Κατανοώντας τη Διαταραχή Υπερφαγίας

Διατροφικές Διαταραχές

Οι διατροφικές διαταραχές  (Δ.δ.) είναι σοβαρές διαταραχές ψυχικής υγείας, με τους δείκτες τους να ακολουθούν ανοδική πορεία τα τελευταία χρόνια. Μπορεί να επηρεάσουν οποιονδήποτε, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου ή εθνικότητας με ορισμένους από αυτούς τους παράγοντες να μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης των διαταραχών. Για παράδειγμα, στο μεγαλύτερο μέρος τους εμφανίζονται στο γυναικείο φύλο, κυρίως λόγω προτύπων και συμπεριφορών με τις οποίες οι γυναίκες έρχονται καθημερινά αντιμέτωπες. Εκτός από τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχολογία του ατόμου, οι Δ.δ. μπορεί να οδηγήσουν και σε πολλές σοβαρές νόσους. Σε αυτές συγκαταλέγονται ο Διαβήτης Τύπου 2, η παχυσαρκία, οι καρδιακές παθήσεις, η υπέρταση, ενώ μπορούν να οδηγήσουν μέχρι και στο θάνατο (Yu & Muehlman, 2023). Συνηθέστερες Δ.δ. είναι η ανορεξία, η βουλιμία, και η διαταραχή υπερφαγίας. Ο επιπολασμός για τις γυναίκες κυμαίνεται από 3,3% έως και 18,6%, ενώ στους άνδρες από 0,8% έως 6,5% ( Joo Tan, Raut et al, 2023). Σε γενικές γραμμές, οι διατροφικές διαταραχές χαρακτηρίζονται από αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες και διαστρεβλωμένη αντίληψη του σωματικού βάρους.  Υπάρχει, ακόμη, σοβαρή ανησυχία για την εικόνα του σώματος από τους πάσχοντες και υψηλό ποσοστό συννοσηρότητας και θνησιμότητας (J Prev Med Hug, 2022).

Binge Eating Disorder

Στην κορυφή των διατροφικών διαταραχών παρατηρούμε τη Διαταραχή Υπερφαγίας (Δ.Υ.), γνωστή και ως Binge Eating Disorder (BED), η πιο κοινή εξ αυτών, ωστόσο λίγα είναι γνωστά για εκείνη μέχρι στιγμής. Η ψυχική ασθένεια στην πράξη χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα υπερφαγικά επεισόδια, συνοδευόμενα από απουσία ελέγχου. Τα κριτήρια για τη διάγνωση της Διαταραχής Υπερφαγίας περιλαμβάνουν υπέρμετρη κατανάλωση φαγητού πέρα από το φυσιολογικό, χωρίς ωστόσο αντισταθμιστικές

συμπεριφορές. Η απουσία αυτών διαφοροποιεί την Υπερφαγία από τη Νευρική Βουλιμία (ΝΒ), η οποία συνοδεύεται από αντιστάθμιση όπως πρόκληση εμετού, χρήση καθαρτικών και υπερβολική άσκηση (Ju & Muehleman, 2023). Τα συμπτώματα αυτά πρέπει να ακολουθούνται κατά μέσο όρο τουλάχιστον δύο μέρες την εβδομάδα για έξι μήνες, ώστε να προβούμε στο συμπέρασμα της ύπαρξης Υπερφαγίας. Η ύπαρξη της σε παχύσαρκα άτομα έχει συσχετιστεί με υψηλό κίνδυνο εμφάνισης ψυχοκοινωνικών, ψυχιατρικών και ιατρικών προβλημάτων. Μάλιστα, το 15,7% έως και 40% των παχύσαρκων ατόμων πάσχουν από διαταραχή υπερφαγίας, ενώ το ποσοστό πασχόντων του γενικού πληθυσμού φτάνει στο 6,6% (Giacomo et al, 2022).

Ψυχολογικές συνιστώσες

Η Διαταραχή Υπερφαγίας είναι μια πολυπαραγοντική νόσος, ωστόσο τα αίτια που την προκαλούν δεν είναι ακόμη πλήρως γνωστά. Αρχικά, ο ψυχισμός του ατόμου φαίνεται να είναι καθοριστικής σημασίας, με τα ψυχολογικά προβλήματα να επηρεάζουν σημαντικά και τον τομέα της διαχείρισης της διατροφής του. Το άγχος και η κατάθλιψη, η τελειομανία, η χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι μερικά από αυτά. Παράλληλα, οι ενδοοικογενειακές σχέσεις αλλά και οι κοινωνικές συναναστροφές κατέχουν εξίσου σημαντικό ρόλο στην πρόκληση της διαταραχής. Συγκεκριμένα, η σεξουαλική και η συναισθηματική κακοποίηση, αλλά και τα λανθασμένα πρότυπα ομορφιάς μπορούν να οδηγήσουν στην ανάπτυξη υπερφαγίας ( Yu & Muehlman, 2023).  Συνιστούν ένα μέσο διαχείρισης και εξωτερίκευσης των συναισθημάτων πίεσης που υφίσταται το άτομο, το οποίο τελικά «ξεσπά» στο φαγητό.

Οι διατροφικές διαταραχές και οι ψυχικές παθήσεις είναι αλληλένδετες, με τη μία συχνά να αποτελεί αντανάκλαση της άλλης, καθιστώντας την κατανόηση και τη θεραπεία τους ακόμη πιο σύνθετη και απαραίτητη. Το γεγονός αυτό έρχεται να επιβεβαιώσει έρευνα η οποία κατέληξε στα εξής συμπεράσματα:
1. Τα άτομα με Δ.Υ. διέτρεχαν αυξημένο κίνδυνο να αντιμετωπίσουν θλίψη, συναισθηματική αστάθεια και αρνητική διάθεση, που συχνά εξελισσόταν σε άγχος και κατάθλιψη.
2. Τα παιδιά  με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας (ADHD) είχαν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν Δ.Υ. ως ενήλικες.
3. Οι γυναίκες με διπολική διαταραχή παρουσίαζαν σοβαρότερα συμπτώματα Δ.Υ.
4. Οι έφηβοι και οι ενήλικες με BED είχαν αυξημένο ποσοστό αυτοκτονικού ιδεασμού και αυτοκτονιών (Joo Tan et al, 2023).

Χρόνια Νοσήματα

Εκτός της σύνδεσης που υπάρχει μεταξύ ψυχολογίας και διατροφικής συμπεριφοράς, οι διατροφικές διαταραχές -και κατά συνέπεια η διαταραχή υπερφαγίας- σχετίζονται άμεσα και με διάφορες παθήσεις.

• Ασθενείς με Σακχαρώδη Διαβήτη έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν κάποια διατροφική διαταραχή συγκριτικά με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 (ΔΤ1) έδειξε ότι συχνά παρατηρείται διαβουλιμία, δηλαδή περιορισμός και αφαίρεση της ινσουλίνης για αποφυγή της αύξησης βάρους που συμβαίνει στη θεραπεία με ινσουλίνη.
• Αναφορικά με τον σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 (ΔΤ2) ο επιπολασμός διατροφικών διαταραχών φτάνει έως και 25% των ασθενών. Παράλληλα οι πάσχοντες με συννοσηρότητα έχουν μεγαλύτερο ΔΜΣ σε σύγκριση με ασθενείς χωρίς αυτή την ψυχική διαταραχή.
• Το μεταβολικό σύνδρομο (ΜΣ) αποτελείται από ένα σύνολο νοσημάτων που περιλαμβάνει τουλάχιστον τρεις ασθένειες από τις ακόλουθες: διαβήτη, υπέρταση, υπερλιπιδαιμία, αυξημένο κοιλιακό λίπος, καρδιαγγειακή νόσο. Έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε έφηβους μεταβολικό σύνδρομο έδειξε πως είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης διαταραγμένων διατροφικών συμπεριφορών όπως περιοριστική διατροφή ή συναισθηματική κατανάλωση φαγητού σε σχέση με μη πάσχοντες από ΜΣ (Yu & Muehlman, 2023).

Βιολογικές συνιστώσες

Φυσικά υπάρχει άμεση συσχέτιση μεταξύ διατροφικών διαταραχών και διαφόρων λειτουργιών που εκτελούνται από τον οργανισμό, κυρίως στον εγκέφαλο και στο έντερο. Ο άξονας εγκεφάλου–εντέρου υποδεικνύει την αμφίπλευρη σχέση μεταξύ του εντέρου και του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ). Τα βακτήρια του εντέρου συμμετέχουν στην παραγωγή νευροδιαβιβαστών όπως η ντοπαμίνη, η σεροτονίνη, η ακετυλοχολίνη, οι οποίοι αλληλεπιδρούν με τις ορμόνες. Οι παραπάνω νευροδιαβιβαστές ευθύνονται για τις μεταβολές της όρεξης και της διάθεσης, και έτσι μια διατροφή πλούσια σε επεξεργασμένα τρόφιμα οδηγεί σε ανισορροπία αυτών. Παράλληλα, ο μικροβιακός πλούτος του εντέρου σχετίζεται εξίσου με τη διαταραχή της όρεξης, αφού οι ορμόνες αυτές επιδρούν καθοριστικά στις οδούς εντερικού κορεσμού.

Η ποιότητα της διατροφής του ατόμου, λοιπόν, καθορίζει αντίστοιχα και το μικροβίωμα του. Φυσιολογικά με την κατανάλωση και τη ζύμωση δύσπεπτων υδατανθράκων παράγονται λιπαρά οξέα βραχείας αλύσου, όπως το βουτυρικό οξύ. Αυτά συμβάλλουν στη σταθεροποίηση της ομοιόστασης, στη ρύθμιση της όρεξης και σε αντιφλεγμονώδεις διεργασίες. Οι μεταβολές στη διατροφή προκαλούν διάφορες αρρυθμίες στο μικροβίωμα, οδηγώντας σε ορισμένα προβλήματα. Συγκεκριμένα, με τη συνεχή κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων, μειώνεται η ποικιλότητα των ευεργετικών για τον οργανισμό μικροοργανισμών, όπως τα Firmicutes. Ταυτόχρονα, αυξάνεται η παρουσία των παθογόνων, όπως το Bacteroides phyla. Η μη ισορροπημένη διατροφή οδηγεί, επίσης, σε φλεγμονές στο έντερο και ανισορροπία του ανοσοποιητικού συστήματος. Παράγονται και απελευθερώνονται προφλεγμονώδεις κυτοκίνες και ο παράγοντας νέκρωσης όγκου  (TNF-a), επηρεάζοντας ορισμένες πρωτεΐνες που κατέχουν βασικό ρόλο στη ρύθμιση της φλεγμονής μέσω του άξονα εντέρου–εγκεφάλου (Mol Sci, 2021). Τέλος, οι προφλεγμονώδεις κυτοκίνες οδηγούν σε ορμονικές διαταραχές μεταβάλλοντας την παραγωγή των ορμονών γκρελίνη και λεπτίνη. Αυτές είναι υπεύθυνες για τη ρύθμιση του κορεσμού και της πείνας, και η ανισορροπία αυτών μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη διατροφικών διαταραχών.

Θεραπεία

Η θεραπεία της διαταραχής υπερφαγίας δεν έχει πλήρως μελετηθεί μέχρι στιγμής. Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση συχνά περιλαμβάνει την παρουσία εξειδικευμένων επαγγελματιών υγείας: ψυχολόγου, διατροφολόγου και γενικού ιατρού. Η πολυδιάστατη φύση της ψυχικής διαταραχής προϋποθέτει τη συνεργασία των παραπάνω, αφού προκύπτουν διατροφικά αλλά και ψυχολογικά ζητήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι πάσχοντες.

Τεχνικές που βοηθούν στην αντιμετώπιση της σε ενήλικες περιλαμβάνουν τα εξής: καθοδηγούμενη συμπεριφορική θεραπεία αυτοβοήθειας (με βάση τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία), διαπροσωπική ψυχοθεραπεία και διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία. Οι παραπάνω στοχεύουν :

• στη ρύθμιση διατροφικών προτύπων και στον επαναπροσδιορισμό σκέψεων που σχετίζονται με τα συμπτώματα
• στην αντιμετώπιση δυσκολιών και συνηθειών που φαίνεται να διατηρούν την υπερφαγία και
• στην εύρεση των παραγόντων που δημιουργούν συναισθήματα σχετιζόμενα με την υπερφαγία (Montoleone et al, 2022; Bohon, 2019).

Ακόμη, μια προσπάθεια αντιμετώπισης περιλαμβάνει τις οικογενειακές συνεδρίες. Αυτές στοχεύουν στη συμβολή της οικογένειας προς το πάσχον μέλος ως προς την αλλαγή διατροφικών αντιλήψεων και συνηθειών (Bohon, 2022).

Τέλος, και σύμφωνα με την έρευνα της Cara Bohon, ακολουθήθηκε μια διαφορετική προσέγγιση σε έφηβους με διαταραχή υπερφαγίας για την αντιμετώπιση της. Ως θεραπεία χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος απώλειας βάρους, στοχεύοντας σε τεχνικές όπως η αλλαγή συμπεριφοράς, η αυτο–παρακολούθηση, η επίλυση προβλημάτων, τα κίνητρα και η πρόληψη υποτροπής, με ουσιαστικά ευεργετικά αποτελέσματα  (Bohon, 2022).

Συμπέρασμα

Συμπερασματικά, η διαταραχή υπερφαγίας είναι μια πολυπαραγοντική συνθήκη με αυξημένο επιπολασμό τα τελευταία χρόνια. Η διάγνωση και η αντιμετώπιση της είναι εξίσου δύσκολες για το άτομο που πάσχει, και συνεπώς πρέπει να υπάρχει κατάλληλη βοήθεια και στήριξη από τον περίγυρο του. Μία υγιής σχέση με το φαγητό χτίζεται σταδιακά και μπορεί τελικά να οδηγήσει στην πλήρη αντιμετώπιση της διατροφικής διαταραχής, ωστόσο είναι σημαντική η αναγνώριση ύπαρξης της, με σκοπό να βρεθεί και η κατάλληλη θεραπεία.

Η εικόνα του σώματος για πολλούς από εμάς φαίνεται να προκαλεί μια σειρά από διατροφικά και ψυχολογικά προβλήματα. Είναι χρέος μας, λοιπόν, να κατανοήσουμε και να στηρίξουμε πρωτίστως οι ίδιοι τον εαυτό μας, ώστε να σταματήσει εγκαίρως ο φαύλος κύκλος των διατροφικών διαταραχών που γρήγορα οδηγεί σε μια σειρά ζητημάτων υγείας, ψυχικής και σωματικής.

Βιβλιογραφία 

1. Yu, Z., & Muehleman, V. (2023). Eating disorders and metabolic diseases. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(3), 2446. https://doi.org/10.3390/ijerph20032446
2. Tan, E. J., Raut, T., Le, L. K., Hay, P., Ananthapavan, J., Lee, Y. Y., & Mihalopoulos, C. (2023). The association between eating disorders and mental health: An umbrella review. Journal of Eating Disorders, 11(1), 51. https://doi.org/10.1186/s40337-022-00725-4
3. Donato, K., Ceccarini, M. R., Dhuli, K., Bonetti, G., Medori, M. C., Marceddu, G., Precone, V., Xhufi, S., Bushati, M., Bozo, D., Beccari, T., & Bertelli, M. (2022). Gene variants in eating disorders: Focus on anorexia nervosa, bulimia nervosa, and binge-eating disorder. Journal of Preventive Medicine and Hygiene, 63(2 Suppl 3), E297-E305. https://doi.org/10.15167/2421-4248/jpmh2022
4. di Giacomo, E., Aliberti, F., Pescatore, F., Santorelli, M., Pessina, R., Placenti, V., Colmegna, F., & Clerici, M. (2022). Disentangling binge eating disorder and food addiction: A systematic review and meta-analysis. Eating and Weight Disorders, 27(6), 1963-1970. https://doi.org/10.1007/s40519-021-01354-7
5. Navarro-Tapia, E., Almeida-Toledano, L., Sebastiani, G., Serra-Delgado, M., García-Algar, Ó., & Andreu-Fernández, V. (2021). Effects of microbiota imbalance in anxiety and eating disorders: Probiotics as novel therapeutic approaches. International Journal of Molecular Sciences, 22(5), 2351. https://doi.org/10.3390/ijms22052351
6. Monteleone, A. M., Pellegrino, F., Croatto, G., Carfagno, M., Hilbert, A., Treasure, J., Wade, T., Bulik, C. M., Zipfel, S., Hay, P., Schmidt, U., Castellini, G., Favaro, A., Fernandez-Aranda, F., Il Shin, J., Voderholzer, U., Ricca, V., Moretti, D., Busatta, D., Abbate-Daga, G., Ciullini, F., Cascino, G., Monaco, F., & Solmi, M. (2022). Treatment of eating disorders: A systematic meta-review of meta-analyses and network meta-analyses. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 142, 104857. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2022.104857
7. Bohon, C. (2019). Binge eating disorder in children and adolescents. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America, 28(4), 549-555. https://doi.org/10.1016/j.chc.2019.05.003

Αρχισυνταξία: Δράνη Φωτεινή – Δέσποινα, Ψυχολόγος BSc, MScc

Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη