Στιγματισμός: Ποιές μπορεί να είναι οι συνέπειες;
Ο καθένας από εμάς, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα, θέλει και αναζητά την κοινωνική αποδοχή. Όμως, κάποιοι αντί για αποδοχή, βρίσκουν την κοινωνική “κατακραυγή”. Άτομα τα οποία πιθανώς να μην ταιριάζουν στα συνηθισμένα πρότυπα συμπεριφοράς, λόγω κάποιων χαρακτηριστικών τους, γίνονται θύματα στιγματισμού και διακρίσεων, φαινόμενο διαχρονικό και βαθιά εδραιωμένο στις κοινωνίες. Μια τέτοια ομάδα στιγματισμού είναι οι ψυχικά ασθενείς.
Η ψυχική ασθένεια μέχρι και σήμερα είναι ένα θέμα “σκοτεινό” για το γενικό πληθυσμό. Ένα μεγάλο ποσοστό δεν έχει επαφή με άτομα που μπορεί να πάσχουν από κάποια διαταραχή ή δεν έχει πληροφορηθεί σωστά για τις ψυχικές ασθένειες. Αυτό, έχει ως αποτέλεσμα τη διαιώνιση διάφορων στερεότυπων και τις γνωστές “ταμπέλες”.
Υπάρχουν πολλά παραδείγματα που θα μπορούσε κάποιος να αναφέρει, λόγου χάριν ο τρόπος που παρουσιάζονται Ψυχιατρικά νοσοκομεία, όπως το Δαφνί, που αντιμετωπίζονται με τρόμο και δέος. Σίγουρα όλοι μας έχουμε ακούσει κάποιον να φοβάται ακόμα και να περάσει έξω απ’ αυτά. Άλλο ένα παράδειγμα είναι η ετικέτα του «τρελογιατρού» που προκύπτει από την άποψη, ότι οι ψυχίατροι τρελαίνονται, επειδή δουλεύουν με τους «τρελούς». Η «τρέλα» έχει συνδεθεί με την επιθετικότητα και τη βίαιη, απρόβλεπτη συμπεριφορά και όχι χωρίς λόγο.
Μεγάλη ευθύνη γι’ αυτήν την εικόνα έχουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, τα οποία συστηματικά προβάλλουν τις αρνητικές πτυχές της ψυχικής ασθένειας και κυρίως την επικινδυνότητα και τη βιαιότητα των νοσούντων. Στην πραγματικότητα μόνο το 3% όλων των βίαιων περιστατικών αποδίδεται σε κάποιον ψυχικά ασθενή.
Οι επιπτώσεις του στίγματος γίνονται φανερές στο σύνολο της κοινωνίας αλλά και στο ίδιο το άτομο και την οικογένειά του, που αντιμετωπίζει και κείνη ως ένα βαθμό την κοινωνική απόρριψη. Το βίωμα του στίγματος από τον περίγυρο δημιουργεί στο άτομο αμφιβολίες και ενοχές και οδηγεί στον αυτοστιγματισμό του. Η “ταμπέλα” που του αποδίδεται, γίνεται ένα ανεξίτηλο σημάδι, που μπορεί να το συνοδεύει σ’ όλη του τη ζωή. Τα μοναδικά, ατομικά χαρακτηριστικά του, χάνονται και η νόσος του γίνεται ο μόνος τρόπος που μπορεί να ορίσει τον εαυτό και την αξία του.
Επίσης, παρατηρούνται συχνά συμπεριφορές απόσυρσης και απόκρυψης, όταν το άτομο εφαρμόζει στον εαυτό του τα αρνητικά στερεότυπα. Φυσικά, όλη αυτή η πίεση που δέχεται το άτομο έχει αντίκτυπο και στην πορεία της ασθένειας, καθώς μπορεί να δημιουργούνται “σκαμπανεβάσματα” ή και να ακολουθήσει μια πορεία χρόνιου ψυχικά ασθενή, χωρίς η κατάστασή του να είναι τέτοια.
Οι χαρακτηρισμοί και τα στερεότυπα επηρεάζουν και το δικαίωμα των ψυχικά ασθενών στην εργασία. Ένα μεγάλο ποσοστό εργοδοτών αρνείται να προσφέρει ευκαιρίες σε άτομα με ψυχικές διαταραχές, ακόμα κι αν αυτά βρίσκονται υπό αγωγή. Υποστηρίζουν πως δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στις εργασιακές απαιτήσεις, εξαιτίας της αστάθειας του χαρακτήρα τους και της ανευθυνότητάς τους.
Το ψυχολογικό βάρος του στίγματος μοιράζεται και η οικογένεια, η οποία τις περισσότερες φορές αναλαμβάνει τη φροντίδα του ατόμου. Οι συγγενείς βιώνουν συχνά αισθήματα θυμού, θλίψης, ντροπής, ενοχής, άγχος για την αντιμετώπισης της διαταραγμένης συμπεριφοράς καθώς και οικονομικές δυσκολίες. Επιπρόσθετα, στις μικρότερες κοινωνίες, το στενό περιβάλλον του ατόμου έχει να αντιμετωπίσει και τα διάφορα επίθετα που μπορεί να χρησιμοποιούν για το άτομο που νοσεί, όπως για παράδειγμα “δαιμονισμένος” ή “αυτός που έχει το κακό” σε περιπτώσεις κυρίως σχιζοφρένειας. Πολλές φορές συγγενείς αναγκάζονται μέχρι και να αποκρύψουν τη συγγένεια που μπορεί να υπάρχει, για να μη γίνουν δακτυλοδεικτούμενοι.
Αν και τα τελευταία χρόνια γίνονται αρκετές ενέργειες για την καταπολέμηση και την εξάλειψη του στίγματος, πρέπει να καταβάλλουμε ακόμα μεγάλη προσπάθεια μέχρι να κατανοήσουμε όλοι, τί είναι πραγματικά η ψυχική ασθένεια και πώς μπορεί η συμπεριφορά μας να επηρεάσει κάποιον που νοσεί. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, η εκπαίδευση, τα διάφορα προγράμματα που έχουν αναπτυχθεί καθώς και η έκφραση μέσω της τέχνης, μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στον αποστιγματισμό και στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης.
Όμως, ο καθένας μας πρέπει να γνωρίζει κάτι πολύ βασικό: πως δε φέρουν καμία ευθύνη, γι’ αυτά τα διαφορετικά τους χαρακτηριστικά κι ότι η διαφορετικότητα είναι που δίνει ενδιαφέρον στη ζωή μας. Όπως λέει χαρακτηριστικά και μια γυναίκα σε συνέντευξή της στο Vice, η οποία νοσηλεύτηκε αρκετές φορές σε ψυχιατρικό νοσοκομείο: «Αρρώστια είναι. Το να αρρωστήσει το νεφρό μου είναι άλλο πράγμα από το να αρρωστήσει ένα κομμάτι του μυαλού μου; Δεν μπορείτε να λιθοβολείτε τους ψυχασθενείς, να τους λέτε τρελούς.Υπάρχουν άνθρωποι από πίσω, δεν είμαστε ζώα».
Οι ασθένειες, είτε σωματικές είτε ψυχικές, σε αντίθεση με τους ανθρώπους δεν κάνουν διακρίσεις. Οφείλουμε να φερόμαστε με σεβασμό σε άτομα που νοσούν από κάτι που τυχαία δε νοσούμε εμείς.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Ζήση Α. (2000). Αντιλήψεις και στάσεις της κοινότητας απέναντι στους ψυχικά πάσχοντες και στη ψυχική διαταραχή: ανασκόπηση εμπειρικών ευρημάτων και μεθοδολογικά ζητήματα. Επιθ. Κοιν. Ερευνών, 103, 131-164.
Καραβάτος Α. ,Ανδρέου Χ.(2004). Το στίγμα της ψυχικής νόσου. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής 21(3), 213-216.
Κορδώση Α., Σαρίδη Μ., Σουλιώτης Κ. (2015). Το κοινωνικό στίγμα της ψυχικής ασθένειας. Διεπιστημονική Φροντίδα Υγείας, Τόμος 7, Τεύχος 1, 8-18.
Παναγιωτοπούλου Α. (2015). Ψυχική νόσος και στίγμα: διαδικασία αποστιγματισμού στην κοινότητα. Πτυχιακή εργασία. Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης. 2015
Οικονόμου Μ., Γραμανδάνη Χ., Λούκη Ε., Γιώτης Λ., Στεφανής Κ.(2006). Στίγμα και ψυχική διαταραχή: ο δρόμος προς τον αυτοστιγματισμό. Ψυχολογία,2006,13(3), 28-43.
Οικονόμου Μ. (2008). Ψυχική ασθένεια και κοινωνικό στίγμα: Διαχρονικές και σύγχρονες προκλήσεις. ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ Νο 102, 19-26.
https://blog.nowdoctor.gr/1874-psuchiki-nosos-giati-apotelei-stigma-gia-tin-koinonia/
https://www.vice.com/gr/article/pkezam/eniw8a-san-8hrio-sto-kloybi-psyxika-as8enhs-perigrafei-ta-ellhnika-psyxiatreia