεύει έναν τομέα γνώσης ή μη σχετικά με τον εαυτό τόσο από μέρους του ίδιου του ατόμου, όσο και από τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του. Τέλος, το μέγεθος των περιοχών του παραθύρου Johari εξαρτάται από την ιδιοσυγκρασία (δηλ. κατασκευή) του ατόμου.
Βιβλιογραφία
1. Μαλικιώση-Λοίζου, Μ. (2012). Συμβουλευτική Ψυχολογία. Πεδίο.
2. Gardiner, K. (2023). How to use the Johari Window to improve leadership. Available at: https://positivepsychology.com/johari-window/
3. MindTools. (2017). The Johari Window. Available at: https://www.thc.texas.gov/public/upload/preserve/museums/files/Johari_Window.pdf
4. Lopez De Victoria, S. (2008). The Johari Window. Available at: https://psychcentral.com/blog/the-johari-window#1
Αρχισυνταξία και επιμέλεια άρθρου: Παρή Πατσαρούχα