Τα Φιλαράκια είναι μια πολυαγαπημένη τηλεοπτική σειρά που καθήλωσε για 10 σεζόν το κοινό της. Στην σειρά διαδραματίζονται περιπέτειες που βιώνουν στην καθημερινή τους ζωή μια παρέα φίλων, των οποίων η φίλια μένει ακλόνητη παρά τις εκάστοτε προκλήσεις. Το κάθε μέλος της παρέας έχει έναν μοναδικό, θα λέγαμε, τρόπο να αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα, ο οποίος συμβάλλει στην διαμόρφωση και την διατήρηση της παρέας. Το ισχυρότερο ίσως μήνυμα που έχει να μας δώσει αυτή η σειρά είναι πως οι έξι διαφορετικοί χαρακτήρες, με τις έντονες ιδιαιτερότητες τους, μπορούν να συνυπάρχουν και ευημερούν ταυτόχρονα, σεβόμενοι την μοναδικότητα τους. Είχατε όμως ποτέ την περιέργεια να ονομάσετε τις ιδιαιτερότητες αυτές των πρωταγωνιστών;
Παρακάτω παρατίθενται τα ψυχολογικά στοιχεία του κάθε ήρωα που ομοιάζουν με κάποια στοιχεία από ψυχικές διαταραχές και σύνδρομα, χωρίς να ταυτίζεται με κάποια πλήρη διάγνωση.
Monica: Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή Προσωπικότητας.
Η Μόνικα, καθ’ όλη την διάρκεια της σειράς, παρουσιάζεται ως ένας άνθρωπος εμμονικός με την καθαριότητα του σπιτιού. Εκνευρίζεται όταν αλλάζουν θέση στα πράγματα της, ενώ διασκεδάζει ιδιαίτερα με την οργάνωση εκδηλώσεων όπως το baby shower της Rachel ή τα πάρτι γενεθλίων των φίλων της. Η δομή της προσωπικότητας με την οποία εμφανίζει κοινά σημεία είναι αυτό που ονομάζουμε Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή Προσωπικότητας. Βασικά χαρακτηριστικά της Μόνικας είναι η τελειομανία, η σχολαστικότητα ως προς τις λεπτομέρειες, στοιχείο που χαρακτηρίζει και την επαγγελματική της επιλογή ως σεφ (APA, 2000). Η δομή της προσωπικότητας της εξηγείται από το επικριτικό οικογενειακό περιβάλλον, όπου παρά τις προσπάθειες της, οι γονείς έδειχναν όλη τους την αγάπη και προσοχή τους στον μεγάλο της αδερφό Ross. Ως απόρροια αυτού, από την παιδική ηλικία δημιούργησε αυτά τα στοιχεία τελειομανίας καθώς μόνο όταν κατόρθωνε κάτι σπουδαίο και μεγάλο, λάμβανε το έπαινο και την προσοχή των γονιών της (Pretzer, 1994).
Rachel: Καταναλωτική Μανία
Η Rachel, σαν χαρακτήρας εμφανίζεται σχεδόν πάντα με μια ανεπτυγμένη αίσθηση της μόδας και μια ιδιαίτερη αδυναμία στις αγορές. Η δραστηριότητα αυτή αποτελεί μια διαταραχή παρόρμησης, η οποία σε επίπεδο συμπεριφοράς περιέχει την αυθόρμητη, μη ελεγχόμενη κατανάλωση προϊόντων, τον εθισμό, την χρονοβόρα και απελπιστική ενασχόληση με τις αγορές και την έκπτωση σε επαγγελματικό και κοινωνικό επίπεδο (Bleuler, 1924; McElroy, 1994). Η τάση αυτή χρησιμοποιείται σαν μια στρατηγική διαχείρισης των συναισθημάτων του ατόμου ή αποτελεί έναν τρόπο έκφρασης της αυτοεικόνας τους.
Τα βασικότερα αίτια ανάπτυξης της διαταραχής σχετίζονται με την ευκολία των ηλεκτρονικών αγορών, την επιρροή του διαδικτυακού μάρκετινγκ και την κοινωνική αποξένωση, η οποία οδηγεί στην υπερκατανάλωση ως αντιστάθμισμα στα αισθήματα μοναξιάς και απομόνωσης (Dell’Osso, 2008). Ωστόσο, τα καταναλωτικά αγαθά δεν είναι ικανά να διατηρήσουν τα θετικά συναισθήματα ή να απαλύνουν αξιοσημείωτα τον πόνο των αρνητικών συμβάντων της ζωής, καθώς προσφέρουν βραχυπρόθεσμες ηδονές και η σύσταση τους είναι τρωτή στο διάβα του χρόνου.
Phoebe: Σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας
Η τηλεοπτική περσόνα της Φοίβης χαρακτηρίζεται από την εκκεντρική της εμφάνιση καθώς και τις παράδοξες αντιλήψεις της, όπως η πεποίθηση πως η ψυχή της μητέρας της εντοπίζεται σε μια αδέσποτη γάτα ή πως η ίδια κατέχει την ψυχή μιας ηλικιωμένης γυναίκας. Παρουσιάζει μη λογικές απαντήσεις σε προβλήματα αλλά και ερμηνείες στα γεγονότα ζωής. Παράλληλα, αντιμετωπίζει συχνά μικρές απώλειες μνήμης. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα στην σειρά που είχε παραμείνει νευριασμένη με τον Ross για μια μέρα, χωρίς να θυμάται τον λόγο. Τέλος, θεωρεί πως κατέχει ιδιαίτερα μαγικά χαρίσματα όπως το να αισθάνεται άλλους ανθρώπους ή να μιλάει με πνεύματα όπως εκείνο της μητέρας ή της γιαγιάς της. Στο σύνολο τους, τα στοιχεία αυτά ομοιάζουν με την δομή της Σχιζότυπης Διαταραχής Προσωπικότητας (APA, 2013; Renton και Mankienwicz, 2015).
Ross: εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας
Όταν ακούμε το όνομα Ross το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό είναι το “Ήμασταν σε διάλειμμα” και φυσικά… τα διαζύγια. Τι έχει όμως αυτό να πει για τον πρωταγωνιστή της σειράς; O Ross είναι ένας χαρακτήρας που όπως είχαμε δει δυσκολεύεται να αποδεσμευτεί από μια σχέση και κάνει τα πάντα για να μην μείνει μόνος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο γάμος του με την Έμιλι, την Βρετανίδα που όχι μόνο τον απομόνωσε από τους φίλους του αλλά τον οδήγησε να μετακομίσει μαζί της σε μια εντελώς ξένη χώρα. Αντίστοιχη περίπτωση είναι και ο γάμος τους με την Rachel, που αν και έγινε καταλάθος, ο ίδιος έλεγε για μεγάλο διάστημα ψέματα ότι υπέγραψε τα χαρτιά του διαζυγίου ενώ κάτι τέτοιο δεν είχε πραγματοποιηθεί.
Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο Ross περιέχει στοιχεία εξαρτητικής διαταραχής προσωπικότητας. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με Brauer & Reinecke (2015), τα άτομα με στοιχεία εξαρτητικής προσωπικότητας βιώνουν αισθήματα αβοηθησίας και προσωπικής ανεπάρκειας. Νιώθουν ασφάλεια μόνο όταν βρίσκονται σε μια υποστηρικτική σχέση, στην οποία κατέχουν υποτακτικό ρόλο για να μην διαβρώσουν την εκάστοτε σύνδεση. Παραμερίζουν προσωπικές τους ανάγκες, επιθυμίες και συναισθήματα για να μην δυσαρεστήσουν το σύντροφό τους. Συχνά, μεταπηδούν από τον έναν σύντροφο στον άλλον, καθώς πιστεύουν ότι μόνοι τους δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στις προκλήσεις της ζωής.
Chandler: Κατάχρηση νικοτίνης
Μια από τις χαρακτηριστικές σκηνές για τον Chandler είναι εκείνη που ξαναρχίζει το τσιγάρο, κρυφά από την Μόνικα και τους φίλους του. Βρίσκει απόκρυφα μέρη και σύντομες ευκαιρίες να ενδώσει στην κατακριτέα απόλαυση του και προσπαθεί με κάθε τρόπο να καλύψει τα ίχνη της συνήθειας του. Η σκηνή αυτή θυμίζει γενικότερα ένα σύνδρομο εξάρτησης που εξειδικεύεται στην Νικοτίνη και την χρήση της. Συγκεκριμένα, υπάρχει έντονη επιθυμία λήψης της ουσίας και επιμονή στη χρήση, παρά τις βλαπτικές συνέπειες που συνεχώς του επισημαίνει ο περίγυρος του (World Health & Organization, 1992). Παράλληλα, εντοπίζεται και ο περιορισμένος έλεγχος γύρω από την χρήση του τσιγάρου, που εντοπίζεται στις συναπτές διακοπές και επανεκκινήσεις του καπνίσματος (Hatsukami et al., 2008). Τέλος, συναντάται ευερεθιστότητα, ανησυχία και δυσκολία συγκέντρωσης όταν δεν είναι εφικτή η χρήση της ουσίας
Joey: Ιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας
Αν κάτι χαρακτηρίζει το Joey τότε αυτό θα ήταν η χαρακτηριστική φράση “ο Joey δεν μοιράζεται το φαγητό” αλλά και η αδυναμία του στις γυναίκες. Εμφανίζει μια σαγηνευτική συμπεριφορά προς το αντίθετο φύλο, καθώς οι σχέσεις του, εκτός από εκείνη με την Rachel φυσικά, είναι επιφανειακές και χαρακτηρίζονται από συναισθηματική ρηχότητα. Αναζητά διαρκώς την προσοχή των άλλων με την συμπεριφορά του και αποσκοπεί στην σεξουαλική αποπλάνηση του δέκτη του. Επιπρόσθετα, έχει μια πιο εγωκεντρική στάση έναντι των άλλων. Χαρακτηριστική είναι και η φράση “Θεέ, κάναμε μια συμφωνία, άσε τους άλλους να μεγαλώσουν, όχι εμένα”. Όλα αυτά τα στοιχεία παρουσιάζουν κοινά σημεία με την Ιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας χωρίς να αποτελούν απόλυτα σημεία διάγνωσης (American Psychiatric Association, 2013).
Αντί Επιλόγου…
Η πολυαγαπημένη κωμωδία καταδεικνύει έμμεσα την παρουσία στοιχείων διαφόρων ψυχικών ασθενειών, οι οποίες παρουσιάζονται με την μορφή χιουμοριστικών “ιδιαιτεροτήτων” των πρωταγωνιστών. Μας επισημαίνει πως τα ψυχολογικά προβλήματα είναι ένα κοινό και σύνηθες βίωμα, καθώς σε μια πολυκατοικία υπάρχουν πολλοί άνθρωποι με πολλές διαφορετικές αντιλήψεις και κοσμοθεωρίες. Παράλληλα, πάρα την ύπαρξη ψυχικών δυσκολιών, είναι δυνατή η βίωση θετικών συναισθημάτων και στιγμών όπως οι γιορτές, τα ταξίδια και οι περιπέτειες που εμφανίζονται στην τηλεοπτική σειρά. Ίσως και το σπουδαιότερο δίδαγμα αυτής της σειράς είναι πως μπορούμε να αποτελούμε αντικείμενο αγάπης και φροντίδας παρά τις δυσκολίες που διανύουμε. Μην ξεχνάμε άλλωστε πως οι χαρακτήρες της σειράς έγιναν αγαπητοί όχι μόνο από τα “φιλαράκια” τους αλλά και από όλους εμάς. Συνεπώς, φέρει το μήνυμα πως οι ψυχικές διαταραχές δεν χρειάζεται να μας οδηγούν στην απομόνωση αφού “κάνεις δεν μπορεί να μας καταλάβει”. Η αλήθεια είναι πως στη ζωή, κάποια στιγμή, όλοι θα βιώσουμε την πραγματικότητα της Μόνικας, της Ρέιτσελ, του Joey ή του Ross. Είναι αυτές οι φυσιολογικές ανθρώπινες διακυμάνσεις που χαράζουν την πορεία μας μέσω των συνθηκών και των εμπειριών που βιώνουμε. Σημασία έχει να διακρίνουμε πως ακόμα και αν γίνουμε η Τελειομανής Μόνικα, ο σαγηνευτικός Τζόι, ο λογικός Ρος, αξίζουμε να έχουμε ανθρώπους δίπλα μας που θα σέβονται τις πληγές μας και θα φροντίζουν τα αγκάθια μας…
Βιβλιογραφία:
•American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders ( 4th ed., text rev.). Washington, DC: Author.
• American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: Author. Http://doi.org./10.1176/appi.books.9780890425596
•Bleuler, E (1924) Textbook of Psychiatry. Macmillan
•Brauer, L. & Reinecke, M. (2015). Dependent personality disorder. In A. Beck, D. Davis & A. Freeman (Eds.) Cognitive therapy of personality disorders. (3rd ed., pp. 155-173). New York, NY: Guildford.
•Dell’Osso, B, Allen, A, Altamura, C et al (2008) Impulsive-compulsive buying disorder: clinical overview. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry 42: 259–66.
•Hatsukami, D. K., Stead, L. F., & Gupta, P. C. (2008). Tobacco addiction. The Lancet, 371(9629), 2027-
2038.
•McElroy, SL, Keck, PE, Phillips, KA (1995) Kleptomania, compulsive buying, and binge-eating disorder. Journal of Clinical Psychiatry 56 (suppl 4): 14–26.
• Pretzer, J. & Hampl, S. (1994). Cognitive behavioural treatment of obsessive compulsive personality disorder. Clinical Psychology and Psychotherapy, 1 (5), 298-307.
•Renton, J. & Mankienwicz, P.(2015). Paranoid, Schizotypical and Schizoid personality disorders. In A.T. Beck, D. Davis & A. Freeman (Eds.), Cognitive therapy of personality disorders (3rd ed., pp. 244-275). New York, NY: Guildford.
•World, Health, & Organization. (1992). Tenth Revision of the International Classification of Disease (ICD-10). Geneva: World Health Organization.
