Όλοι οι άνθρωποι κάποια στιγμή στη ζωή τους έχουν βιώσει το συναίσθημα της απόρριψης–είτε αυτή προέρχεται από μια εργασία, ένα πρόσωπο ερωτικού ενδιαφέροντος, μια παρέα ή ακόμα και από έναν γονέα. Οι συνεχείς απορρίψεις οδηγούν στη δημιουργία φοβίας και αυτόματα δημιουργείται ο φόβος για την απώλεια ενός σημαντικού ανθρώπου από τη ζωή, είτε με συμβολικό είτε με κυριολεκτικό τρόπο. Αυτό σχετίζεται με την προσκόλληση που αναπτύσσεται από πρώιμες εμπειρίες.
Η θεωρία της προσκόλλησης
Μια τέτοια φοβία μπορεί εν μέρει να ερμηνευθεί μέσα από τη θεωρία της προσκόλλησης. Άτομα που φοβούνται τη μοναξιά και την εγκατάλειψη εμφανίζουν ασταθή συναισθήματα και, ως αποτέλεσμα, προσκολλώνται στις σχέσεις τους με άλλους. Αυτό τους δίνει την αίσθηση ότι εξαρτάται η ψυχική τους ευημερία και γαλήνη από την προσοχή που λαμβάνουν. Στο άλλο άκρο, αποφεύγουν τις σχέσεις και το συναισθηματικό δέσιμο, κάτι που μπορεί να εκδηλωθεί μέσω της δυσκολίας τους να ανοιχτούν, να εμπιστευτούν ή ακόμα και να δεχτούν σωματική εγγύτητα, όπως ένα τρυφερό χάδι. Άτομα με τέτοιες φοβίες βρίσκονται συχνά σε θέση αδυναμίας, αντιμετωπίζοντας δυσκολίες στις σχέσεις τους, ιδιαίτερα στην ενήλικη ζωή, όπου παρατηρείται το φαινόμενο της αγχώδους προσκόλλησης.
“Ζούμε καθημερινά απώλειες…”
Το τραύμα της εγκατάλειψης οδηγεί με τη σειρά του σε φόβο και άγχος για επικείμενη απώλεια, καθώς το άτομο προσπαθεί να προβλέψει, ώστε να είναι έτοιμο, την επόμενη πιθανή εγκατάλειψη. «Ζούμε καθημερινά απώλειες: χάνουμε αγαπημένα πρόσωπα, την πατρίδα, στόχους, την υγεία, την ομορφιά και τη νεότητα, ελπίδες, φιλίες, ακόμα και υλικά πράγματα. Τα γεγονότα που σχετίζονται με την απώλεια είναι συναισθηματικά δυνατά, οδυνηρά και αγχωτικά, οδηγώντας σε σωματικές και ψυχικές αντιδράσεις.» (Κανακάκης, 1989). Ο τρόπος που βιώνεται η απώλεια και η ηλικία, επηρεάζουν καθοριστικά την πορεία του ανθρώπου και την ποιότητα της καθημερινής του ζωής. Ως αποτέλεσμα, η κατάσταση αυτή γίνεται ένα μόνιμο φορτίο και μια καθημερινή μάχη με τους φόβους και τις σκέψεις του ατόμου.
Οι προσδοκίες οδηγούν σε αντίστοιχες συμπεριφορές
Συχνά, τα άτομα που βιώνουν τέτοιες φοβίες έχουν ελάχιστη ανεκτικότητα στην απόρριψη, ειδικά αν υπάρχει ιστορικό συνεχών απορρίψεων από το οικογενειακό τους περιβάλλον. Οι συνεχείς απορρίψεις οδηγούν στην ανάπτυξη μοτίβων συμπεριφοράς που σχετίζονται με την ανασφάλεια, επιφέροντας επιπλέον δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις. Παρουσιάζεται, λοιπόν, μια προδιάθεση προς την ερμηνεία της απόρριψης, και είναι πιθανό να εκδηλωθεί το φαινόμενο της αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Συγκεκριμένα, οι αρνητικές προσδοκίες που έχει ένα άτομο το οδηγούν σε αντίστοιχες συμπεριφορές, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την επαλήθευση του φόβου του. Σύμφωνα με τον Bandura, οι προσδοκίες του ατόμου μπορούν να επηρεάσουν τη συμπεριφορά του, στο παρόν και στο μέλλον. Όταν υπάρχει φόβος αποτυχίας, το άτομο αποδυναμώνει κάθε προσωπική του προσπάθεια για την επίτευξη των στόχων του. Έτσι, ο φόβος της αποτυχίας μπορεί να οδηγήσει το άτομο σε λανθασμένες επιλογές για την ευημερία του. Τα μοτίβα δυσλειτουργικών συμπεριφορών που προκύπτουν από τις αρνητικές προσδοκίες μπορούν να τροποποιηθούν μέσα από θεραπευτικές προσεγγίσεις, όπως η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία.
Ποιος είναι ο αντίκτυπος στο άτομο;
Η απόρριψη, η απώλεια και η εγκατάλειψη μπορεί να λειτουργούν αλληλένδετα ως μορφή φοβίας, δημιουργώντας ένα τραύμα. Όλη αυτή η έντονη συναισθηματική φόρτιση επιφέρει σωματικά συμπτώματα, εκτός από ψυχολογική φθορά. Το άγχος, που είναι το βασικό συναίσθημα -εκτός από τον φόβο-, το οποίο συσσωρεύεται και μεγεθύνεται διαρκώς, δύναται να αποβεί καταστροφικό για την υγεία του ατόμου. Πιο συγκεκριμένα, το άτομο μπορεί να βιώσει γενικευμένη δυστυχία, φυσιολογική υπερδιέγερση και έλλειψη ευχαρίστησης (ανηδονία). Ακόμη, είναι αναμενόμενη η εκδήλωση κρίσεων άγχους, η οποία συνοδεύεται από συμπτώματα όπως: ταχυπαλμία, ιδρώτας και δύσπνοια. Το άτομο που βιώνει τέτοια συμπτώματα συχνά δυσκολεύεται να ελέγξει τις αντιδράσεις του, βιώνει υψηλά επίπεδα έντασης, νευρικότητας, ανησυχίας και αδυνατεί να χαλαρώσει.
Η συμβολή της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας
Σύμφωνα με έρευνες στη γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT), η αλλαγή των αρνητικών σκέψεων και συμπεριφορών μπορεί να επιφέρει σημαντική βελτίωση στην ψυχική υγεία. Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία, καθοδηγεί το άτομο στην άμεση αντιμετώπιση της κατάστασης του μέσα από καταγραφές συναισθημάτων και τεχνικών χαλάρωσης, καθιστώντας με αυτό τον τρόπο το άτομο παρατηρητή των σκέψεων του και των συμπεριφορών του, λαμβάνοντας παράλληλα ενεργή δράση στην αλλαγή των αρνητικών σκέψεων και συμπεριφορών. Πιο συγκεκριμένα, μπορεί να βοηθήσει το άτομο να ελέγξει ανασφαλείς συμπεριφορές, όπως για παράδειγμα, την τάση να θέλει να έχει τον πλήρη έλεγχο στα πάντα και να γνωρίζει την έκβαση σε κάθε κατάσταση, καθώς και την τάση για αναζήτηση διαρκούς επιβεβαίωσης.
Για την καλύτερη αντιμετώπιση τέτοιων αρνητικών συναισθημάτων συνίσταται η επίσκεψη σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας, ο οποίος είναι σε θέση να καθοδηγήσει το άτομο στην ορθή διαχείριση και αντιμετώπιση των συναισθημάτων και σκέψεων του. Πρόκειται για μια ενδεχομένως απαιτητική διαδικασία που, ωστόσο, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εφόδια που μπορούμε να προσφέρουμε στον εαυτό μας.
Βιβλιογραφία:
- Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήμης. Τεύχος 1 (Τόμος 6). Συγγραφείς: Ζυγά Σοφία, Κούκια Ευμορφία, Μητρούση Σταυρούλα, Τραυλός Αντώνιος. Θεωρίες άγχους: Μια κριτική ανασκόπηση. Journal-ene.gr/wp-content/uploads/2013/11/theories_agxous_kritiki_anaskopisi.pd
- Κανακάκης, Γ. (1989). Βλέπω τα δάκρυα σου. Θλίβομαι, διαμαρτύρομαι. Αθήνα: LIBRO. https://hellanicus.lib.aegean.gr/handle/11610/7563.
- Abdul Khaleque and Ronald P. Rohner. Perceived Parental Acceptance – Rejection and Psychological Adjustment: A Meta-Analysis of Cross-Cultural and Intracultural Studies. Journal of Marriage and Family. Vol. 64, No. 1 (Feb., 2002), Published By: National Council on Family Relations. Perceived Parental Acceptance-Rejection and Psychological Adjustment: A Meta-Analysis of Cross-Cultural and Intracultural Studies on JSTOR.
- Ο Σχεδιασμός της Μάθησης. Τεύχος: Τόμ. 9 Αρ. 2Α (2017). Η επίδρασή των προσδοκιών στη μαθησιακή διεργασία και το Φαινόμενο Golem. Διεθνές Συνέδριο για την Ανοικτή & εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση https://eproceedings.epublishing.ekt.gr/index.php/openedu/article/view/1376.
- Learning and Individual Differences. Volume 69, January 2019, Pages 182-195. Miscalibration of self-efficacy and academic performance: Self efficacy & Self-fulfilling prophecy. https://doi.org/10.1016/j.lindif.2018.11.002.
- Clinical Research. Assessment of patient-reported symptoms of anxiety. Matthias Rose, MD, Phd: Janine Devine, DrPhil. https://doi.org/10.31887/DCNS.2014.16.2/mrose.
- Cognitive Behaviour Therapy, 2013Vol. 42, No. 4, 328–341. Intolerance of Uncertainty as a Contributor to Fear and Avoidance Symptoms of Panic Attacks. R. Nicholas Carleton1, Mathew G. Fetzner1, Jennifer L. Hackl1 and Peter McEvoy. http://dx.doi.org/10.1080/16506073.2013.792100.
- Cognitive Behaviour Therapy, 2014Vol. 43, No. 1, 12–21. Measuring Motivation: Change Talk and Counter-Change Talk in Cognitive Behavioral Therapy for Generalized Anxiety. Diana R. Lombardi, Melissa L. Button and Henny A. Westra. Department of Psychology, York University, Toronto, Canada. http://dx.doi.org/10.1080/16506073.2013.846400.
Αρχισυνταξία: Ζωγραφιά Πουγάτσια
Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη
