Ο ύπνος REM αποτελεί ένα από τα τέσσερα στάδια που ο εγκέφαλος διαπερνά κατά τη διάρκεια του κύκλου ύπνου. Χαρακτηρίζεται από ποικίλες φυσιολογικές μεταβολές, συμπεριλαμβανομένης της μυϊκής χαλάρωσης, της γρήγορης κίνησης των οφθαλμών, της ταχύτερης αναπνοής και της αυξημένης εγκεφαλικής δραστηριότητας, ενώ έχει άμεση σχέση με τα όνειρα.
Η τυπική χρονική διάρκεια κατά την οποία ένας ενήλικας ονειρεύεται τείνει να ξεπερνά τις 2 ώρες τη νύχτα. Ωστόσο, οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν πολλά σχετικά με τον τρόπο ή τους λόγους για τους οποίους ένα άτομο βλέπει όνειρα.
Ο Sigmund Freud, ο οποίος επηρέασε σε σημαντικό βαθμό το πεδίο της ψυχολογίας, θεωρούσε πως τα όνειρα αποτελούσαν μια «ασφαλή βαλβίδα» των ασυνείδητων επιθυμιών του ατόμου. Το 1953, όταν οι επιστήμονες περιέγραψαν για πρώτη φορά τον ύπνο REM στα βρέφη, δηλαδή την ύπαρξη διακριτών περιόδων που χαρακτηρίζονται από γρήγορες οφθαλμικές κινήσεις, άρχισαν να μελετούν πολύ προσεκτικά τον ύπνο και τα όνειρα. Σύντομα συνειδητοποίησαν ότι οι «παράλογες» και «παράξενες» αυτές εμπειρίες, δηλαδή τα όνειρα, συμβαίνουν σχεδόν πάντοτε στη διάρκεια αυτού.
Ο ύπνος REM ξεκινά με σήματα από μια περιοχή που βρίσκεται στη βάση του εγκεφάλου, γνωστή ως «γέφυρα». Έπειτα συνεχίζουν προς τον «θάλαμο», δηλαδή την περιοχή του εγκεφάλου που ρυθμίζει την προσοχή και συμβάλλει στις μνημονικές λειτουργίες και η οποία θα τα μεταφέρει στον «εγκεφαλικό φλοιό», που συνιστά το εξωτερικό στρώμα του εγκεφάλου και είναι υπεύθυνο για τις διεργασίες της μάθησης, της σκέψης και της οργάνωσης των πληροφοριών. Με άλλα λόγια, είναι το τμήμα του εγκεφάλου που οργανώνει και ερμηνεύει τα διάφορα περιβαλλοντικά ερεθίσματα σε κατάσταση συνείδησης.
Η «γέφυρα» μεταδίδει επίσης σήματα που φράζουν τους νευρώνες (βασικά κύτταρα του νευρικού συστήματος) κατά μήκος του νωτιαίου μυελού, προκαλώντας μια κατάσταση προσωρινής παράλυσης (μυϊκή ατονία) των άκρων. Σε περίπτωση που κάποιος παράγοντας παρέμβει σε αυτού του είδους την παράλυση, τότε το άτομο αρχίζει να «εκτελεί» αυτό που ονειρεύεται. Για παράδειγμα, ένα άτομο που ονειρεύεται έναν αγώνα ποδοσφαίρου θα μπορούσε είτε να τρέχει κατά μήκος των επίπλων, είτε να χτυπήσει κάποιον την ώρα που κοιμάται στην προσπάθεια του να πιάσει την μπάλα. Να σημειωθεί ότι πρόκειται για μια σπάνια αλλά επικίνδυνη κατάσταση, γνωστή ως «διαταραχή συμπεριφοράς του ύπνου REM».
Κρίνεται αναγκαίο να τονιστεί ότι ο ύπνος REM διεγείρει τις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τις διεργασίες της μνήμης και της μάθησης. Πιο συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τις πληροφορίες που το άτομο έχει αποκτήσει καθ΄ όλη τη διάρκεια της ημέρας, συμπεριλαμβανομένων και των κινητικών δεξιοτήτων, αποθηκεύοντας αυτές στη μνήμη και διαγράφοντας κάποιες άλλες από αυτήν. Διαδικασία γνωστή ως «μνημονική παγίωση». Σε μια ερευνητική μελέτη τα αποτελέσματα κατέδειξαν ότι ο ύπνος REM μπορεί να επηρεάσει σε σημαντικό βαθμό την εκμάθηση γνωστικών δεξιοτήτων. Πράγματι, τα άτομα που διδάχθηκαν μια συγκεκριμένη γνωστική δεξιότητα και των οποίων ο ύπνος συνεχίστηκε χωρίς διακοπή στη φάση REM ήταν σε θέση να την ανακαλέσουν, συγκριτικά με τα άτομα που δεν είχαν παρόμοια αντιμετώπιση και στερήθηκαν τη φάση αυτήν.
Επιπλέον, ο ύπνος REM διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη συναισθηματική επεξεργασία, αφού κατά τη διάρκεια αυτού ενεργοποιείται η «αμυγδαλή», δηλαδή μια περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με τα συναισθήματα, ενώ φαίνεται να προάγει και τη φυσιολογική ανάπτυξη του εγκεφάλου, ενισχύοντας τη δημιουργία νευρικών συνδέσεων. Η εν λόγω υπόθεση θα μπορούσε να εξηγεί τον λόγο για τον οποίο τα βρέφη αφιερώνουν πολύ περισσότερο χρόνο στον ύπνο REM από τους ενήλικες.
Τέλος, ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν πως τα όνειρα είναι η προσπάθεια του «εγκεφαλικού φλοιού» να εξηγήσει το νόημα των τυχαίων σημάτων που καταφθάνουν σε αυτόν κατά τη διάρκεια του ύπνου REM. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, ο «εγκεφαλικός φλοιός» είναι το τμήμα του εγκεφάλου που οργανώνει και ερμηνεύει τα διάφορα περιβαλλοντικά ερεθίσματα σε κατάσταση συνείδησης. Έτσι, λαμβάνοντας τα τυχαία αυτά σήματα από τη «γέφυρα» στη διάρκεια του ύπνου REM, ο «εγκεφαλικός φλοιός» ενδέχεται να προσπαθεί να ερμηνεύσει τα σήματα αυτά, δημιουργώντας μια «ιστορία» με τη βοήθεια της διασπαστικής εγκεφαλικής δραστηριότητας. Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι μερικοί άνθρωποι δύναται να έχουν μεγαλύτερο έλεγχο των ονείρων τους. Αυτό σημαίνει ότι οι τελευταίες σκέψεις πριν από τον ύπνο μπορούν να επηρεάσουν το περιεχόμενο αυτών.
Συνοπτικά, ο ύπνος REM είναι άμεσα συνδεδεμένος με τα όνειρα, δεδομένου ότι συμβαίνουν σχεδόν πάντοτε στη διάρκεια αυτού. Οι εν λόγω διακριτές περίοδοι, όπως έχουν περιγραφεί, χαρακτηρίζονται από γρήγορες οφθαλμικές κινήσεις που αρχίζουν με σήματα από τη «γέφυρα» για να συνεχίσουν στον «θάλαμο» και εν τέλει να μεταφερθούν στον «εγκεφαλικό φλοιό», δηλαδή στην περιοχή του εγκεφάλου που ευθύνεται για την οργάνωση και ερμηνεία των διαφόρων περιβαλλοντικών ερεθισμάτων σε κατάσταση συνείδησης. Επίσης, ο ύπνος REM σχετίζεται με τις διεργασίες της μνήμης και της μάθησης, ενώ διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη συναισθηματική επεξεργασία και την υγιή ανάπτυξη του εγκεφάλου.
Βιβλιογραφία
- Bennett, P. (2010). Κλινική Ψυχολογία και Ψυχοπαθολογία. Πεδίο.
- Psych Central Staff. (2017). The importance of Rem sleep and dreaming. Available at: https://psychcentral.com/lib/the-importance-of-rem-sleep-dreaming#1
- Stibich, M. (2022). What to know about Rem sleep: the phase where dreams occur. Available at: https://www.verywellmind.com/understanding-dreams-2224258
- Summer, J. & Singh, A. (2024). Rem sleep: what it is and why it’s important. Available at: https://www.sleepfoundation.org/stages-of-sleep/rem-sleep
Αρχισυνταξία και επιμέλεια άρθρου: Παρή Πατσαρούχα
