Όπως όλοι γνωρίζουμε, η διαδικασία λήψης μιας απόφασης είναι από τις βασικές λειτουργίες της ανθρώπινης σκέψης, που εμφανίζεται καθημερινά στη ζωή μας. Από πολύ απλά και μικρά θέματα, όπως το τι ρούχα θα φορέσουμε ή το τι θα φάμε, μέχρι και πιο σύνθετα ζητήματα, όπως η επίλυση μιας επαγγελματικής διαφωνίας, ή η αγορά ενός ακινήτου, η ικανότητα του ατόμου να παίρνει σωστές και συνειδητές αποφάσεις είναι καθοριστικής σημασίας για την προσωπική του ευημερία.
Η ψυχολογία της απόφασης αφορά όλους εκείνους τους μηχανισμούς που κρύβονται πίσω από τις αποφάσεις μας, καθώς και τους παράγοντες που τις επηρεάζουν. Γνωρίζοντας, λοιπόν, πώς λειτουργεί η διαδικασία λήψης απόφασης, μπορούμε να βελτιώσουμε την ικανότητά μας αυτή.
Τι είναι η διαδικασία λήψης απόφασης;
Είναι μια γνωσιακή διαδικασία που ξεκινά με την αναγνώριση ύπαρξης ενός ζητήματος και την ανάγκη για δράση προκειμένου να επιλυθεί ή να διαχειριστεί. Έπειτα, συλλέγονται οι απαραίτητες πληροφορίες για τις εναλλακτικές λύσεις και διαθέσιμες επιλογές που υπάρχουν, και αναλύονται τα πιθανά αποτελέσματα αν αυτές εφαρμοστούν. Συνήθως, η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει την ανακάλυψη των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων κάθε επιλογής, και μπορεί να επηρεαστεί από τη συναισθηματική κατάσταση του ατόμου, τις κοινωνικές και οικογενειακές επιρροές, καθώς και τις προκαταλήψεις. Η διαδικασία λήψης απόφασης μπορεί να απαιτεί περισσότερο χρόνο ή να είναι πιο σύντομη, ανάλογα με την εμπειρία του ατόμου, αλλά και τη φύση της απόφασης. Και αυτό διότι, ορισμένες αποφάσεις απαιτούν περισσότερη ανάλυση και σκέψη, ενώ άλλες γίνονται πιο αυθόρμητα και είναι επηρεασμένες από τον περίγυρο του ατόμου.
Τι μπορεί να επηρεάσει τις αποφάσεις μας;
α) Συναισθηματική κατάσταση: οι αποφάσεις ενός ατόμου τείνουν να είναι πιο λογικές όταν βρίσκεται σε καλή συναισθηματική κατάσταση με συναισθήματα χαράς και ηρεμίας, σε αντίθεση με τις αποφάσεις που λαμβάνει με θυμό ή άγχος, και οι οποίες είναι συνήθως βιαστικές και λιγότερο λογικές.
β) Κοινωνική επιρροή: η ανάγκη του ατόμου πολλές φορές να ανήκει σε μία ομάδα ή σύνολο όπως οικογένεια, φίλοι, συνάδελφοι κλπ., μπορεί να το οδηγήσει στη λήψη μιας απόφασης που δεν συμφωνεί με τις πραγματικές του επιθυμίες και ανάγκες, αλλά όμως είναι αποδεκτή από αυτές τις ομάδες.
γ) Γνωσιακές διαστρεβλώσεις: τα γνωσιακά λάθη όπως η καταστροφολογία, το αυθαίρετο συμπέρασμα, η συναισθηματική λογική κλπ., αλλά και οι προκαταλήψεις στη σκέψη (προκατάληψη της επιβεβαίωσης) μπορούν να προκαλέσουν ένα είδος αυτό-εκπληρούμενης προφητείας, αναζητώντας μόνο πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις πεποιθήσεις μας, χωρίς να είναι απόλυτα αντικειμενικές.
δ) Αβεβαιότητα: Ορισμένα άτομα τείνουν να ανταποκρίνονται με ψυχραιμία και ηρεμία στην αβεβαιότητα και το ρίσκο, ενώ άλλα αισθάνονται κίνδυνο και προτιμούν να επιλέξουν αποφάσεις που τα κάνουν να αισθάνονται πιο σίγουρα και ασφαλή.
ε) Προσωπική εμπειρία: οι γνώσεις κάθε ατόμου καθώς και οι εμπειρίες που έχει αποκτήσει, μπορούν να επηρεάσουν την ικανότητά του να λάβει συνειδητές και πιο σωστές αποφάσεις.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, εύλογα δημιουργείται το ερώτημα: πώς μπορούμε να βελτιώσουμε την ικανότητά μας να λαμβάνουμε αποφάσεις;
α) Συναισθηματική ρύθμιση: ένα πρώτο και βασικό βήμα είναι η αυτοπαρατήρηση, η αναγνώριση της συναισθηματικής μας κατάστασης και η διαχείριση συναισθημάτων όπως το άγχος, ο θυμός, και η λύπη, που συχνά επηρεάζουν τις αποφάσεις μας.
β) Περισσότερη σκέψη: είναι σημαντικό να συγκεντρώνουμε αρκετές πληροφορίες, και να αναλύουμε κάθε διαθέσιμη επιλογή που έχουμε, καταγράφοντας τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά της, ώστε να ξεκαθαρίσουμε τις σκέψεις μας και να καταλήξουμε σε πιο τεκμηριωμένες αποφάσεις.
γ) Αξιολόγηση κινδύνου: η αξιολόγηση του ρίσκου ή του κινδύνου που περιλαμβάνει κάθε επιλογή είναι κρίσιμη για την τελική απόφαση. Γι’ αυτό, είναι σημαντικό να σκεφτόμαστε πιθανές αρνητικές συνέπειες, ώστε να καταφέρουμε να τις περιορίσουμε. Είναι, επίσης, σημαντικό να αναλογιζόμαστε και τις μακροχρόνιες συνέπειες μιας απόφασης, όχι μόνο τις άμεσες.
δ) Αντικειμενικότητα: αρκετά συχνά δεν είναι εύκολο να δούμε καθαρά την ποιότητα των αποφάσεών μας, καθώς είμαστε μέρος της κατάστασης. Η εξασφάλιση της αντικειμενικότητας είναι σημαντική και σε αυτό μπορεί να συμβάλλει η συζήτηση και η γνώμη άλλων ατόμων, όπως φίλων και συγγενών, που δεν εμπλέκονται τόσο συναισθηματικά στην κατάσταση.
ε) Παρελθόν: το παρελθόν μας είναι η καλύτερη γνώση για την αποφυγή λύσεων στο παρόν, που παλαιότερα δεν αποδείχθηκαν βοηθητικές. Είναι ωφέλιμο να αναλογιζόμαστε τις προηγούμενες εμπειρίες μας και τα διδάγματα που αποκτήσαμε από αυτές, χρησιμοποιώντας τα ως εργαλείο στο εδώ και τώρα.
Συμπερασματικά, γίνεται αντιληπτό ότι η λήψη απόφασης είναι μια σύνθετη γνωσιακή διαδικασία, η οποία μπορεί να επηρεαστεί ή να τροποποιηθεί από διάφορους παράγοντες. Η προσωπική ψυχοθεραπεία μπορεί να συμβάλει στην ορθότερη αξιολόγηση των καταστάσεων από το άτομο, μέσω της συναισθηματικής ρύθμισης και της προώθησης της πιο αναλυτικής και αντικειμενικής κρίσης. Έτσι, θα είναι σε θέση να λάβει πιο ορθές αποφάσεις που προάγουν την ψυχική υγεία, ευτυχία και επιτυχία του στην καθημερινότητά του.
Βιβλιογραφία
- Betsch, Τ., & Lange, Φ. (2020). Decision making in the face of uncertainty: How emotions and heuristics influence choices in uncertain environments. Journal of Behavioral Decision Making. , pp. 33(3), 263-276.
- Grosch, J., & Stryker, R. (2021). Cognitive biases and decision-making in business: A review of the literature. Journal of Economic Psychology. , pp. 82, 102345.
- Luan, J., & Zhang, H. (2022). The role of social influence in decision-making: How group dynamics shape individual choices. Social Influence. , pp. 17(1), 1-14.
- Zhu, M., & Zhang, T. (2023). Decision-making and risk perception: Cognitive and emotional mechanisms in everyday choices. Cognitive Psychology. , pp. 125, 101405.
- Αλεξίου, Γ. (2020). Η επίδραση των συναισθημάτων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων: Μια ψυχολογική προοπτική. Ελληνική Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών. , pp. 38(2), 112-130.
- Σαμαράς, Χ., & Βεργίδης, Α. (2022). Κοινωνικές επιρροές στην ψυχολογία της απόφασης: Οι δυναμικές της ομάδας και η συμμόρφωση. Κοινωνική Ψυχολογία και Συμπεριφορά. , σσ. 45(4), 245-262.
Αρχισυνταξία: Ζωγραφιά Πουγάτσια
Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη
