Όλοι μας λίγο πολύ έχουμε διαβάσει ή ακούσει για την κατάθλιψη. Αυτό συμβαίνει διότι είναι μία από τις πιο συχνές ψυχικές προκλήσεις των τελευταίων χρόνων, που επηρεάζει ανθρώπους ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας. Η κατάθλιψη αναδύεται αθόρυβα, εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο για τον καθένα και δε χρειάζεται απαραίτητα ένα δραματικό γεγονός για να γίνει φανερή. Σύμφωνα μάλιστα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, αποτελεί την τέταρτη συχνότερη αιτία αναπηρίας παγκοσμίως.
Η κατάθλιψη είναι ιδιαίτερα συχνή κατά την αναδυόμενη ενηλικίωση. Αυτό το ηλιακό φάσμα καλύπτει την περίοδο μεταξύ της εφηβείας και της ενηλικίωσης και αφορά τους νέους ηλικίας 18 έως 29 ετών. Πρόκειται για μια ιδιαίτερη και κρίσιμη περίοδο της ζωής, όχι μόνο για τη μετάβαση προς την ενηλικίωση.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι νέοι ενήλικες αντιμετωπίζουν πολυάριθμες προκλήσεις που μπορεί να επηρεάσουν την ψυχική τους υγεία και να τους κάνουν ευάλωτους στην ανάπτυξη καταθλιπτικής συμπτωματολογίας. Μερικές από αυτές είναι η αναζήτηση της προσωπικής ταυτότητας και του σκοπού της ζωής, καθώς οι νέοι συχνά αισθάνονται πίεση να ανακαλύψουν ποιοι είναι και τι θέλουν να επιτύχουν στη ζωή τους. Η αβεβαιότητα που χαρακτηρίζει αυτή την περίοδο οδηγεί σε αισθήματα ανεπάρκειας και χαμηλής αυτοεκτίμησης. Επίσης, διακατέχονται από το αίσθημα πως δεν είναι ούτε έφηβοι, ούτε και ενήλικες αλλά βρίσκονται κάπου ενδιάμεσα. Ακόμα, τα νέα εργασιακά περιβάλλοντα, οι ακαδημαϊκές απαιτήσεις, καθώς και οι διακυμάνσεις και αλλαγές στις φιλικές και ερωτικές σχέσεις, επηρεάζουν τους νέους. Στα παραπάνω προσθετικά αλληλοεπιδρούν οι κοινωνικές πιέσεις και οι προσδοκίες από την οικογένεια και το κοινωνικό περιβάλλον, καθώς και η αστάθεια που χαρακτηρίζει όλους αυτούς τους τομείς. Τα δεδομένα αυτά αποτελούν σοβαρούς στρεσογόνους παράγοντες που επηρεάζουν την ψυχική υγεία και δημιουργούν τις συνθήκες για την εμφάνιση της κατάθλιψης.
Τί είναι όμως η κατάθλιψη;
Η κατάθλιψη ανήκει στις διαταραχές διάθεσης και προκαλεί έκπτωση στη λειτουργικότητα του ατόμου επηρεάζοντας την ψυχική, συναισθηματική και σωματική υγεία. Δεν πρόκειται απλώς για τη φυσιολογική αντίδραση της θλίψης που οι άνθρωποι βιώνουν κατά τη διάρκεια της ζωής τους μετά από συγκεκριμένα ερεθίσματα, όπως η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Αντίθετα, η κατάθλιψη υπερβαίνει αυτό το συναίσθημα και μπορεί να επηρεάσει βαθιά τον τρόπο που κάποιος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του, τον άλλον και τον κόσμο γύρω του καθώς και την καθημερινή λειτουργία και ποιότητα ζωής. Δεν έχει φανερή αιτία και τα συμπτώματα της οδηγούν σε κοινωνική και επαγγελματική έκπτωση και σοβαρή κλινική δυσφορία. Παρόλο που η αιτιοπαθογένεια παραμένει ως επί το πλείστον ασαφής, λόγω της ποικιλομορφίας που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη φύση, οι αιτιακοί παράγοντες χωρίζονται σε βιολογικούς, γενετικούς και ψυχοκοινωνικούς, οι οποίοι ταυτόχρονα μπορεί να αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους.
Για να διαγνωσθεί κάποιος με μείζονα καταθλιπτική διαταραχή πρέπει να πληροί τουλάχιστον ένα από τα παρακάτω συμπτώματα σύμφωνα με το DSM-5 για μια συνολική περίοδο δυο εβδομάδων περίπου.
- Μειωμένη διάθεση με αίσθημα κενού, απελπισίας και οξυθυμία
- Απώλεια ενδιαφέροντος και ευχαρίστησης για όλες τις δραστηριότητες
- Σημαντική μεταβολή βάρους (αύξηση/μείωση) καθώς και αυξομείωση της όρεξης
- Διαταραχές ύπνου (αυπνία/υπερυπνία)
- Ψυχοκινητική επιβράδυνση ή διέγερση
- Κούραση και μείωση της λειτουργικότητας
- Αισθήματα αναξιότητας και ενοχής
- Αδυναμία συγκέντρωσης και αναποφασιστικότητα
- Σκέψεις θανάτου και αυτοκτονίας. Ενεργός αυτοκτονικός ιδεασμός με ή χωρίς σχέδιο και/ή απόπειρα αυτοκτονίας
Στίγμα
Η κατάθλιψη, όπως γενικότερα το σύνολο των ψυχικών διαταραχών, εξακολουθεί να φέρει ένα σοβαρό κοινωνικό στίγμα. Η ελλιπής ενημέρωση, οι προκαταλήψεις, οι μύθοι και τα στερεότυπα που επικρατούν, ενισχύουν μέχρι και σήμερα τον χαρακτηρισμό της κατάθλιψης ως taboo, αλλά και τη διατήρηση των ανακριβών αντιλήψεων γύρω από αυτήν. Αυτό δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου οι άνθρωποι που νοσούν αισθάνονται δυσκολία ή ακόμα και ντροπή να μιλήσουν για αυτήν στο στενό οικογενειακό και φιλικό τους περιβάλλον. Σε κάθε περίπτωση, οι επιπτώσεις του στίγματος είναι καταλυτικές, επιδεινώνουν την ψυχική υγεία και στέκονται εμπόδιο στην αναζήτηση βοήθειας και υποστήριξης και κατά συνέπεια στην αντιμετώπιση της ψυχικής ασθένειας. Φοβούμενοι την απόρριψη, πολλά άτομα επιλέγουν να σιωπήσουν και να απομονωθούν, γεγονός που μπορεί να επιβαρύνει την κατάστασή τους. Οι επιπτώσεις επηρεάζουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοεικόνα των ατόμων. Η εσωτερίκευση των αρνητικών αντιλήψεων της κοινωνίας, μπορεί να οδηγήσει σε αισθήματα ντροπής, ενοχής και αναξιότητας. Αυτά τα συναισθήματα ενισχύουν την απομόνωση και την απόσυρση από τις κοινωνικές δραστηριότητες, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο που επιδεινώνει την ψυχική υγεία.
Ο ρόλος της φιλίας στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης
Η φιλία διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της αναδυόμενης ενηλικίωσης. Η στήριξη από φίλους μπορεί να αποτελέσει έναν αποτελεσματικό τρόπο διαχείρισης της ψυχικής υγείας και βελτίωσης της ποιότητας ζωής των ατόμων που παλεύουν με την κατάθλιψη.
Πλήθος ερευνών αποδεικνύουν πως οι υποστηρικτικές φιλικές σχέσεις παρέχουν έναν ασφαλή χώρο για έκφραση και επικοινωνία. Η κοινωνική και συναισθηματική υποστήριξη, η ασφάλεια, καθώς και η ικανοποίηση από τα λειτουργικά συστατικά της φιλίας, αποτελούν σημαντικούς παράγοντες μείωσης της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας. Τα άτομα έχουν το χώρο να μοιραστούν τα συναισθήματά τους και να αντιμετωπίσουν το αίσθημα μοναξιάς. Κατά την περίοδο αυτήν, οι νεαροί ενήλικες επιδεικνύουν την τάση να στρέφονται περισσότερο προς τους στενούς φίλους, καθώς αυτοί μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα τις ανάγκες τους. Μια ισχυρή φιλική σχέση αυξάνει την υποκειμενική και ψυχολογική ευημερία και τη βίωση θετικών συναισθημάτων. Οι υγιείς φιλίες μπορούν να ενισχύσουν το αίσθημα του ανήκειν και τελικά το άτομο να νιώθει περισσότερο ευτυχισμένο. Η κατανόηση και η ενσυναίσθηση που χαρακτηρίζει μια ισχυρή φιλία, μπορούν να ανακουφίζουν την αίσθηση μοναξιάς και να ενισχύσουν τη ψυχική ανθεκτικότητα. Οι φίλοι συχνά λειτουργούν ως καθρέφτης για την αυτοεκτίμηση και την προσωπική ταυτότητα. Μέσω της αναγνώρισης και της αποδοχής που προσφέρουν, βοηθούν τα άτομα να αισθάνονται πολύτιμα και να ενισχύουν την αυτοπεποίθησή τους. Αυτή η διαδικασία είναι ιδιαίτερα σημαντική κατά την αναδυόμενη ενηλικίωση, όπου η αυτοεκτίμηση και η ταυτότητα διαμορφώνονται και σταθεροποιούνται. Συνολικά, η φιλία παρέχει ένα ασφαλές περιβάλλον όπου οι ανάγκες και οι ανησυχίες μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα χωρίς φόβο και τα αρνητικά συναισθήματα να εκτονωθούν. Ως εκ τούτου, η καλλιέργεια και η διατήρηση ισχυρών φιλικών σχέσεων θα πρέπει να ενθαρρύνονται ως μέρος μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης για την προαγωγή της ψυχικής υγείας.
Το στάδιο της ανάκαμψης
Αναμφίβολα, είναι πολύ σημαντικό να προωθείται η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση τόσο για την κατάθλιψη όσο και το σύνολο των ψυχικών διαταραχών. Η ευαισθητοποίηση μπορεί να βοηθήσει τους νέους ενήλικες να αναγνωρίσουν τα συμπτώματα και να ζητήσουν βοήθεια. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να εξαλείψουμε τα στερεότυπα που υπάρχουν και κατ΄επέκταση να προσφέρουμε βοήθεια και υποστήριξη στους δικούς μας ανθρώπους που βιώνουν κατάθλιψη, αλλά και να τους βοηθήσουμε να μιλήσουν για αυτή χωρίς φόβο και ντροπή. Η ψυχική ασθένεια δεν χαρακτηρίζει το άτομο, για αυτό και η αύξηση της ενημερότητας θα μειώσει την απομόνωσή του. Παρόλο που η κατάθλιψη είναι μια σοβαρή ψυχική ασθένεια και ταλαιπωρεί όσους ζουν με αυτήν, μπορεί να αντιμετωπιστεί συνδυαστικά με την κατάλληλη θεραπεία και υποστήριξη. Δείχνοντας κατανόηση, υπομονή και ενθαρρύνοντας τον πάσχοντα, μπορούμε να συμβάλλουμε σημαντικά στην ανάκαμψη και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του.
Στην πορεία προς την ανάκαμψη, η σημασία της φιλίας δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Οι φίλοι μπορούν να προσφέρουν ένα ασφαλές και σταθερό σημείο στη θύελλα των συναισθημάτων μας. Μέσω της αμοιβαίας υποστήριξης και της ανοικτής επικοινωνίας, μπορούμε να βρούμε δύναμη και ελπίδα στη δύσκολη αυτήν πορεία.
Ας μην φοβόμαστε να ζητήσουμε βοήθεια από τους φίλους μας, καθώς μια αληθινή φιλία είναι εκεί για να μας στηρίξει σε κάθε στάδιο του ταξιδιού μας προς την ανάκαμψη.
**Το άρθρο αυτό έχει ως σκοπό την ενημέρωση και ψυχοεκπαίδευση του κοινού και δεν αντικαθιστά σε καμία περίπτωση την επίσκεψη σε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας και τη διαδικασία διάγνωσης.
Βιβλιογραφία:
- Στυλιανίδης, Σ. (2021). Διαταραχές της Διάθεσης. Στο Σ. Στυλιανίδης (Επιμ.), Εγχειρίδιο Ψυχοδυναμικής Ψυχιατρικής (σσ.345-386). Τόπος
- Arnett, J. J. (2000). Emerging adulthood: A theory of development from the late teens through the twenties. American Psychologist, 55(5), 469-480. https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.5.469
- Barry, C. M., Madsen, S. D., & DeGrace, A. (2016). Growing up with a little help from their friends in emerging adulthood. Στο J. J. Arnett (Επιμ.), The Oxford Handbook of Emerging Adulthood (σελ. 215–229). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199795574.013.008
- Buote, V. M., Pancer, S. M., Pratt, M. W., Adams, G., Birnie-Lefcovitch, S., Polivy, J., & Wintre, M. G. (2007). The Importance of Friends. Journal of Adolescent Research, 22(6), 665–689. https://doi.org/10.1177/0743558407306344
- Corrigan, P. W., & Penn, D. (1999). Lessons from social psychology on discrediting psychiatric stigma. American Psychologist, 54, 765-776. https://doi.org/10.1037/0003-066X.54.9.765
- Corrigan, P. (2004). How stigma interferes with mental health care. American Psychologist, 59(7), 614–625. https://doi.org/10.1037/0003-066X.59.7.614
- Lapierre, S., & Poulin, F. (2020). Friendship instability and depressive symptoms in emerging adulthood. Journal of American College Health, 10(5), 1306-1310. https://doi.org/10.1080/07448481.2020.1801693
- Padilla-Walker, L. M., Memmott-Elison, M. K., & Nelson, L. J. (2017). Positive relationships as an indicator of flourishing during emerging adulthood. Στο L. M. Padilla-Walker & L. J. Nelson (Επιμ.), Flourishing in emerging adulthood: Positive development during the third decade of life (σελ. 212–236). Oxford University Press. https://psycnet.apa.org/record/2017-30845-018
- Wood, M. A., Bukowski, W. M., & Santo, J. B. (2015). Friendship security, but not friendship intimacy, moderates the stability of anxiety during preadolescence. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 46(6), 798–809. https://doi.org/10.1080/15374416.2015.1094742
Αρχισυνταξία: Δράνη Φωτεινή – Δέσποινα, Ψυχολόγος BSc, MScc
Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη
