Το παραμύθι, που ανήκει στην προφορική ή λαϊκή λογοτεχνία, είναι μια σύντομη ή λαϊκή ιστορία που εμπεριέχει το έθος, κάνει χρήση συμβόλων με έναν ποιητικό, λυρικό ή αλληγορικό τρόπο, ώστε να αποδώσει νόημα στις μεταφορές που χρησιμοποιεί. Τα αφηγηματικά χαρακτηριστικά που το διέπουν είναι: ο χρόνος που είναι αόριστος, όπως και ο τόπος δράσης και τα πρόσωπα που παραμένουν κυρίως ανώνυμα, τις περισσότερες φορές, κατά την εξέλιξη της ιστορίας. Ακόμα, τα παραμύθια χωρίζονται σε είδη αναλόγως τα χαρακτηριστικά τους: ιστορικά (πραγματικά γεγονότα), κοινωνικά (κοινωνικά ζητήματα), συμμετοχικά (δημιούργημα ή του αφηγητή ή του παιδιού), διασκεδαστικά, θεοπλαστικά, περιγραφικά κτλ. Αλλά και σε κατηγορίες: α) τα μαγικά ή εξωτικά παραμύθια που έχουν ως κεντρικούς τους ήρωες μάγισσες, δράκους, γίγαντες κτλ., β) τα διηγηματικά ή κοσμικά παραμύθια που στηρίζονται σε πραγματικά γεγονότα, γ) τα θρησκευτικά ή συναξαρικά τα οποία αφηγούνται βίους των αγίων και δ) τα ευτράπελα ή σατιρικά που σχετίζονται με παθήματα κουτών, ξεγέλασμα δράκων κτλ.
Στην ίδια λογοτεχνική κατηγορία, αλλά διαφορετικά ως προς το εννοιολογικό τους περιεχόμενο, είναι: ο μύθος, η επινόηση, η μυθιστοριογραφία, η φαντασιακή αφήγηση, οι θρύλοι/τοπικές παραδόσεις και οι ευτράπελες διηγήσεις. Οι θεωρίες για το πώς δημιουργήθηκε το πρώτο παραμύθι είναι πολλές (ινδοευρωπαϊκή, μυθολογική, ινδική, πολυγενετική, ιστορικογεωγραφική, συμβολιστική, ψυχολογική-ψυχαναλυτική και η μορφολογία του παραμυθιού του Β. Προπ). Στην Ευρώπη, η πρώτη έκδοσή του έγινε από τους αδερφούς Γκρίμ το 1822 και απευθύνονταν σε ενήλικο κοινό (Γερμανία), ενώ στην Ελλάδα το πρώτο άρθρο που αφορούσε τα παραμύθια το έγραψε ο Νικόλαος Πολίτης, το 1880.
Το έργο των αδερφών Γκρίμ που αντικατέστησε το ενήλικο κοινό, με το παιδικό ήταν η συλλογή τους: «Παραμύθια για παιδιά και για το σπίτι». Το δημιούργημά τους, γράφτηκε τον 19ο αιώνα, την περίοδο του Ρομαντισμού. Ήταν η περίοδος που ορισμένοι Γερμανοί συγγραφείς είχαν ήδη συλλάβει την ιδέα της δημιουργίας του λογοτεχνικού είδους που θα εμπνέονταν κατά κύριο λόγο από την καρδία και όχι από το μυαλό και θα είχε ως βασικούς άξονες τη φύση, το πνεύμα και τη φαντασία. Να σημειωθεί πως, μια σημαντική αλλαγή που είχαν τα έργα των αδερφών Γκρίμ, ήταν η αφαίρεση των άσεμνων και επιθετικών σκηνών και η αντικατάστασή τους με πιο κατάλληλα διαμορφωμένες σκηνές, συνυφασμένες με την παιδική αντιληπτική ικανότητα.
Θεωρητικά, η αφήγηση ενός παραμυθιού έχει ανεκτίμητη διδακτική αξία μέχρι και σήμερα. Πολλές φορές οι εκπαιδευτικοί, αφηγούνται παραμύθια, όχι μόνο για τη χαλάρωση της τάξης τους, αλλά και για να πετύχουν συγκεκριμένους στόχους, όπως: η ανάπτυξη της κριτικής και δημιουργικής σκέψης, η διέγερση της φαντασίας, η ενσυναίσθηση, η καλλιέργεια του λογοτεχνικού ενδιαφέροντος, η γλωσσική έκφραση, η πολύπλοκη σκέψη, η ανάγνωση, η γραφή, η ψυχοκινητική και η αντιληπτική ανάπτυξη του μαθητή. Ωστόσο, τα παραμύθια, θα μπορούσε να διαπιστώσει εύκολα κανείς, έχουν ευρέως και θεραπευτική αξία, μιας και συχνά χρησιμοποιούνται και για ψυχοθεραπευτικούς σκοπούς από τους ψυχοθεραπευτές μέσω της τεχνικής της παιγνιοθερεπείας και της δραματοθεραπείας.
Τί είναι όμως η δραματοθεραπεία και τί η παιγνιοθεραπεία; Η δραματοθεραπεία ξεκίνησε στην Αγγλία, τα πρώτα χρόνια του ’60 και την δεκαετία του ’70 στην Αμερική αντίστοιχα, ως στόχο της έχει να διδάξει τους ανθρώπους τεχνικές διαπραγμάτευσης, αντιμετώπισης δύσκολων καταστάσεων και γενικώς επίλυσης ψυχικών και συναισθηματικών ζητημάτων. Για να το επιτύχει αυτό, η δραματοθεραπεία στηρίχθηκε σε τεχνικές που χρησιμοποιεί και το ίδιο το θέατρο, όπως: ο αυτοσχεδιασμός, η μίμηση, το κείμενο. Βέβαια, δεν είναι λίγες οι φορές που κάνει χρήση άλλων τεχνών, όπως: η ζωγραφική και η μουσική, οι μύθοι, τα παραμύθια κ.ά.. Τα οφέλη της δραματοθεραπείας είναι πολλά, όπως η καλλιέργεια της αυτογνωσίας, η καλύτερη ανάπτυξη των συναισθηματικών σχέσεων και της συναισθηματικής αντίληψης, η δημιουργικότητα κ.ά.. Η ψυχοθεραπευτική αυτή προσέγγιση μπορεί να εφαρμοστεί είτε ατομικά είτε ομαδικα. Είναι σημαντικό να σημειωθεί, πως ο πρώτος ψυχαναλυτής και ψυχίατρος που παρατήρησε και μελέτησε την ψυχοθεραπεία και τη σχέση που θα μπορούσε να αναπτύξει με το παραμύθι, ήταν ο Φρόιντ. Μερικοί ακόμα ήταν: ο Γιουγκ, ο Τζόουνς, ο Μορενό, ο Μπίον, ο Φουλκς κ.ά..
Τέλος, η παιγνιοθεραπεία που εμφανίστηκε τον 18ο αιώνα μέσα από την ενασχόληση του Ρουσό και την παρατήρησή του στα παιχνίδια που έπαιζαν τα παιδιά, είναι μια μέθοδος που έχει ως βάση της το παιχνίδι (σε όλες του τις μορφές), δηλαδή στηρίζεται στο γεγονός πως το παιχνίδι μπορεί να προετοιμάσει για την ίδια τη ζωή και τις δυσκολίες που μπορεί να συναντήσει κανείς, τον κάθε άνθρωπο από την παιδική κιόλας ηλικία του, με έναν πιο εύκολο και ευχάριστο τρόπο. Παιδιά και έφηβοι, βλέπουν την παγινοθερεπεία ως ένα είδος διασκέδασης, γεγονός που τα βοηθάει να αντιμετωπίσουν πιο εύκολα εμπειρίες που συναντούν στο παρόν-είτε τους προβλημάτισαν στο παρελθόν, τους βοηθά να ανακαλύψουν περισσότερα στοιχεία για τον ίδιο τους τον εαυτό και τις δυνατότητές του, να εκφραστούν καλύτερα, να αναπτύξουν την δημιουργική τους ικανότητα κ.ά.. Η τακτική που χρησιμοποιεί η παιγοθεραπεία είναι, το παιδί καλείται να παίξει χρησιμοποιώντας ή αναλύοντας συμβολισμούς, καθώς και να συμμετάσχει διαδραστικά, μέσα από παιχνίδια ρόλων.
Βιβλιογραφία:
- Αγγελοπούλου, Α. (2013). Η εικονογράφηση της κακιάς μάγισσας στα παραμύθια των αδερφών Γκρίμ : Η αντίληψη της κακίας ως ένδειξη κακίας. (Αδημοσίευτη Πτυχιακή εργασία). Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Λεμεσός.
- Ζιώγα, Ι. (2017). Η χρήση του παραμυθιού στα εκπαιδευτικά προγράμματα του νηπιαγωγείου. (Αδημοσίευτη Πτυχιακή εργασία). Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Φλώρινα.
- Κυριαζή, Υ. (2021). Η τέχνη του παραμυθιού: Από την προφορική παράδοση στα πολυμορφικά μέσα διάδοσης και την αξιοποίησή τους στην σύγχρονη εκπαίδευση . (Αδημοσίευτη Μεταπτυχιακή εργασία). Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ρόδος.
- Σπυροπούλου, Μ.Ε. (2009). Το παραμύθι και οι λειτουργίες του (μια πειραματική εφαρμογή σε αποασυλοποιημένους ψυχωτικούς ασθενείς). (Αδημοσίευτη Μεταπτυχιακή εργασία). Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα.
- Παραμύθι (2017, Νοέμβριος 15). Ανακτήθηκε από: https://el.wikipedia.org/wiki/Παραμύθι
Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη