Μπορεί η ορθορεξία να είναι υγιής;

“Προσέχω τη διατροφή μου.”

Μια φράση που συνήθως λέγεται με ένα αίσθημα υπερηφάνειας ή και ανωτερότητας κάποιες φορές, και αντιμετωπίζεται με εκφράσεις επιδοκιμασίας, θετικής ταύτισης, ακόμη και θαυμασμού. Μπορεί όμως μια τέτοια δήλωση να έχει αρνητική χροιά; Μπορεί η ενασχόληση με την υγιεινή διατροφή να κρύβει διαταραγμένη διατροφική συμπεριφορά; Πόσο κακό μπορεί να κάνει κάποιος στον εαυτό του που ασχολείται ένθερμα με την υγιεινή διατροφή;

Εξαρτάται…μας απαντούν οι ειδικοί και μας επισημαίνουν τα διαφορετικά προφίλ των ένθερμων οπαδών της υγιεινής διατροφής που διαφέρουν ως προς τα κίνητρα, τις συνήθειες, την εικόνα σώματος και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους. Κάποιοι απλά προσέχουν τι τρώνε, ενώ άλλοι φλερτάρουν με την ορθορεξία. Είναι όμως αυτό απαραίτητα κακό;

Τι είναι η ορθορεξία;

Η ορθορεξία, αν και δεν αναγνωρίζεται ως επίσημη διατροφική διαταραχή και δεν αναφέρεται με διαγνωστικά κριτήρια στο DSM-5, απασχολεί την επιστημονική κοινότητα από το 1997 που αναφέρθηκε για πρώτη φορά. Ορίζεται ως “η εμμονική ενασχόληση με την υγιεινή διατροφή που έχει συναισθηματικές και ψυχοκοινωνικές συνέπειες”. Τα άτομα με ορθορεξία έχουν συγκεκριμένες πεποιθήσεις για την καταλληλότητα και τη διατροφική αξία των τροφών και προγραμματίζουν τα γεύματά τους, τις αγορές τους, τις κοινωνικές τους συναναστροφές, συχνά το σύνολο της καθημερινής τους ζωής, με βάση αυτές τις πεποιθήσεις. Η ορθορεξία συχνά παρουσιάζει συμπτώματα που παραπέμπουν σε διατροφικές διαταραχές ή/και ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, ενώ μπορεί να προκαλέσει δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις, καταθλιπτικές συμπεριφορές, ακόμη και αυτοκτονικό ιδεασμό. Επομένως, η περαιτέρω έρευνα για να ορισθούν επακριβώς τα διαγνωστικά της κριτήρια είναι απαραίτητη.

Ποια άτομα είναι πιο επιρρεπή στην ορθορεξία;

Οι προσωπικότητες των ατόμων με ορθορεξία παρουσιάζουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Η ανάγκη για έλεγχο, η τελειομανία, καθώς και η χαμηλή αυτοεκτίμηση χαρακτηρίζουν τα περισσότερα άτομα με ορθορεκτική συμπεριφορά. Επιπλέον, η αρνητική εικόνα του σώματος και η επιθυμία ελέγχου του βάρους είναι πίσω από τις αιτίες που οδηγούν ένα άτομο στην ορθορεξία, ειδικά όταν το περιβάλλον του ατόμου ενισχύει αυτές τις συμπεριφορές και δεν είναι υποστηρικτικό ως προς τις προσπάθειές του να αποκτήσει μια υγιή σχέση με το σώμα και το φαγητό. Τέλος, έρευνες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες είναι πιο επιρρεπείς από τους άντρες στην εμφάνιση παθολογικής ορθορεξίας.

Ποιες συμπεριφορές είναι χαρακτηριστικές της ορθορεξίας;

Η ορθορεξία εκδηλώνεται με κάποιες παθολογικές συμπεριφορές που σχετίζονται με τις διατροφικές επιλογές και τη σχέση του ατόμου με το φαγητό. Συγκεκριμένα, τα άτομα με ορθορεξία:

• Ξοδεύουν το μεγαλύτερο μέρος του ελεύθερου χρόνου τους στην ενασχόληση με το φαγητό. Ερευνούν, μαθαίνουν, ελέγχουν και προγραμματίζουν τα γεύματά τους.
• Έχουν αυστηρές και άκαμπτες πεποιθήσεις σχετικά με την καταλληλότητα και τη διατροφική αξία των τροφίμων.
• Έχουν εμμονή με την “καθαρότητα” των τροφίμων και αποφεύγουν αυστηρά τρόφιμα που θεωρούν υπερβολικά επεξεργασμένα ή τρόφιμα με μεγάλη περιεκτικότητα σε αλάτι, ζάχαρη, κορεσμένα λιπαρά, κλπ.
• Όταν δεν καταφέρνουν να ακολουθήσουν τους διατροφικούς κανόνες που τα ίδια τα άτομα έχουν επιβάλλει στον εαυτό τους, βασανίζονται από ενοχές, τύψεις, στρες και συναισθηματικές μεταπτώσεις.
• Προκειμένου να μην κινδυνέψουν να παραβούν τους διατροφικούς τους κανόνες, αποφεύγουν κοινωνικές εκδηλώσεις, εξόδους σε εστιατόρια και δραστηριότητες που να σχετίζονται με φαγητό.
• Έχουν την τάση να απομονώνονται για να μπορούν να ακολουθήσουν τις αυστηρές διατροφικές τους επιλογές.

Πότε η ορθορεξία θεωρείται υγιής;

Οι παραπάνω συμπεριφορές δεν έχουν πάντα την ίδια ένταση και δεν επηρεάζουν την καθημερινότητα και την ποιότητα ζωής των ατόμων στον ίδιο βαθμό. Για τον λόγο αυτό, οι ερευνητές προχώρησαν στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει να δοθούν δύο διαστάσεις στις ορθορεξικές διατροφικές συμπεριφορές: η παθολογική διάσταση της Νευρογενούς Ορθορεξίας (Orthorexia Nervosa) και η επονομαζόμενη Υγιής Ορθορεξία (Healthy Orthorexia).

Η υγιής ορθορεξία θα μπορούσε να οριστεί ως “υγιές ενδιαφέρον για την υγιεινή διατροφή, χωρίς άκαμπτες και εμμονικές αρχές και συνήθειες, που οδηγεί σε υγιείς διατροφικές συμπεριφορές, οι οποίες αποτελούν μέρος του τρόπου ζωής κάποιου χωρίς να επιφέρουν αρνητικές συνέπειες στον ψυχισμό ή την κοινωνική συμπεριφορά του”.

Τα χαρακτηριστικά της υγιούς ενασχόλησης με την υγιεινή διατροφή διαφέρουν από την παθολογική ορθορεξία ως προς τα εξής:

• Η ενασχόληση με την υγιεινή διατροφή γίνεται κατά κύριο λόγο για τη διατήρηση της υγείας. Αντίθετα, στην περίπτωση της παθολογικής ορθορεξίας, τα άτομα έχουν συνήθως ως βασικό τους σκοπό τον έλεγχο βάρους.
• Το ενδιαφέρον τους για την υγιεινή διατροφή αφορά εξίσου και τις υγιείς διατροφικές συμπεριφορές, όχι μόνο τα υγιεινά τρόφιμα.
• Έχουν υγιή εικόνα σώματος, σε αντίθεση με την παθολογική ορθορεξία, που σχετίζεται συχνά με διαστρεβλωμένη εικόνα σώματος και προσπάθεια αλλαγής της.
• Οι διατροφικές τους επιλογές δεν είναι αυστηρές και δεν επηρεάζουν την κοινωνική τους ζωή.
• Σε περίπτωση που δεν ακολουθήσουν τους διατροφικούς τους κανόνες, δεν βιώνουν αρνητικά συναισθήματα και δεν παρουσιάζουν αντιρροπιστικές συμπεριφορές.

Πώς σχετίζεται η ορθορεξία με την χορτοφαγία και τη συστηματική άσκηση;

Όταν η στροφή σε μια vegan διατροφή γίνεται περισσότερο για λόγους ελέγχου του βάρους, είναι πιθανότερο το προφίλ του ατόμου να έχει τα χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν παραπάνω και σχετίζονται με την ορθορεξία, δηλαδή τελειομανία, χαμηλή αυτοεκτίμηση, κλπ. Το ίδιο ισχύει και για τη συστηματική άσκηση που γίνεται εμμονικά και με τα ίδια κίνητρα. Αν και πολλές έρευνες σχετίζουν την παθολογική ορθορεξία με τη χορτοφαγία και την υπερβολή στη σωματική άσκηση, οι διαφορές που παρουσιάζονται μεταξύ των φύλων δείχνουν ότι η συσχέτιση αφορά κυρίως χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Στις γυναίκες για παράδειγμα, το άγχος ήταν το βασικό γνώρισμα στην εμμονή για την άσκηση, ενώ οι άντρες καθοδηγούνταν κυρίως από ευσυνειδησία για την αθλητική απόδοση. Απαιτούνται, επομένως, περαιτέρω έρευνες που θα ρίξουν φως στον τρόπο σύνδεσης της παθολογικής ορθορεξίας με τον βιγκανισμό και την εμμονή στην άσκηση.

Ποια είναι η σχέση της ορθορεξίας με την διαισθητική διατροφή;

Η διαισθητική διατροφή είναι ένας τρόπος διατροφής που βασίζεται στα σημάδια πείνας και κορεσμού που στέλνει το ανθρώπινο σώμα. Προϋποθέτει μια υγιή σχέση με το φαγητό, μια ισορροπημένη εικόνα σώματος και έναν βαθμό αποδοχής των ατελειών και της μοναδικότητας του κάθε ατόμου ως προς την σωματική του διάπλαση.

Μελέτες έχουν δείξει ότι η διαισθητική διατροφή σχετίζεται με την υγιή ορθορεξία και με έναν τρόπο ζωής στον οποίο κυριαρχούν η ισορροπία και το μέτρο, και απουσιάζουν οι εμμονές και η διαστρεβλωμένη εικόνα σώματος. Ο διαισθητικός τρόπος διατροφής παρατηρείται συχνότερα και σε μεγαλύτερη ένταση σε άτομα με υγιή ενασχόληση με την υγιεινή διατροφή, ενώ σχεδόν απουσιάζει από τον τρόπο ζωής των ατόμων με παθολογική ορθορεξία.

Συνεπώς, μπορεί τελικά μια εμμονή να είναι υγιής;

Η ενασχόληση με την υγιεινή διατροφή, όταν δεν έχει συναισθηματικές και ψυχοκοινωνικές συνέπειες, ωφελεί σίγουρα την υγεία του σώματος χωρίς να βλάπτει την υγεία της ψυχής και του νου. Σίγουρα, όμως, είναι σημαντικός ο διαχωρισμός της από τη διαταραγμένη διατροφική συμπεριφορά της ορθορεξίας, ώστε να μπορέσουν τα άτομα που το χρειάζονται να λάβουν τη βοήθεια που θα επαναφέρει την ισορροπία στη σχέση τους με το φαγητό και θα διαφυλάξει την ψυχική και σωματική τους υγεία.

Βιβλιογραφία

1. Camille Boutin, Christophe Maïano, Annie Aimé, (2024). Relation between orthorexia nervosa and healthy orthorexia: A latent profile analysis, Appetite, Volume 194, 2024, 107165, ISSN 0195-6663, https://doi.org/10.1016/j.appet.2023.107165.
   (Ανακτήθηκε από https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0195666323026272)
2. Barlow, I. U., Lee, E., & Saling, L. (2024). Orthorexia nervosa versus healthy orthorexia: Anxiety, perfectionism, and mindfulness as risk and preventative factors of distress. European Eating Disorders Review, 32(1), 130–147. https://doi.org/10.1002/erv.3032
   (Ανακτήθηκε από https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/erv.3032)
3. Anastasiades, E., & Argyrides, M. (2023). Exploring the role of positive body image in healthy orthorexia and orthorexia nervosa: A gender comparison. Appetite, 185, 106523. https://doi.org/10.1016/j.appet.2023.106523
   (Ανακτήθηκε από https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36871603/)
4. Anastasiades, E., & Argyrides, M. (2022). Healthy orthorexia vs orthorexia nervosa: associations with body appreciation, functionality appreciation, intuitive eating and embodiment. Eating and weight disorders: EWD, 27(8), 3197–3206. https://doi.org/10.1007/s40519-022-01449-9
   (Ανακτήθηκε από https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35864300/)
5. Yakın, E., Raynal, P., & Chabrol, H. (2022). Distinguishing between healthy and pathological orthorexia: a cluster analytic study. Eating and weight disorders: EWD, 27(1), 325–334. https://doi.org/10.1007/s40519-021-01178-5
   (Ανακτήθηκε από https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33826119/)
6. McLean, C. P., Kulkarni, J., & Sharp, G. (2022). Disordered eating and the meat-avoidance spectrum: a systematic review and clinical implications. Eating and weight disorders: EWD, 27(7), 2347–2375. https://doi.org/10.1007/s40519-022-01428-0
   (Ανακτήθηκε από https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35729472/)
7. Strahler J, Wachten H, Stark R, Walter B. (2021) Alike and different: Associations between orthorexic eating behaviors and exercise addiction. Int J Eat Disord. 2021; 54: 1415–1425. https://doi.org/10.1002/eat.23525
   (Ανακτήθηκε από https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/eat.23525)

Επιμέλεια κειμένου: Τυρλή Αικατερίνη