Πολύ συχνά συγχέουμε τον όρο «διατροφική διαταραχή» με την απέχθεια απέναντι στο φαγητό ή το αντίθετο. Θεωρούμε επίσης ότι το άτομο θα πρέπει να διαθέτει ένα συγκεκριμένο σωματικό βάρος για να έχει το δικαίωμα να λέει ότι πάσχει από αυτήν τη διαταραχή. Ακούμε συχνά φράσεις όπως «Μα γιατί το κάνεις αυτό στον εαυτό σου, αφού έχεις ωραίο σώμα!» ή «Δεν σου φαίνεται» ή «Τρώγε πιο λίγο, δεν έχεις κανένα όριο πια!». Ωστόσο, η διατροφική διαταραχή δεν είναι κάτι που επιλέγει το άτομο συνειδητά, αλλά αποτελεί μια πολύπλοκη ψυχογενή νόσο, η οποία σύμφωνα με το DSM-IV-TR οφείλεται τόσο σε γενετικούς όσο και σε περιβαλλοντικούς παράγοντες. Είναι, όμως, η διατροφική διαταραχή μορφή εθισμού; Θα το ανακαλύψουμε στη συνέχεια.
Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής χωρίζονται κατά την APA και το DSM σε 5 είδη:
- Νευρική Ανορεξία
- Νευρική Βουλιμία
- Ψυχαναγκαστική Υπερφαγία
- Περιοριστική Διαταραχή Πρόσληψης Τροφής
- Μη Αλλιώς Προσδιοριζόμενη Διατροφική Διαταραχή
Οι άνθρωποι που πάσχουν από τις παραπάνω διαταραχές χαρακτηρίζονται από ακραία τελειομανία, υπέρμετρο έλεγχο και μίσος απέναντι στον εαυτό τους, σε βαθμό αυτοκαταστροφής. Η νόσος αυτή δεν γνωρίζει διακρίσεις, γι’ αυτό πλήττει οποιονδήποτε σε κάθε μορφή και μέγεθος, ανεξαρτήτου αριθμού στη ζυγαριά. Εμφανίζεται συνήθως σε γυναίκες αλλά και σε άντρες, με τη βουλιμία και την ανορεξία να είναι πιο συχνές στις γυναίκες.
Στο άρθρο αυτό θα μιλήσουμε περισσότερο για τις έννοιες της ανορεξίας και της βουλιμίας. Τα άτομα με νευρογενή ανορεξία, λοιπόν, χαρακτηρίζονται από χαμηλό σωματικό βάρος σε σχέση με το ύψος και την ηλικία τους, διαστρεβλωμένη αντίληψη της εικόνας του σώματός τους, φόβο και τύψεις στη σκέψη αύξησης του σωματικού τους βάρους, καθώς και υπερβολική άσκηση.
Υπάρχουν δύο τύποι νευρικής ανορεξίας:
- Ο περιοριστικός τύπος (δίαιτα, στέρηση, υπερβολική άσκηση)
- Ο καθαρτικός τύπος (υπερφαγία, εμετοί, χρήση καθαρτικών)
Αν τα συμπτώματα αυτών των συμπεριφορών συμβαίνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορούν να αποβούν μοιραία για την υγεία του ασθενούς. Μπορεί να προκληθούν ημικρανίες, ζάλη ή λιποθυμία, διαταραχές της εμμήνου ρήσεως, αδυναμία των μυών, πόνο στις αρθρώσεις, δυσκοιλιότητα, στρες, κατάθλιψη, ευερεθιστότητα, αδυναμία συγκέντρωσης και κόπωση.
Σοβαρές ιατρικές επιπλοκές είναι πολύ πιθανό να κοστίσουν στον ασθενή ακόμα και τη ζωή του όπως προβλήματα με τη λειτουργία της καρδιάς και του ήπατος, καθώς και επιληπτικές κρίσεις (ειδικά σε αυτούς που προκαλούν εμετό).
Αντίστοιχα, μεγάλο κίνδυνο για την υγεία και τη ζωή του ατόμου αποτελεί και η νευρογενής βουλιμία, η οποία χαρακτηρίζεται από βουλιμικά επεισόδια, σύμφωνα με τα οποία ο πάσχων καταναλώνει συνήθως κρυφά τεράστιες ποσότητες φαγητού (πλούσιες σε θερμίδες) μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, χάνοντας την αίσθηση του ελέγχου. Τα επεισόδια αυτά ακολουθούνται από τύψεις και ενοχές οδηγώντας σε αντισταθμιστικές μεθόδους όπως εμετός, κατάχρηση διουρητικών και καθαρτικών, προκειμένου να αποφευχθεί η αύξηση του βάρους τους. Δεν είναι ικανοποιημένα με το σώμα τους, νιώθουν μη ελκυστικά και γι’ αυτό τιμωρούν τον εαυτό τους με υπερβολική γυμναστική και ακραίες, εξαντλητικές δίαιτες.
Εκτός από τις κοινές συνέπειες που προκαλεί η βουλιμία στην υγεία με την ανορεξία, κάποια επιπρόσθετα συμπτώματα είναι:
- Χρόνιος πονόλαιμος
- Πρήξιμο των σιελογόνων αδένων στα μάγουλο
- Συχνές επισκέψεις στην τουαλέτα
- Καούρα και γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση
- Κατάχρηση καθαρτικών ή διουρητικών
- Επαναλαμβανόμενη ανεξήγητη διάρροια
- Αίσθημα ζάλης ή λιποθυμίας από εμετούς ή κατάχρηση καθαρτικών που οδηγούν σε αφυδάτωση
Οι παραπάνω διαταραχές πλήττουν μεγάλη μερίδα πληθυσμού, γεγονός που στην καλύτερη περίπτωση δυσχεραίνει την ποιότητα της καθημερινότητάς τους και στη χειρότερη τούς σκοτώνει! Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής και συγκεκριμένα η νευρογενής ανορεξία έχει το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας από οποιαδήποτε ψυχιατρική διάγνωση εκτός από τη διαταραχή χρήσης οπιοειδών. Ο λόγος που ο ασθενής δεν μπορεί συχνά να θεραπευθεί και να αναρρώσει είναι λόγω του εθισμού που προκαλείται κατά τη διάρκεια των διατροφικών αυτών διαταραχών.
Ο εθισμός κρύβει κάτι πολύ σκοτεινό και αυτοκαταστροφικό. Πρόκειται για μια κατάσταση στην οποία το άτομο λαμβάνει μια ουσία ή κάνει μια δραστηριότητα που μπορεί να είναι ευχάριστη στην αρχή αλλά στη συνέχεια προκύπτει μια καταναγκαστική ανάγκη να επαναλαμβάνει τη συμπεριφορά αυτή με κόστος τη λειτουργικότητά του ή ακόμα και τη ζωή του. Ο εθισμός είναι μια επίπονη κατάσταση που καθιστά τον άνθρωπο έρμαιο της εξάρτησής του, δίχως έλεγχο του τι κάνει, ούτε επίγνωση του κινδύνου που διατρέχει. Είναι κάτι που τον καταβροχθίζει και τον αφήνει στο τέλος χωρίς ταυτότητα και δυνάμεις. Πολλοί καταφεύγουν στον εθισμό αναζητώντας μια αίσθηση ανακούφισης, ευχαρίστησης ή και απόδρασης από μια σκληρή και επίπονη πραγματικότητα, που δεν μπορούν να αντέξουν και να αντιμετωπίσουν.
Σε αυτήν την περίπτωση μιλάμε για τις εθιστικές συμπεριφορές στις διατροφικές διαταραχές. Στις διαταραχές αυτές το άτομο μπορεί να εθιστεί είτε να καταναλώνει λιγοστές θερμίδες, ελέγχοντας το φαγητό του, είτε να ακολουθεί εξαντλητικές δίαιτες καθώς και στην υπερβολική γυμναστική (ανορεξία), είτε στα επαναλαμβανόμενα βουλιμικά επεισόδια και την υπέρμετρη χρήση καθαρτικών ή διουρητικών (βουλιμία). Κατά τη διάρκεια ανάρρωσης, οι ασθενείς αντιμετωπίζουν παρόμοιες δυσκολίες με τα άτομα που έχουν άλλου είδους εθισμό.
Σύμφωνα με τις παραπάνω έρευνες, αναγνωρίζουμε τις διατροφικές διαταραχές ως μια μορφή εθισμού, εφόσον τα χαρακτηριστικά τους πληρούν όλα τα κλινικά και βιολογικά κριτήρια για τους συμβατικούς εθισμούς όπως το κάπνισμα, ο αλκοολισμός και η κατάχρηση κοκαΐνης. Το πιο κοινό μεταξύ αυτών των πασχόντων είναι η καταναγκαστική φύση της συμπεριφοράς τους, ακόμα και στο πλαίσιο δυσμενών συνεπειών για την υγεία και την ασφάλειά τους (Heyman, 1996; Robinson και Berridge, 1993). Επιπλέον, οι εξαρτημένοι συνήθως απαιτούν κάθε φορά από τη συμπεριφορά (εθισμό) να παράγει το ίδιο ενισχυτικό αποτέλεσμα, δηλαδή να τους ανακουφίσει, να τους απαλύνει τον πόνο (Berridge και Robinson, 1995). Γι’ αυτό και κάθε φορά που επαναλαμβάνουν μια συμπεριφορά, είτε αυτή είναι κατάχρηση καθαρτικών είτε βουλιμικό επεισόδιο, περιμένουν να εισπράξουν την ίδια ευχαρίστηση και ηδονή.
Σε βιολογικό, επίσης, επίπεδο, τα άτομα με διατροφικές διαταραχές εμφανίζουν πολλές ομοιότητες με εξαρτημένους σε άλλη μορφή εθισμού. Γνωρίζουμε για παράδειγμα ότι η εξαντλητική άσκηση και η ασιτία αυξάνουν την ντοπαμίνη (DA) στον εγκέφαλο, η οποία έχει σχέση με το κέντρο ευχαρίστησης του εγκεφάλου (Bergh & Sodersten, 1996; Casper, 1998). Η ντοπαμίνη διεγείρει το άτομο, γεγονός που το οδηγεί στο να επαναλάβει αυτές τις δραστηριότητες για να καταλήξει τελικά να εθιστεί σε αυτές. Τα βιολογικά, λοιπόν, γεγονότα που προκύπτουν αποτελούν τη βάση της θεωρίας του αυτο-εθισμού σε οπιοειδή. Η θεωρία αυτή αναφέρει ότι μια χρόνια διατροφική διαταραχή είναι εθισμός στα ενδογενή οπιοειδή που παράγει το σώμα, επομένως κατανοούμε ότι η φυσιολογία και η ψυχολογία ενός χρήστη ουσιών είναι παρόμοια με εκείνη ενός ατόμου με διατροφική διαταραχή (Huebner, 1993, Marrazzi & Luby, 1986).
Για να γίνει πιο κατανοητή η θεωρία του αυτο-εθισμού σε οπιοειδή, είναι σημαντικό να εξηγήσουμε πως, εκτός από τα εξωγενή οπιοειδή (ηρωίνη, μορφίνη, όπιο), ο εγκέφαλος παράγει και τα δικά του οπιοειδή που ονομάζονται ενδογενή όπως οι ενδορφίνες, οι εγκεφαλίνες, οι ενδομορφίνες κ.λπ. Στην περίπτωση των διαταραχών πρόσληψης τροφής, η πείνα, η υπερφαγία και η άσκηση λειτουργούν όπως τη χρήση ναρκωτικών. Αυξάνουν τα επίπεδα κυκλοφορίας των β-ενδορφινών που είναι χημικά πανομοιότυπες με τα εξωγενή οπιούχα που είδαμε πριν. Aυτές οι ενδορφίνες είναι εθιστικές λόγω της ικανότητάς τους να διεγείρουν την ντοπαμίνη στο μεσολιμβικό σύστημα ανταμοιβής. Έτσι λοιπόν, καταλαβαίνουμε ότι ο πόνος της εξάρτησης είναι το ίδιο βασανιστικός από όποιον εθισμό και να βασανίζεται το άτομο.
Μετά από όλες τις παραπάνω αναφορές σε έρευνες και επιστημονικές αναλύσεις, αυτό που θεωρείται πιο σημαντικό από όλα, όταν αναφερόμαστε σε διατροφικές διαταραχές, είναι η υπομονή και η πίστη στο ταξίδι της απεξάρτησης, όσο επίπονο και δύσκολο και αν είναι αυτό, καθώς και η παρουσία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος! Αν κάποιος που διαβάζει αυτό το άρθρο έχει στον κύκλο του ή ξέρει κάποιον που πάσχει από ανορεξία, βουλιμία ή από οποιονδήποτε άλλον εθισμό, ας δείξει την απαραίτητη προσοχή και ενδιαφέρον σε αυτό που περνάει το άτομο αυτό, δίνοντας βαρύτητα στη σοβαρότητα της κατάστασης και βοηθώντας το ή παροτρύνοντάς το να ζητήσει βοήθεια από ειδικό. Μην ξεχνάτε να τσεκάρετε τον διπλανό σας!
Βιβλιογραφία:
- Sodersten, P. & Bergh, C. (1996). Anorexia nervosa, self-starvation and the reward of stress. Nat Med. 2(1):21-22.
- Robinson, T. & Berridge, K. (1995). The mind of an addicted brain: neural sensitization of “wanting” versus “liking”. Current Directions Psychological Science. 4:71-76.
- Casper, R. (1998). Behavioral activation and lack of concern, core symptoms of anorexia nervosa? Int J Eat Disord. 24(4):381-393.
- Claridge, G. & Davis, C. (1998). The eating disorders as addiction: a psychobiological perspective.
- Deep, AL & Nagy, LM & Weltzin TE et al. (1995). Premorbid onset of psychopathology in long-term recovered anorexia nervosa. Int J Eat Disord 17(3):291-297.
- Di Chiara G. (1999). Drug addiction as dopamine-dependent associative learning disorder. Eur J Pharmacol. 375(1-3):13-30.
- Eating-disorders. Availiable at: https://www.psychiatry.org/patients-families/eating-disorders/what-are-eating-disorders
Αρχισυνταξία και επιμέλεια άρθρου: Παρή Πατσαρούχα
