Διατροφή και Εγκέφαλος: Η Ασπίδα Κατά της Νόσου Αλτσχάιμερ

Επίδραση της Υγείας και της Διατροφής στη Νόσο Αλτσχάιμερ

Η διατήρηση της σωματικής και ψυχικής υγείας από την παιδική ηλικία έως και τη γήρανση είναι ζωτικής σημασίας, καθώς επηρεάζει άμεσα την ποιότητα ζωής των ανθρώπων και, κατ’ επέκταση της κοινωνίας. Η Νόσος Αλτσχάιμερ είναι μια νευροεκφυλιστική διαταραχή, η οποία τείνει να εμφανίζεται σε μεγαλύτερες ηλικίες. Καθώς μεγαλώνουμε, το κεντρικό νευρικό σύστημα υφίσταται γνωστική και λειτουργική έκπτωση, γεγονός που συνοδεύεται από αλλαγές στη διάθεση. Σχετίζεται με σταδιακή μείωση της γνωστικής λειτουργίας και της μνήμης και προοδευτικά οδηγεί σε αδυναμία διεκπεραίωσης απλών, καθημερινών δραστηριοτήτων (Kim et al, 2021). Φυσικά, η διατροφή κατέχει σημαντικό ρόλο συμβάλλοντας στην πρόληψη ή καθυστερώντας την εμφάνιση της νόσου, αφού ορισμένες τροφές ενισχύουν ή μειώνουν την εγκεφαλική λειτουργία. Η ψυχική υγεία διαταράσσεται από την εξέλιξη της νόσου, αφού οι σταδιακές απώλειες που προκαλεί οδηγούν σε άγχος, κατάθλιψη και απομόνωση τόσο των πασχόντων όσο και των φροντιστών τους.

Νόσος Αλτσχάιμερ

Πρόκειται για μία νευροεκφυλιστική ασθένεια, η συνηθέστερη μορφή άνοιας κατά την οποία επηρεάζονται ορισμένα τμήματα του

εγκεφάλου, με βασικότερο τον ιππόκαμπο. Ο ιππόκαμπος είναι υπεύθυνος για τις λειτουργίες της μάθησης και της μνήμης, ενώ ο φλοιός, η αμυγδαλή και ο βρεγματικός λοβός συνιστούν επιπλέον τμήματα του εγκεφάλου τα οποία σχετίζονται με τη λήψη αποφάσεων, τα συναισθήματα άγχους και φόβου και τον προσανατολισμό αντιστοίχως. Γίνεται, λοιπόν, κατανοητό πως ένας ασθενής καλείται να αντιμετωπίσει πολλαπλά ζητήματα ταυτοχρόνως, από την αδυναμία λήψης αποφάσεων μέχρι την διατάραξη του προσανατολισμού και της διάθεσης (Fonte et al, 2019). Πρόκειται για συμπτώματα που εμφανίζονται σταδιακά, ποικίλουν από άτομο σε άτομο και με τον καιρό επιδεινώνονται. Ο παγκόσμιος επιπολασμός της νόσου υπολογίζεται στα 24 εκατομμύρια πασχόντων επί του παρόντος, ενώ μέχρι το 2050 ο αριθμός αυτός αναμένεται να τετραπλασιαστεί (Reitz; Mayeux. 2014). Επιπλέον, η νόσος Αλτσχάιμερ στις ΗΠΑ αποτελεί την 3η κύρια αιτία θανάτου, με το ποσοστό των πασχόντων να ανέρχεται περίπου στα 6 εκατομμύρια (Toups et al, 2022).

Ψυχική Υγεία

Οι επιπτώσεις του Αλτσχάιμερ είναι πολλαπλές, με βασικότερες εκείνες της ψυχικής υγείας. Η νόσος μπορεί να οδηγήσει σε ήπιες αλλά και σοβαρές διαταραχές, από διακυμάνσεις της διάθεσης και άγχος, κοινωνική απομόνωση μέχρι κατάθλιψη. Συγκεκριμένα, η κατάθλιψη συνιστά μια από τις συχνότερες ψυχικές επιπτώσεις που εμφανίζεται στους πάσχοντες του Αλτσχάιμερ και υπάρχουν διάφορες παράμετροι που τη συσχετίζουν με τη νόσο. Η κατάθλιψη μπορεί να λειτουργήσει τόσο ως πρώιμο σύμπτωμα που θα χρησιμοποιηθεί για τη διάγνωση του Αλτσχάιμερ αργότερα, όσο και ως παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση της νόσου, αυξάνοντας τις πιθανότητες ανάπτυξής της (Chiu et al, 2012).

Οι φροντιστές των ατόμων με Αλτσχάιμερ αντιμετωπίζουν επίσης σημαντικές ψυχολογικές συνέπειες. Αυτές περιλαμβάνουν το παρατεταμένο άγχος που προκαλεί η συνεχής φροντίδα, ψυχική εξάντληση, καθώς και συμπτώματα κατάθλιψης, τα οποία μπορεί να επιδεινωθούν με την πάροδο του χρόνου. Επίσης σταδιακά παρατηρείται έκπτωση της γνωστικής τους λειτουργίας αλλά και της μνήμης, συμπτώματα δηλαδή που παρατηρούνται και στους πάσχοντες, με τη διαφορά ότι οι ψυχικές αυτές επιδράσεις είναι αναστρέψιμες στους φροντιστές (Corea et al, 2019). Η συναισθηματική αποφόρτιση τόσο των ασθενών όσο και των φροντιστών τους μέσω συμβουλευτικών συνεδριών φαίνεται πως αποδίδει θετικά αποτελέσματα. οδηγώντας κυρίως σε μειωμένη ψυχική εξάντληση των φροντιστών από το στρες και τα καταθλιπτικά συμπτώματα. Κατά συνέπεια,  βελτιώνεται η ψυχική υγεία των ατόμων αυτών – ασθενών και φροντιστών – και κατ’ επέκταση η ποιότητα ζωής τους (Gaugler et al, 2015).

Διατροφή στη Νόσο Αλτσχάιμερ

Η σοβαρότητα της νόσου Αλτσχάιμερ είναι εμφανής, καθώς επηρεάζει δραστικά τη ζωή των ασθενών αλλά και των οικογενειών τους. Ως μια πολυπαραγοντική νόσος δεν είναι εφικτό να στοχεύσουμε σε παράγοντες όπως η ηλικία ή τα γονίδια. Ωστόσο, μπορούμε να επικεντρωθούμε σε τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου, όπως η διατροφή και οι καθημερινές συνήθειες. Η διατροφή μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο τόσο στην πρόληψη της νόσου, όσο και στη μετέπειτα πορεία της, μειώνοντας τα συμπτώματα της. Δυστυχώς, η δυτικού τύπου διατροφή αποτελεί παράγοντα κινδύνου τόσο για την ανάπτυξη της νόσου, όσο και για την επιδείνωση της.

Διατροφικά πρότυπα

Η υιοθέτηση ενός διατροφικού πλάνου βασισμένου στα πρότυπα της μεσογειακής διατροφής δείχνει να έχει θετικό αντίκτυπο στην εξέλιξη της νόσου. Η Δίαιτα MIND δίνει έμφαση στην πρόσληψη φυτικών τροφίμων συμπεριλαμβανομένων των πράσινων φυλλωδών λαχανικών, φρούτων, ξηρών καρπών, ψαριού και ελαιόλαδου. Παράλληλα, βασίζεται στη μείωση κορεσμένων και trans λιπαρών, ζάχαρης και επεξεργασμένων τροφών. Παραδείγματα αυτών είναι το κόκκινο ή επεξεργασμένο κρέας, βούτυρο, τηγανητά και αλμυρά σνακ, γλυκά και τυριά υψηλών λιπαρών (Barnes et al, 2023). Επιπλέον, η προσκόλληση στη Μεσογειακή διατροφή με την κατανάλωση μέτριας ποσότητας κρασιού, χαμηλής ποσότητας πουλερικών σε συνδυασμό με τα παραπάνω έχει συνδεθεί με χαμηλό κίνδυνο εμφάνισης Αλσχάιμερ (Reitz & Mayeux, 2014).

Μικροθρεπτικά Συστατικά

Επιπλέον, υπάρχουν ορισμένα μικροθρεπτικά συστατικά, όπως βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία, των οποίων η δράση καθίσταται ιδιαίτερα σημαντική. Έλλειψη σε βιταμίνες όπως το φολικό οξύ (Β9), Β6, Β12, Α και C μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη της νόσου, αφού σχετίζονται με τη μεθυλίωση του DNA και το οξειδωτικό στρες. Άλλες ουσίες που παίζουν σημαντικό ρόλο λειτουργώντας προστατευτικά για τον οργανισμό είναι οι εξής: ω-3 λιπαρά οξέα, φυτικές ίνες, πολυφαινόλες, ασβέστιο, μαγνήσιο.

Δράση μικροθρεπτικών συστατικών και τρόφιμα από τα οποία τα προσλαμβάνουμε

Βιταμίνες του Συμπλέγματος Β: Σχετίζονται με τη μεθυλίωση του DNA και το μεταβολισμό της ομοκυστείνης. Τα αυξημένα επίπεδα ομοκυστείνης αποτελούν ισχυρό παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη της νόσους Αλτσχάιμερ. Επομένως, επαρκής συγκέντρωση των βιταμινών αυτών θεωρείται καίριας σημασίας.
Τρόφιμα: κρέας (μοσχάρι, κοτόπουλο), αυγά, ψάρι, πράσινα φυλλώδη λαχανικά, γαλακτοκομικά προϊόντα, δημητριακά ολικής αλέσεως, εσπεριδοειδή, πατάτες.

Ασβέστιο και Μαγνήσιο: Η ισορροπία των μετάλλων αυτών είναι σημαντική για τη λειτουργία των εγκεφαλικών κυττάρων και μπορεί να συμβάλλει στην πρόληψη ή στην επιδείνωση της νόσου, αν η ισορροπία αυτή διαταραχθεί.
Τρόφιμα για ασβέστιο: γαλακτοκομικά προϊόντα, σπόροι και ξηροί καρποί (σουσάμι, αμύγδαλα), ψάρια (σαρδέλες, αντζούγιες), εμπλουτισμένα τρόφιμα (φυτικά γάλατα και χυμοί φρούτων), πράσινα φυλλώδη λαχανικά (σπανάκι, λάχανο).
Τρόφιμα για μαγνήσιο: σπόροι και ξηροί καρποί (αμύγδαλα, κάσιους, σπόροι κολοκύθας), όσπρια (φασόλια, φακές, ρεβίθια), πράσινα φυλλώδη λαχανικά (σπανάκι, λαχανίδα), ολικής αλέσεως δημητριακά (βρόμη, κινόα, καστανό ρύζι), ψάρια (σολομός, σκουμπρί).

Πολυακόρεστα λιπαρά οξέα: Τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα και ιδίως τα ω-3 λιπαρά οξέα έχουν θετική επίδραση στην υγεία του εγκεφάλου μειώνοντας τη φλεγμονή και υποστηρίζοντας την γνωστική και εγκεφαλική λειτουργία.

Τρόφιμα: ψάρι (τόνος, σαρδέλα, σκουμπρί), λιναρόσπορος, σπόροι chia, καρύδια, ελαιόλαδο, σπανάκι.

Πολυφαινόλες: Πρόκειται για αντιοξειδωτικές ενώσεις που συμβάλλουν στη μείωση του οξειδωτικού στρες, αναστέλλουν τη φλεγμονή και υποστηρίζουν την υγεία των νεύρων.
Τρόφιμα: μούρα (μύρτιλλα, βατόμουρα, φράουλες), ρόδι, μήλα, σκούρα σταφύλια, σπανάκι, κουνουπίδι, καρύδια, λιναρόσπορος, καφές, τσάι, μαύρη σοκολάτα με υψηλή περιεκτικότητα σε κακάο (Stefaniak et al, 2022)

Προβιοτικά: Είναι εντερικά μικρόβια που συμβάλλουν στη διατήρηση ενός υγιούς εντερικού μικροβιώματος. Έχουν ωφέλιμες δράσεις στην υγεία του εγκεφάλου και λειτουργούν ευεργετικά ως προς τη νόσο Αλσχάιμερ, βελτιώνοντας την εγκεφαλική λειτουργία και ενισχύοντας το ανοσοποιητικό σύστημα.
Τρόφιμα: γιαούρτι με ζωντανές καλλιέργειες, κεφίρ, αριάνι, τουρσί.

Πρεβιοτικά: Πρόκειται για μη εύπεπτες ίνες που προάγουν την ανάπτυξη και τη δραστηριότητα των προβιοτικών.
Τρόφιμα: κρεμμύδι, σκόρδο, μπανάνα, αγγούρι, αχλάδι (Dissanayaka et al, 2024)

Συμπέρασμα

Η νόσος Αλτσχάιμερ απαιτεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την αποτελεσματική διαχείριση και πρόληψή της. Εκτός από την υγιεινή διατροφή, η σωματική δραστηριότητα και ο ποιοτικός ύπνος είναι εξαιρετικά σημαντικοί. Η τακτική άσκηση μπορεί να ενισχύσει τη γνωστική λειτουργία και να επιβραδύνει την πρόοδο της νόσου, ενώ ο σωστός ύπνος συμβάλλει στη διατήρηση της εγκεφαλικής υγείας και στη μείωση των συμπτωμάτων. Επιπλέον, η συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες και η αποτελεσματική διαχείριση του άγχους είναι κρίσιμες για την ψυχική ευημερία και την ποιότητα ζωής των ατόμων με Αλτσχάιμερ. Συνδυάζοντας όλες αυτές τις στρατηγικές με μια ισορροπημένη διατροφή, ενισχύουμε την υποστήριξη της εγκεφαλικής υγείας και προάγουμε τη συνολική ευημερία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Kim, C. S., Cha, L., Sim, M., Jung, S., Chun, W. Y., Baik, H. W., & Shin, D. M. (2021). Probiotic Supplementation Improves Cognitive Function and Mood with Changes in Gut Microbiota in Community-Dwelling Older Adults: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled, Multicenter Trial. The journals of gerontology. Series A, Biological sciences and medical sciences, 76(1), 32–40. https://doi.org/10.1093/gerona/glaa090
2. Fonte, C., Smania, N., Pedrinolla, A., Munari, D., Gandolfi, M., Picelli, A., Varalta, V., Benetti, M. V., Brugnera, A., Federico, A., Muti, E., Tamburin, S., Schena, F., & Venturelli, M. (2019). Comparison between physical and cognitive treatment in patients with MCI and Alzheimer’s disease. Aging, 11(10), 3138–3155. https://doi.org/10.18632/aging.101970
3. Reitz, C., & Mayeux, R. (2014). Alzheimer disease: epidemiology, diagnostic criteria, risk factors and biomarkers. Biochemical pharmacology, 88(4), 640–651. https://doi.org/10.1016/j.bcp.2013.12.024
4. Chiu, P. Y., Steffens, D., Chen, P. K., Hsu, Y. C., Huang, H. T., & Lai, T. J. (2012). Depression in Taiwanese patients with Alzheimer’s disease determined by the National Institutes of Mental Health Provisional Criteria. International psychogeriatrics, 24(8), 1299–1305. https://doi.org/10.1017/S1041610211002262
5. Corrêa, M. S., de Lima, D. B., Giacobbo, B. L., Vedovelli, K., Argimon, I. I. L., & Bromberg, E. (2019). Mental health in familial caregivers of Alzheimer’s disease patients: are the effects of chronic stress on cognition inevitable?. Stress (Amsterdam, Netherlands), 22(1), 83–92. https://doi.org/10.1080/10253890.2018.1510485
6. Gaugler, J. E., Reese, M., & Sauld, J. (2015). A Pilot Evaluation of Psychosocial Support for Family Caregivers of Relatives with Dementia in Long-Term Care: The Residential Care Transition Module. Research in gerontological nursing, 8(4), 161–172. https://doi.org/10.3928/19404921-20150304-01
7. Barnes, L. L., Dhana, K., Liu, X., Carey, V. J., Ventrelle, J., Johnson, K., Hollings, C. S., Bishop, L., Laranjo, N., Stubbs, B. J., Reilly, X., Agarwal, P., Zhang, S., Grodstein, F., Tangney, C. C., Holland, T. M., Aggarwal, N. T., Arfanakis, K., Morris, M. C., & Sacks, F. M. (2023). Trial of the MIND Diet for Prevention of Cognitive Decline in Older Persons. The New England journal of medicine, 389(7), 602–611. https://doi.org/10.1056/NEJMoa2302368
8. Reitz, C., & Mayeux, R. (2014). Alzheimer disease: epidemiology, diagnostic criteria, risk factors and biomarkers. Biochemical pharmacology, 88(4), 640–651. https://doi.org/10.1016/j.bcp.2013.12.024
9. Stefaniak, O., Dobrzyńska, M., Drzymała-Czyż, S., & Przysławski, J. (2022). Diet in the Prevention of Alzheimer’s Disease: Current Knowledge and Future Research Requirements. Nutrients, 14(21), 4564. https://doi.org/10.3390/nu14214564

10. Dissanayaka, D. M. S., Jayasena, V., Rainey-Smith, S. R., Martins, R. N., & Fernando, W. M. A. D. B. (2024). The Role of Diet and Gut Microbiota in Alzheimer’s Disease. Nutrients, 16(3), 412. https://doi.org/10.3390/nu16030412

Αρχισυνταξία: Δράνη Φωτεινή – Δέσποινα, Ψυχολόγος BSc, MScc

Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη