Το κουκλοθέατρο αποτελούσε από τα παλαιότερα χρόνια μια μέθοδο ψυχαγωγίας των παιδιών, διαφορετική από τον κινηματογράφο και το θέατρο. Το εντυπωσιακό της τέχνης αυτής εναπόκειται στην ικανότητα της να καθιστά υπαρκτούς τους ανθρωπόμορφους ή μη ήρωες των μικρών παιδιών. Σε αντίθεση με τα έργα της τηλεόρασης και τα κόμικς, στο κουκλοθέατρο τα παιδιά βλέπουν μπροστά τους να ενσαρκώνεται η υπόσταση των αξιοθαύμαστων και αγαπητών προσώπων τους καθώς ξεδιπλώνεται η πλοκή του έργου. Μπορούν να τους δουν, να τους ακούσουν, να τους αγγίξουν. Είναι αισθητηριακά υπαρκτοί όπως και το ίδιο το παιδί. Σύμφωνα με τον Delpeaux (1987) το κουκλοθέατρο αποτελεί μια θεατρική πράξη όπου κοινόχρηστα αντικείμενα (ύφασμα, βαμβάκι, ξύλο) αποκτούν δυναμική μέσω της μεταποίησης τους σε ανθρώπινη, ζωική ή μυθική ύπαρξη. Η συνακόλουθη προίκιση τους με ανθρώπινες εκφραστικές ιδιότητες όπως αυτή της φωνής, της κίνησης και του συναισθήματος, καθηλώνουν τον μικρό θεατή, καθώς η μαγεία και ο ηρωισμός λαμβάνουν σάρκα και οστά επί σκηνής.
Πέραν της ψυχαγωγικής του ιδιότητας, το κουκλοθέατρο έχει ισχυρό διδακτικό περιεχόμενο, καθώς αποτελεί μια καθηλωτική πρώτη επαφή του παιδιού με την τέχνη και την καλαισθησία. Μέσω αυτής της διάδρασης, προάγονται σε ύστερο χρόνο τα ηθικά μηνύματα που ο δημιουργός θέλει να μεταλαμπαδεύσει στο νεαρό ακροατήριο. Στα διδάγματα αυτά κρύβονται οι νόμοι, οι κανόνες, τα ήθη και τα έθιμα μιας κοινωνίας, καθώς γίνεται αντιληπτός στον μικρόκοσμο της παιδικής ψυχής ο ρυθμιστικός τρόπος λειτουργίας μιας ολότητας. Κατά την παρακολούθηση της παράστασης, το παιδί καλλιεργεί τις γνωστικές δεξιότητες της προσοχής, της μνήμης, της κρίσης και της παρατηρητικότητας κατά έναν ευχάριστο και ψυχαγωγικό τρόπο (Παλμού – Κουλουμπή, 2016).
Σε ψυχολογικό επίπεδο, στην πνευματική ανταλλαγή δημιουργού-μαριονέτες και παιδιού, επενδύονται από την πλευρά του δέκτη ένα ευρύ φάσμα ψυχικών λειτουργιών. Ενδεικτικά, μερικές από αυτές είναι η ταύτιση με τον ήρωα-πρωταγωνιστή και η προβολή των θετικών ή αρνητικών στοιχείων του χαρακτήρα μας σε κάποιον άλλον (Laplanche & Pontalis, 1986). Με την ταύτιση με τις κούκλες, το παιδί κατορθώνει να ξεκαθαρίσει τα συναισθήματα του για αντίστοιχες εσωτερικές μάχες και συγκρούσεις με αυτές που συναντώνται στην πλοκή του έργου. Ταυτόχρονα, εμπλουτίζονται οι στρατηγικές αντιμετώπισης καταστάσεων και τα εφόδια του παιδιού για την επίλυση προβλημάτων μέσω της μίμησης του ήρωα (Παλμού – Κουλουμπή, 2016).
Ιδιαίτερα διδακτική είναι η θέση του παιδιού όταν γίνεται μέτοχος σε αυτήν τη θεατρική διαδικασία. Είτε διαμορφώνοντας τους πρωταγωνιστές-κούκλες, την πλοκή ή απλώς με την επικοινωνία του με τον δημιουργό υπό το προσωπείο της μαριονέτας, αναπτύσσει τις κοινωνικές του ιδιότητες (όπως είναι η συνεργασία, η κυριολεκτική επικοινωνία), τις γλωσσικές ικανότητες (εμπλουτισμός λεξιλογίου, ανάπτυξη προτάσεων, κατανόηση σύνταξης) και την οργάνωση του χώρου και του χρόνου.
Ως ψυχολογικό εργαλείο, το κουκλοθέατρο και η ευρύτερη κατηγορία της Παιχνιδοθεραπείας έχει ως πρωταρχικό μέλημα τη διαπροσωπική πνευματική ανακάλυψη και λύτρωση μέσω του παιχνιδιού (Παλμού – Κουλουμπή, 2016). Ενδείκνυται για παιδιά που έχουν υποστεί τραυματικά βιώματα, συναισθηματικά ή συμπεριφορικά προβλήματα με στόχο την επίλυση προβλημάτων και την ανάπτυξη δεξιοτήτων (Porter, Hemandez – Reif & Jessee, 2009).
Συνοπτικά, το κουκλοθέατρο αποτελεί έναν ευρηματικό και πρωτότυπο τρόπο αγωγής και θεραπείας των παιδιών. Είναι ένας μαγικός και μυστήριος δίαυλος επικοινωνίας μιας ενήλικης και μιας παιδικής ψυχής, με την ταυτόχρονη ανύψωση της φαντασίας και της δημιουργικότητας. Είναι μια σημαντική λεκτική ανταλλαγή που δεν βαραίνει την παιδική ψυχή με τη σοβαροφάνεια των “μεγάλων”. Κυρίως, επειδή οι ενήλικες εισχωρούν στο μαγικό κόσμο των παιδιών για να τον καταλάβουν, καθώς θα ήταν άδικο να ζητούσαμε από ένα παιδί με τραυματικό βίωμα να προσαρμοστεί στον επιβεβαιωμένα σκληρό μας κόσμο. Είναι προτιμότερο, λοιπόν, να προσπαθήσουμε εμείς να εισέλθουμε στα μαγευτικά σοκάκια του παιδικού νου και να ξυπνήσουμε τη χαμένη του αγνότητα και ομορφιά.
Βιβλιογραφία:
- Παλμού – Κουλουμπή, Β. (2016). Το Κουκλοθέατρο ως μέσον αγωγής και θεραπείας. Αθήνα: Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
- Delpeaux, H. (1987). Κούκλες και Μαριονέτες (Α. Στρουμπούλη Trans.) Αθήνα: Gutenberg.
- Laplanche, J. & Pontalis, J.B. (1986). Λεξιλόγιο της Ψυχανάλυσης. Αθήνα: ΚΕΔΡΟΣ
- Porter, M.L., Hemandez-Reif, M. & Jessee, P. (2009). Playtherapy: A review. Early Child Development and Care, 179(8), 1025-1040.
Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη