Το 2024 καταγράφηκαν 5 δισεκατομμύρια χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, γεγονός που αποδεικνύει την ευρεία απήχηση που λαμβάνουν τα μέσα αυτά παγκοσμίως από άτομα διαφορετικών ηλικιών. Μεταξύ των δημοφιλέστερων εφαρμογών ήταν το «Facebook», το «YouTube», το «WhatsApp», το «TikTok» και το «Instagram» (We Are Social & Meltwater, 2024). Οι έφηβοι φαίνεται να είναι «πιστοί καταναλωτές» των social media, καθώς σύμφωνα με μελέτη το 95% αυτής της ηλικιακής ομάδας χρησιμοποιεί συχνά μέσα στην ημέρα του αυτές τις εφαρμογές για ποικίλους σκοπούς (Ofcom, 2023).
Τα social media διαδραματίζουν έναν καθοριστικό ρόλο στη ζωή των εφήβων, καθώς επιδρούν και επηρεάζουν το κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο αυτοί ανατρέφονται και ενεργούν συμβάλλοντας παράλληλα στην ικανοποίηση βασικών αναπτυξιακών αναγκών (Vannucci et al., 2020; Van Dijk, 2013; Subrahmanyam et al., 2006). Η εφηβεία συνιστά ένα στάδιο της ζωής του ανθρώπου κατά το οποίο λαμβάνουν χώρα σημαντικές αλλαγές σε πολλαπλά επίπεδα. Για παράδειγμα, κατά την περίοδο αυτήν εκκρίνονται ορισμένες ορμόνες στο σώμα και των δύο φύλων που συμβάλλουν στη διαμόρφωση κάποιων εξωτερικών χαρακτηριστικών (Shirtcliff et al., 2009). Κατά τη χρονική αυτή περίοδο οι έφηβοι ενδέχεται να αντιμετωπίσουν καταστάσεις και δυσκολίες που να επιβαρύνουν την ψυχική τους υγεία (Burns et al., 2009). Παράλληλα, υπάρχουν ορισμένα ερευνητικά δεδομένα που συνδέουν προβλήματα στην ψυχική υγεία των εφήβων με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (Woods &Scott., 2016).
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια αναδύονται συνεχώς μελέτες που υπογραμμίζουν και αναδεικνύουν τη θετική και ωφέλιμη πλευρά των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην ψυχική υγεία, όχι μόνο των εφήβων, αλλά και άλλων ηλικιακών ομάδων. Πιο συγκεκριμένα, σε μία μελέτη κατά την οποία οι ερευνητές είχαν τη δυνατότητα να συνομιλήσουν με εφήβους που είχαν διαγνωστεί με κατάθλιψη διαπίστωσαν πως μέσω των εφαρμογών αυτών οι έφηβοι μπορούσαν να περιηγηθούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να βρουν διαδικτυακές κοινότητες στις οποίες θα μοιράζονταν τις δυσκολίες τις οποίες αντιμετώπιζαν με άλλους χρήστες (Radovic et al., 2017).
Ακόμη, σε πρόσφατη έρευνα που εξέταζε τη σύνδεση της αυτοκτονίας με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα πως τα social media όχι μόνο δεν προκαλούν αυτοκτονικές σκέψεις και ενέργειες, αλλά έχουν τη δυνατότητα να προστατέψουν τον χρήστη από τέτοιου είδους συμπεριφορικά και γνωστικά μοτίβα μέσω των θετικών εμπειριών που προκύπτουν στο πλαίσιο αυτών. Τα θετικά συναισθήματα τα οποία παρουσιάζονται κατά τη διάρκεια των διαδικτυακών αλληλεπιδράσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με αγαπημένα πρόσωπα, καθώς και η αίσθηση του «ανήκειν» που δημιουργείται από τη συστηματική επικοινωνία με συγγενείς και φίλους δύνανται να μειώσουν τις σκέψεις των εφήβων για αυτοκτονία (Hamilton et al., 2024). Οι Weinstein et al. (2021) σε παρόμοια μελέτη αναφέρουν πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν τη δυνατότητα σε οποιονδήποτε χρήστη να βρει πληροφορίες για κάθε θέμα ψυχικής υγείας που ενδέχεται να τον απασχολεί, καθώς και να συνδεθεί με επαγγελματίες του κλάδου που μπορούν να τον συμβουλέψουν και να τον καθοδηγήσουν στην επίλυση κάθε συναισθηματικού προβλήματος.
Ακόμη, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης φαίνεται να δύνανται να βοηθήσουν στον περιορισμό ή και στην καταπολέμηση του άγχους των νέων. Οι έφηβοι μέσα από χιουμοριστικά βιντεάκια ή τραγούδια της επιλογής τους μπορούν να «δραπετεύσουν» από την αγχώδη καθημερινότητα τους ή από τη δύσκολη πραγματικότητα στην οποία ζουν και να μπορέσουν να καταπραΰνουν το άγχος τους. Το οπτικοακουστικό υλικό στα social media, το οποίο προωθεί αποτελεσματικές μεθόδους βελτίωσης της ψυχικής υγείας από ειδήμονες μπορεί να εξοπλίσει τους νέους με εργαλεία χρήσιμα για τη διαχείριση οποιουδήποτε αρνητικού συναισθήματος μπορεί να προκύψει στη ζωή τους (O’Reilly et al., 2023).
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να αποτελέσουν ένα πρόσφορο περιβάλλον και για άτομα που έχουν διαγνωστεί με διπολική διαταραχή, καθώς διευκολύνουν την επικοινωνία και καταπολεμούν τις δυσκολίες που ενδέχεται να αντιμετωπίζουν τέτοια άτομα (π.χ. απομόνωση) (Santesteba-Echarri et al., 2018). Έτσι, λοιπόν, μέσα από μία σειρά πρόσφατων μελετών αναδεικνύεται και υπογραμμίζεται ο καθοριστικός ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη βελτίωση της ψυχικής υγείας των νέων.
Βιβλιογραφία
Burns, J., Durkin, L., Nicholas, J. (2009, July). Mental health of young people in the United States: What role can the internet play in reducing stigma and promoting help seeking? Journal of Adolescent Health, 45(1), 95–97. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2008.12.006
Hamilton, J. L., Dalack, M., Boyd, S. I., Jorgensen, S., Dreier, M. J., Sarna, J., & Brent, D. A. (2024, December). Positive and negative social media experiences and proximal risk for suicidal ideation in adolescents. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 65(12), 1580-1589. https://doi.org/10.1111/jcpp.13996
Ofcom. (2023). Children and Parents: Media use and attitudes. Ofcom. https://www.ofcom.org.uk/data/assets/pdf_file/0027/255852/childrens-media-use-and-attitudes-report-2023.pdf
O’Reilly, M., Levine, D., Donoso, V., Voice, L., Hughes, J., & Dogra, N. (2023). Exploring the potentially positive interaction between social media and mental health; the perspectives of adolescents. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 28(2), 668-682. doi:10.1177/13591045221106573
Radovic, A., Gmelin, T., Stein, B. D., & Miller, E. (2017, February). Depressed adolescents’ positive and negative use of social media. Journal of Adolescence, 55, 5-15. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2016.12.002
Santesteban-Echarri, O., Alvarez-Jimenez, M., Gleeson, J., & Rice, S. M. (2018). Social media interventions for adolescents and young people with depression and psychosis. In M. A. Moreno & A. Radovic (Eds.), Technology and adolescent mental health (pp. 187-206). Spinger.
Shirtcliff, E. A., Dahl, R. E., & Pollak, S. D. (2009, April). Pubertal development: Correspondence between hormonal and physical development. Child Development, 80(2), 327-337. https://doi-org.salford.idm.oclc.org/10.1111/j.1467-8624.2009.01263.x
Subrahmanyam, K., Smahel, D., & Greenfielad, P. (2006, May). Connecting developmental constructions to the internet: Identity presentation and sexual exploration in online teen chat rooms. Developmental Psychology, 42(3), 395-406. https://doi:10.1037/0012-1649.42.3.395
Van Dijk, J. (2013). The Culture of Connectivity: Acritical History of Social Media. (pp. 5-8, 14-18). Oxford University Press.
Vannucci, A., Simpson, E. G., Gagnon, S., & Ohannessian, C. M. (2020, February). Social media use and risky behaviors in adolescents: A meta-analysis. Journal of Adolescence, 79, 258-274. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2020.01.014
We Are Social, & Meltwater. (2024). The complete digital 2024 global overview report. We Are Social. https://www.wearesocial.com/digital-2024
Weinstein, E., Kleiman, E. M., Franz, P. J., Joyce, V. W., Nash, C. C., Buonopane, R. J., & Nock, M. K. (2021, February). Positive and negative uses of social media among adolescents hospitalized for suicidal behavior. Journal of Adolescence, 87, 63-73. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2020.12.003
Woods, H. C., & Scott, H. (2016, August). Sleepyteens: Social media use in adolescence is associated with poor sleep quality, anxiety, depression and low self-esteem. Journal of Adolescence, 51, 41-49. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2016.05.008
