Humor και Γέλιο: Η … «Θεραπεία» της Ανθρώπινης Ύπαρξης

Humor και Γέλιο: Η … «Θεραπεία» της Ανθρώπινης Ύπαρξης

_______________________________________________________________________________

Το humor και το γέλιο έχουν από πολλούς αναγνωριστεί ως οι ‘‘πυρήνες’’ της ανθρώπινης ύπαρξης· για την ακρίβεια τα οφέλη τους έχουν σημειωθεί από αρχαιοτάτων χρόνων. Σύμφωνα με ιστορικούς μελετητές, ο άνθρωπος γελούσε πριν ακόμη αναπτύξει γλώσσα ώστε να μπορεί να λέει ανέκδοτα και να αυτοσαρκάζεται. Η καθολική έκφραση του γέλιου αποτελεί για πολλούς θεωρητικούς ένα στοιχείο βιολογικής ρίζας του γέλωτα. Μελέτες σχετικά με το humor και το γέλιο σε πληθώρα πολιτισμών έχουν καταδείξει ότι αυτά είναι τα στοιχεία της κοινωνικής αρμονίας και σταθερότητας. Επίσης, αποτελούν κάποιους από τους μηχανισμούς διαχείρισης του στρες με πολλά ψυχολογικά αλλά και θεραπευτικά οφέλη.

Πιο συγκεκριμένα, πιστεύεται ότι βρίσκοντας χιούμορ σε απειλητικές και στρεσογόνες συνθήκες και καταστάσεις, οι άνθρωποι μπορούν να αντικαταστήσουν μία αρνητική επίδραση με μία θετική (π.χ. σε περιπτώσεις έντονης καταπίεσης λειτουργεί ως εργαλείο «επιβίωσης»). Δεν είναι λίγες οι αναφορές επιζώντων στρατιωτών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι οποίοι ανέφεραν πως χρησιμοποιώντας χιούμορ και γέλιο μεταξύ τους κατάφεραν να αντέξουν τις κακουχίες του πολέμου.

Τρείς βασικές θεωρίες καθίστανται κατάλληλες να εξηγήσουν τον τρόπο λειτουργίας του χιούμορ, η κάθε μία λαμβάνοντας υπόψιν το ρόλο που διαδραματίζει το χιούμορ σε συγκεκριμένες καταστάσεις. Η θεωρία ανακούφισης (relief theory), η οποία επικεντρώνεται στη φυσιολογική απελευθέρωση της έντασης κατά τη διάρκεια κοινωνικών αλληλεπιδράσεων· η θεωρία ασυμφωνίας (incongruity theory), η οποία επικεντρώνεται στις αντιφάσεις μεταξύ προσδοκιών και εμπειριών όταν το άτομο παρουσιάζει νέες προοπτικές· και τέλος, η θεωρία της ανωτερότητας (superiority theory), η οποία επικεντρώνεται στην αίσθηση υπεροχής ενός ατόμου ή ομάδας έναντι άλλων, ασκώντας κριτική σε αντίθετες απόψεις ή ενώνοντας μία ομάδα.

ΘΕΩΡΙΑ ΑΝΑΚΟΥΦΙΣΗΣ (RELIEF THEORY)

Σύμφωνα μ’ αυτή τη θεωρία, οι άνθρωποι έχουν την εμπειρία του χιούμορ και επιδίδονται στο γέλιο επειδή αισθάνονται ότι μ’ αυτόν τον τρόπο ανακουφίζονται απ’ το στρες. Διαδοχικά, το άτομο γελάει με κάτι αστείο/χιουμοριστικό, οδηγώντας έτσι σε μία αίσθηση κεφιού, ευφορίας και ανακούφισης. Η ανακούφιση ενδέχεται να ενέχει μία γνωστική απελευθέρωση του άγχους ή μία φυσική απελευθέρωση της έντασης. Πιο συγκεκριμένα, τα φυσιολογικά οφέλη του γέλιου, μπορούν επίσης να εξηγηθούν από τη συγκεκριμένη θεωρία καθώς το στρες μπορεί να επιδεινώσει συνθήκες που σχετίζονται με την υγεία, ενώ το γέλιο έχει φανεί ότι μειώνει τα συμπτώματα (σωματικά και ψυχολογικά) σ’ αυτές τις συνθήκες. Για παράδειγμα, σε άτομα-πάσχοντες με βρογχικό άσθμα, τα έντονα αρνητικά στρεσογόνα ερεθίσματα, μπορούν μέχρι και να «φράξουν» τον αεραγωγό, ενώ τα θετικά με τις ακόλουθες θετικές συνθήκες μπορούν να τον «ελευθερώσουν». Έτσι λοιπόν, το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι το χιούμορ και το γέλιο προκαλώντας συναισθήματα κεφιού και ευφορίας μπορούν να καταστήσουν μία ισορροπημένη κατάσταση στον οργανισμό.

ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΣΥΜΦΩΝΙΑΣ (INCOGRUITY THEORY)

Η συγκεκριμένη θεωρία καταδεικνύει ότι οι άνθρωποι γελάνε με πράγματα και γεγονότα τα οποία τους εκπλήσσουν ή με συμβάντα τα οποία δεν ακολουθούν ένα συμβατικό μοτίβο. Η θεωρία της ασυμφωνίας δίνει έμφαση στη νόηση· δηλαδή, τα άτομα για να μπορέσουν να συνειδητοποιήσουν και να καταλάβουν τι είναι αυτό που κάνει κάτι αντισυμβατικό και άξιο προσοχής, χρειάζεται πρώτα να έχουν κατανοήσει τα τυπικά μοτίβα της πραγματικότητας. Πιο συγκεκριμένα, μια αστεία/χιουμοριστική κατάσταση χρειάζεται να ενέχει μία ταυτόχρονη αντίληψη της κατάστασης που μοιάζει «κανονική/τυπική» και μία άλλη που φαντάζει ως «παραβίαση» της φυσικής τάξης των πραγμάτων. Αυτή η θεωρία έχει υποστηριχθεί με πληθώρα νευροαπεικονιστικών ερευνών τα οποία κατά διάρκεια προβολής κινουμένων σχεδίων, κατέδειξαν ότι μέρη του εγκεφάλου που εμπλέκονται κατά τη διαδικασία αναγνώρισης των ερεθισμάτων ως αντισυμβατικά, «ανάβουν»/ενεργοποιούνται εκείνη τη στιγμή. Παρόλο που η συγκεκριμένη θεωρία δεν επικεντρώνεται στα φυσιολογικά και ψυχολογικά οφέλη του γέλιου που «υποβόσκουν» κατά την εμπειρία αντισυμβατικών ερεθισμάτων και καταστάσεων, είναι βέβαιο ότι υπάρχουν.

ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑΣ (SUPERIORITY THEORY)

Η παρούσα θεωρία καταδεικνύει ότι μία «λάθος», «μη αποδεκτή» συμπεριφορά μπορεί να ενισχύσει την ενότητα εντός της ομάδας υπαγωγής. Θεωρείται ότι ενέχει δύο σημαντικές κοινωνικές λειτουργίες· πρώτον, διατηρείται η κοινωνική τάξη μέσω του γέλιου παρά μέσω της επιθετικότητας που ενυπάρχει μεταξύ εκείνων που αρνούνται να συμβιβαστούν με τους κανόνες και μέσω του γέλιου μαζί με άλλους ενισχύεται η ομαδική ενότητα. Κι ενώ το γέλιο ίσως μοιάζει ως μία κακόβουλη μορφή του χιούμορ, είναι αυτό που παρουσιάζουμε εξαιρετικά συχνά. Όμως, είναι κι αυτό που προάγει την ανιδιοτέλεια και τη συνεργασία καθώς και τις ευχάριστες εμπειρίες. Σκεπτόμενος κανείς πως το γέλιο διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για την κοινωνική συνοχή, δεν προκαλείται έκπληξη ότι είναι κι αυτό ένα κομμάτι που καθιστά τον άλλον αρεστό. Αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν να βλέπουν και να συναναστρέφονται με ευχάριστους, χαμογελαστούς και αστείους ανθρώπους.

Λαμβάνοντας λοιπόν, κανείς υπόψιν όλα αυτά τα στοιχεία μπορεί να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το γέλιο έχει και (αυτό)θεραπευτικές ιδιότητες. Πιο συγκεκριμένα, σε έρευνα με ογκολογικούς ασθενείς που υπόκειντο σε ραδιοθεραπεία (Samant, Balchin, Cisa-Pare, Renaud, Bunch, McNeil, Murray, & Meng, 2020) αποδείχθηκε ότι ασθενείς με καρκίνο μπορούν να επωφεληθούν από το χιούμορ, προσαρμοσμένο πάντα στις συνθήκες αλλά και την προσωπικότητα του κάθε ασθενούς. Από ανασκόπηση της βιβλιογραφίας αλλά και από τα δικά τους ευρήματα, οι ερευνητές της παρούσας μελέτης υπογραμμίζουν ότι οι ασθενείς με καρκίνο εκτιμούν αλλά και επιζητούν το χιούμορ από το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό με το οποίο βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση. Κι αυτό διότι, μειώνει το άγχος και τα αρνητικά συναισθήματα που δημιουργούνται εξαιτίας της ασθένειας και των επίπονων πολλές φορές θεραπειών, εγκαθιδρύει μία σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα σ’ αυτούς και τους γιατρούς ή/και τους νοσηλευτές όντας ζωτικό κομμάτι επικοινωνίας, προάγει τη χαλάρωση (έστω κι αν είναι παροδική) καθώς και δημιουργεί αισθήματα χαράς και ελπίδας ανακουφίζοντάς τους από τον πόνο και τον φόβο που ενδέχεται να αισθάνονται, ενώ τέλος, βελτιώνει και την ποιότητα ζωής τόσο των ασθενών όσο και του υγειονομικού προσωπικού.

Εκτός όμως από την ιατρική σφαίρα, το γέλιο και το χιούμορ μπορούν να αποδειχθούν σημαντικά «όπλα» και τον τομέα της εκπαίδευσης. Σε μία σχολική αίθουσα -ειδικά αν αυτή περιλαμβάνει μικρούς ηλικιακά μαθητές- σ’αυτόν που έγκειται το κομμάτι της επικοινωνίας είναι στον/ην δάσκαλο/α ή στον/ην καθηγητή/τρια. Ευρήματα ερευνών έχουν επισημάνει ότι ένας από τους τρόπους προαγωγής θετικής επικοινωνίας μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικών είναι το γέλιο και το χιούμορ. Μέσω αυτών των μηχανισμών οι οποίοι μειώνουν το στρες, το άγχος, την πίεση και την ένταση ο εκπαιδευτικός που θα τους χρησιμοποιήσει στα πλαίσια του μαθήματος, ενώ θα κεντρίσει την προσοχή και το ενδιαφέρον των μαθητών, παράλληλα θα ενισχύσει την αυτοπεποίθηση, την εγρήγορση, τη δημιουργικότητα, τη μνήμη, αλλά και τα κίνητρά τους. Έτσι, οι μαθητές θα πάψουν να νιώθουν «εγκλωβισμένοι» σε ένα περιβάλλον που προάγει τη στείρα γνώση και «ευνουχίζει» την ελεύθερη έκφραση, θα χαλαρώσουν και θα αισθανθούν μεγαλύτερη άνεση και ασφάλεια σε ένα τέτοιο παραγωγικό περιβάλλον.

Το χιούμορ και το γέλιο είναι μηχανισμοί «μπαλαντέρ» θα μπορούσε κανείς να πει. Μπορούν να σταθούν επάξια σε κάθε πλαίσιο και σε κάθε συνθήκη. Χρειάζεται να τονιστεί ότι είναι αρκετά βοηθητικοί στο να προσεγγίσει κάποιος ένα ντροπαλό ή όχι πολύ κοινωνικό παιδί αλλά και στα άτομα τρίτης ηλικίας, τα οποία μπορεί να παρουσιάζουν συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους (ιδιαίτερα άγχος θανάτου), ή ακόμη και σε ασθενείς με άνοια, γιατί ακόμη κι αν ένας άνθρωπος δε θυμάται τι είπες ή τι έκανες, πάντα θα του μένει το συναίσθημα της πράξης σου.

Καταληκτικά, έχοντας τονίσει όλα τα θετικά στοιχεία του γέλιου και του χιούμορ χρειάζεται πάντα να έχουμε υπόψιν μας και τον/ους άλλον/ους που βρίσκονται απέναντι μας. Να προσέχουμε τις λέξεις, τις εκφράσεις αλλά και τις κινήσεις μας όταν κάνουμε χιούμορ γιατί καμιά φορά ο τρόπος που θα αστειευτούμε ή η στιγμή που θα γελάσουμε μπορεί να μην ταιριάζουν στη συγκεκριμένη συνθήκη και να πληγώσουν βαθιά το συνομιλητή μας.

Κλείνοντας, και παραλλάσσοντας λίγο τα λόγια του Βιετναμέζου ποιητή, ερευνητή, κοινωνικού ακτιβιστή και αγωνιστή της ειρήνης Thich Nhat Hanh, ας έχουμε κατά νου ότι: «Κάποιες φορές η χαρά σου είναι η πηγή του γέλιου σου. Όμως, κάποιες άλλες φορές, το γέλιο σου μπορεί να γίνει η πηγή της χαράς σου».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Wilkins, J., &, Eisenbraun A., J., (2009). Humor Theories and the Physiological Benefits of Laughter. Holistic Nursing Practice.

Savage, M., B., Lugan, L., H., Thipparthi, R., R., &, DiCarlo, E., S., (2017). Humor, Laughter, Learning and Health! A brief review. American Physiological Society.

Samant, R., Balchin, K., Cisa-Pare, E., Renaud, J., Bunch, L., McNeil, A., Murray, S., &, Meng, J., (2020). The Importance of Humor in Oncology: a Survey of Patients Undergoing Radiotherapy. Current Oncology.
DOI: https://doi.org/10.3747/co.27.5875.

 

ΚοινοποίησηFacebookLinkedIn
Συμμετοχή στη συζήτηση

Archives

Categories