Ως «ενσυναίσθηση», ορίζεται η προσπάθειά μας να αντιληφθούμε τον κόσμο μέσα από την οπτική γωνία του άλλου και να κατανοήσουμε τις εμπειρίες του, τις ανάγκες του, τις ανησυχίες του και τη στάση ζωής του. Η μητρική φροντίδα προς το βρέφος, όταν αυτή ανταποκρίνεται άμεσα στο κάλεσμα του παιδιού, ικανοποιεί τόσο σωματικά όσο και ψυχικά το μωρό. Το μωρό αισθάνεται πως όταν έχει κάποια ανάγκη, η μητέρα του ανησυχεί για αυτό και καθώς ανταποκρίνεται στο κάλεσμά του, η μητρική ευαισθησία βοηθά στο να αναπτυχθεί η ενσυναίσθηση του παιδιού. Οι αναπτυξιακές θεωρίες δεν μπορούν να προσδιορίσουν με ακρίβεια την ηλικία εμφάνισης της ενσυναίσθησης, ωστόσο ύστερα από έρευνες καταλήγουν πιθανότερα στην ηλικία των 2 ετών.
Ενδιαφέρον είναι πως μετά από συμπεράσματα ερευνών, έχει φανεί πως η έγκαιρη μητρική ευαίσθητη και συντονισμένη φροντίδα προς το παιδί, ωθεί το παιδί να αναπτύξει ενσυναισθητική συμπεριφορά αρχικά προς τη μητέρα του και στη συνέχεια προς άλλα άτομα του κοινωνικού περιβάλλοντός του. Σημαντική είναι η συνεισφορά του παιχνιδιού στην ανάπτυξη της ενσυναίσθησης στα παιδιά, προωθώντας την ενεργό συμμετοχή, τη συνεργασία, την παρατηρητικότητα, την ερμηνεία προσλαμβανόμενων μηνυμάτων από τους άλλους συμμετέχοντες και την ανάληψη αντίδρασης εκ μέρους τους. Η κοινωνική προσοχή την οποία επιδεικνύει ένα παιδί, δηλαδή ο χρόνος που αφιερώνει βλέποντας και παρατηρώντας τα πρόσωπα των άλλων ανθρώπων, αποτελεί έναυσμα για την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης.
Ύστερα από έρευνα που έχει πραγματοποιηθεί σε ηλικίες παιδιών 24 έως 46 μηνών, έχει αποδειχθεί πως η μειωμένη κοινωνική προσοχή έχει ως αποτέλεσμα τη μειωμένη ενσυναίσθηση με προέκταση την εμφάνιση επιθετικότητας. Άρα, εάν θέλουμε να αναπτύξουμε και να καλλιεργήσουμε την ενσυναίσθηση στο παιδί, χρειάζεται να παρέμβουμε σε πρώιμο ηλικιακά στάδιο, παρέχοντας τη φροντίδα μας και ικανοποιώντας όσο γίνεται πιο άμεσα τις ανάγκες του. Ο ρόλος του γονέα είναι πολύ σημαντικός και καθοριστικός σε αυτήν τη διεργασία, καθώς θα πρέπει να εξετάσει πολύ προσεκτικά τις πρακτικές ανατροφής των παιδιών και εφαρμόζοντας αυτές με συνέπεια. Ένα παιδί το οποίο έχει ανεπτυγμένη ενσυναίσθηση από μικρή ηλικία, έχει μικρότερες πιθανότητες να εμφανίσει επιθετικές συμπεριφορές στο στάδιο της εφηβείας.
Μέσω της κοινωνικής προσοχής, παρατηρεί τα πρόσωπα και τις αντιδράσεις των άλλων ανθρώπων και αντιλαμβάνεται τα συναισθήματά τους. Παράλληλα, με την υποστηρικτική προτροπή και καθοδήγηση του γονέα, τοποθετεί τον εαυτό του στη θέση του παρατηρούμενου προσώπου εξασκώντας με τον τρόπο αυτό τη δεξιότητα της ενσυναίσθησης, δίνοντάς του ταυτόχρονα τη δυνατότητα της αυτοαναγνώρισης. Εξέχων παράγοντας στην εξάσκησή της, είναι η υπομονή την οποία χρειάζεται να επιδείξει ο φροντιστής του παιδιού, καθώς το κάθε παιδί είναι ένα ξεχωριστό άτομο και χρειάζεται το δικό του χρόνο για να αναπτύξει αυτήν την ικανότητα. Είναι πολύπλοκη δεξιότητα και θα συνεχίσει να αναπτύσσεται στην εφηβική ηλικία αλλά και σε όλη του τη ζωή, εξελίσσοντας το «σημερινό» παιδί σε έναν ενήλικα με συναισθηματική και κοινωνική ενσυναίσθηση.
Βιβλιογραφία:
- Schreier, H.M.C., Feinberg., M.E., Jones., D.E., Ganguli., A., Givens., C., Graham-Engeland., J. (2024). Children’s empathy moderates the association between perceived interparental conflict and child health. Brain, Behavior, and Immunity, 118, 128-135. https://doi.org/10.1016/j.bbi.2024.01.001
- Ρισβάνη, Μ. (2024). Art of meditation. Ανακτήθηκε από https://www.artofmediation.gr/?p=597&lang=el.
- Brett, et al. (2020). Daniel, et al. (2016). Kestenbaum, et al. (1989). Kiang, et al. (2004). Murphy, & Laible. (2013). Panfile, & Laible. (2012). Spinrad, & Stifter. (2006). (2024). When do children begin to care for others? The ontogenetic growth of empathic concern across the first two years of life. Volume 70, 1-15.
- D’ Adamo. P, Lozada. M. (2024). Playful enactive interventions can enhance agency, empathy and social integration in children. Learning and Instruction, 93, 1-15. https://doi.org/10.1016/j.learninstr.2023.01.001
- Noten. M. M. P. G., Van der Heijden. K.B., Huijbregts. S. C. J., Van Goozen, S. H. M., Swaab, H. (2019). Indicators of affective empathy, cognitive empathy, and social attention during emotional clips in relation to aggression in 3-year-olds. Ανακτήθηκε 24-08-2024 από https://ejournals.lib.uoc.gr/edusci/article/view/1642/1525.
- Parlakian, R. (2016). How to Help Your Child Develop Empathy. Ανακτήθηκε από https://www.zerotothree.org/resource/how-to-help-your-child-develop-empathy/
Αρχισυνταξία: Δράνη Φωτεινή – Δέσποινα, Ψυχολόγος BSc, MScc
Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη
