Από το συναισθηματικό φαγητό στις συνειδητές διατροφικές επιλογές: Ο ρόλος του διαιτολόγου

Θα έχετε βρεθεί σε συζητήσεις διατροφής που καταλήγουν «… Βέβαια! Η ψυχολογία παίζει ρόλο».

Πράγματι, και οι έρευνες καταλήγουν σε αντίστοιχες εκφράσεις αναδεικνύοντας πως τα συναισθήματα, η διάθεση και η επιλογή των τροφών μπορούν να έχουν αλληλεξαρτώμενη σχέση. Αυτό σημαίνει πως δεν είναι μόνο η ψυχολογία μας που μπορεί να επηρεάζει τη διατροφή μας, αλλά και η διατροφή μας που μπορεί να επηρεάζει την ψυχολογία μας. Πώς; Με διάφορους τρόπους είτε εμφανείς, ελεγχόμενους και αντιληπτούς, είτε κρυφούς, υποσυνείδητους και μη διακριτούς (Grider et al. 2021).

Η διάθεση και το συναίσθημα θα μπορούσαν να επηρεάσουν την επιλογή του φαγητού μέσω της φυσιολογίας μας, μεταβάλλοντας την όρεξη, ή τις συμπεριφορές μας π.χ. μείωση ή αύξηση της διαθεσιμότητας των τροφών (Razzoli et al. 2017). Όταν, όμως, και η αλλαγή της ψυχολογίας μας μπορεί να είναι αποτέλεσμα της επιλογής γευμάτων μας, πώς ξέρουμε πού ξεκινάει και πού τελειώνει μια κατάσταση; Είναι ξεκάθαρο ότι η πρόσληψη ορισμένων τροφίμων ή συνδυασμών τους, μπορεί να παρέμβει στις αισθητηριακές και ψυχολογικές επιδράσεις, όπως και σε επιδράσεις στη φυσιολογία μας. Αυτές οι επιδράσεις μπορεί να είναι μέχρι και χρόνιες (Gibson et al 2006; Hardcastle et al. 2015).

Ποια είναι η αιτία και ποιο το αποτέλεσμα;

Εφόσον μπαίνουμε σε μια κυκλική σχέση αιτίας-αποτελέσματος, ας κρατήσουμε πως κάθε μέρα, ώρα και στιγμή η διατροφή μας μπορεί να επηρεάζεται από την ψυχολογία μας και η ψυχολογία μας μπορεί να επηρεάζεται από τη διατροφή μας (Hardcastle et al. 2015). Άρα, όταν απευθύνεστε σε ένα διαιτολόγο, η διατροφική παρέμβαση δε μπορεί να αγνοεί την ψυχολογία σας.

Τώρα, ας επικεντρωθούμε σε αυτόν τον κύκλο επιδράσεων από τη διατροφική οπτική και ας απαντήσουμε παρέα στα παρακάτω ερωτήματα: «Πώς θα καταλάβω ότι η διάθεσή μου και τα συναισθήματά μου μπορεί να έχουν επηρεαστεί από τη διατροφή μου;». «Τί μπορώ να κάνω για να επωφεληθώ από αυτόν τον κύκλο επιδράσεων;». Οι έννοιες και οι ορισμοί επί του θέματος είναι πολλοί και ίσως περιπλέξουν τα πράγματα. Ας περιηγηθούμε στο θέμα βάσει δικών σας ερωτήσεων, λοιπόν.

«Είναι φυσιολογικό να αλλάζει η διάθεση ανάλογα με το αν έχω ή δεν έχω φάει;»

Όπως όλα τα ζώα, είμαστε όντα που όταν πεινάμε βρισκόμαστε σε διέγερση, εγρήγορση και γινόμαστε ευερέθιστοι. Από τη φύση μας παροτρυνόμαστε με αυτόν τον τρόπο ώστε να βρούμε τροφή. Αφού νιώσουμε κορεσμό, ηρεμούμε σε βαθμό που μπορεί και να νυστάζουμε, ώστε να πραγματοποιηθεί η διαδικασία της πέψης. Θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι μια διαδικασία επιβίωσης του οργανισμού μας (Gibson, 2006).

«Γιατί η γεύση επηρεάζει τη διάθεσή μου;»

Φανταστείτε τις εκφράσεις ενός βρέφους. Όταν δοκιμάζει κάτι γλυκό έχει έκφραση ευχαρίστησης, ενώ όταν δοκιμάζει κάτι πικρό ή ξινό αποκτά έκφραση αποστροφής (Barr et al. 1999). Η αίσθηση κάποιων γεύσεων είναι εγγενώς ευχάριστη, ενώ άλλων εγγενώς δυσάρεστη. Ωστόσο, οι αισθητηριακές ιδιότητες αλλάζουν ανά τρόφιμο και ανά άνθρωπο (Gibson et al. 2006).

«Γιατί νιώθω ικανοποίηση και ανακούφιση όταν τρώω;»

Αν σκεφτούμε τον έντονο τρόπο που επιζητάμε μερικές φορές την τροφή, θα αντιληφθούμε αυτό που έχουν δείξει έρευνες, ότι το φαγητό εκτός από ευχάριστο και ικανοποιητικό, μπορεί να γίνει και «εθιστικό» (Grigson et al. 2002). Συγκεκριμένα, έχει φανεί πως το σύστημα νευροδιαβιβαστών της ντοπαμίνης που διεγείρονται κατά την επιθυμία για φαγητό, παρουσιάζει όμοια χαρακτηριστικά με αυτά των ναρκωτικών (Berridge et al. 1998; Wang et al 2001). Που σημαίνει ότι το «θέλω» που νιώθουμε για τροφές είναι πιο πολύ σύνθετο, παρά απλό.

«Γιατί στρέφομαι σε συγκεκριμένα τρόφιμα άνεσης;»

Η σύνθεση του γεύματος μπορεί να επιδρά στην ανακούφιση από το στρες. Ιδίως οι γλυκές και λιπαρές τροφές. Έπειτα, η ευαισθησία μας στα τρόφιμα διαφέρει (Gibson 2006). Επομένως, παρουσιάζουμε διαφορετική απόκριση στη διάθεση, το συναίσθημα και την εγκεφαλική λειτουργία μας σε σχέση με την κατανάλωση ειδών διατροφής (Gibson, 2006; Sala et al. 2020). Μάλιστα, έχει φανεί ότι μπορεί να βελτιωθούν τα αποτελέσματα αν προσαρμόζουμε τις αναλογίες των μακροθρεπτικών συστατικών στη διατροφή μας, ανάλογα με τον τύπο και τη φύση των συναισθηματικών διαταραχών που παρουσιάζουμε. Για παράδειγμα, υπάρχουν στοιχεία που καταλήγουν πως για την αντιμετώπιση της αγχώδους διαταραχής, θα ήταν ευεργετική η αυξημένη αναλογία κατανάλωσης υδατανθράκων σε σχέση με της πρωτεΐνης (Gibson 2006; Parmentier et al. 2019; Sala et al 2020).

Διαφέρουμε και δεν πρέπει ποτέ να παραβλέπουμε την εξατομίκευση στην παρέμβαση και αντιμετώπιση. Άλλωστε, οι πιο σημαντικές πληροφορίες για την εξατομίκευση της διατροφής στηρίζονται στη λήψη ολοκληρωμένου ιατρικού, διατροφικού και συμπεριφοριστικό ιστορικού. Ας μη ξεχνάμε πως, σε όλες αυτές τις καταστάσεις που περιγράφουμε, εμπλέκονται μεταβολικές και ορμονικές αποκρίσεις και προσαρμογές (Smithson et al. 2017; Giannopoulou et al 2020).

Αν θα μπορούσαμε να ακολουθήσουμε κάποιες βασικές αρχές για να μεταβούμε σε πιο συνειδητές επιλογές διατροφής θα ήταν αυτές, οι οποίες έχουν εδραιωθεί στην επιστήμη της διατροφής μέσα από πολλά έτη ερευνών σε πολλούς διαφορετικούς ανθρώπους (Grider et al. 2021). Η ενημέρωση, η αύξηση της γνώσης και η εκπαίδευση χρειάζεται να είναι αναπόσπαστα κομμάτια της συνεργασίας σας με διαιτολόγο.

Αρχικά, θα σας βοηθήσει να καταλάβετε αν υποσιτίζεστε ή υπερσιτίζεστε και σε κάθε περίπτωση αν πάσχετε από δυσθρεψία (δεν προσλαμβάνετε αρκετά θρεπτικά συστατικά). Βασικοί παράγοντες που μπορεί να σας εγκλωβίζουν σε μοτίβα συναισθηματικής λήψης τροφής. Επιπλέον, προάγοντας την πιο συνειδητή διατροφή θα σας βοηθήσει να εδραιώσετε θετικές διατροφικές συνήθειες που θα ευνοήσουν τον έλεγχο του σωματικού βάρους, παράγοντες κινδύνου υγείας, αποτελέσματα τυχόν ιατρικής αγωγής και αθλητικούς ή άλλους προσωπικούς στόχους (Camilleri et al. 2016; Warren et al. 2017).

Η βελτίωση της ποιότητας ζωής έχει πολλές πτυχές. Όπως είπαμε ήδη, αυτά είναι αλληλένδετα και η διατροφική στοχοθεσία και παρέμβαση χρειάζεται να προσαρμόζεται και να προσηλώνεται οπουδήποτε εντοπίζεται διατροφική συσχέτιση (Grider et al.2021).

«Θέλω να προσπαθήσω, αλλά και να απευθυνθώ σε διαιτολόγο πως θα τα εφαρμόσω αφού δεν προλαβαίνω;»

Κάποιες βασικές αρχές που φαίνεται να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση πληθώρας διατροφικών ζητημάτων θα τις έχετε ακούσει: «Μην παραλείπετε το πρωινό, μη μένετε πολλές ώρες σε νηστεία, να πίνετε τακτικά νερό, να τρώτε φρούτα λαχανικά, σπόρους, και ξηρούς καρπούς, να μετριάσετε το κρέας, να προτιμάτε το ψάρι, να κάνετε σωστούς συνδυασμούς, να μην παραλείπετε ομάδες τροφίμων, να προετοιμάζετε τα γεύματά σας, να τρώτε συγκεντρωμένα, να εφοδιάζεστε με τα απαραίτητα κ.α.» (Nelson, 2017; Su & Shum, 2019; Giannopoulou et al. 2020; Grider et al. 2021). Το να σας τα λέμε, να τα ακούτε και έπειτα να τα γράφουμε σε ένα χαρτί για να σας το δώσουμε, δεν είναι αρκετό. Η διαιτολογία είναι πολύ περισσότερα από αυτό. Φαίνεται πως χρειάζεται συνεργασία σε βάθος.

Η επιλογή διαιτολόγου είναι πολύ σημαντική, ώστε να σας μάθει να ελίσσεστε μέσα στην καθημερινότητα, όπως και αν είναι αυτή. Ο ρόλος μας είναι η αποφόρτισή σας και όχι το αντίθετο. Αν έχετε επιλέξει σωστά, θα μπορεί να σας κατευθύνει χωρίς επιπλέον ψυχολογική επιβάρυνση και ακραίους κανονισμούς. Για να απελευθερωθείτε από τη δυσμενή σχέση με το φαγητό, χρειάζεται να εξοικειωθείτε με πρακτικές διατροφικής αυτογνωσίας. Καθώς θα ανακουφίζεστε από ακραίες διατροφικές συμπεριφορές ή συμπεριφορές-εμπόδια, θα νιώθετε ευεξία και όσο θα συνεχίζετε θα εδραιώνετε αυτές τις συνήθειες, κάνοντας χώρο για νέες βελτιωμένες πρακτικές που θα αποφέρουν εξέλιξη και βιωσιμότητα (Lattimore, 2020; Grider et al. 2021; Palascha et al. 2021).

Μην ξεχνάτε πως κάθε πρόοδος είναι πρόοδος. Είμαστε πολύπλοκοι, όπως και οι ζωές μας. Η διατροφή μας επηρεάζει την ψυχολογία μας και το αντίστροφο. Η διατροφή και η ψυχολογία μας επηρεάζει την καθημερινότητά μας, τη ζωή μας, και το αντίστροφο (Palascha et al. 2021). Η συνεργασία με εξειδικευμένους επαγγελματίες είναι υψίστης σημασίας. Εγώ λέω πως αν σε κάθε μας επιλογή έχουμε ως γνώμονα την όρεξή μας για ζωή, τότε θα κατευθυνόμαστε σε βιώσιμες συνεργασίες με πολύ υψηλές πιθανότητες επιτυχίας.

Eλεάννα Τσιτσιμπίκου, BSc, MSc, RD

Βιβλιογραφία

1. Barr, R. G., Pantel, M. S., Young, S. N., Wright, J. H., Hendricks, L. A., & Gravel, R. (1999). The Response of Crying Newborns to Sucrose: Is It a “Sweetness” Effect? Physiology & Behavior, 66(3), 409-417, ISSN 0031-9384. https://doi.org/10.1016/S0031-9384(98)00294-7.
2. Berridge, K. C. & Robinson, T. E. (1998). What is the role of dopamine in reward: hedonic impact, reward learning, or incentive salience? Brain Research Reviews, 28(3), 309-369. ISSN 0165-0173. https://doi.org/10.1016/S0165-0173(98)00019-8.
3. Camilleri, G. M., Méjean, C., Bellisle, F., Hercberg, S., & Péneau, S. (2016). Mind-Body Practice and Body Weight Status in a Large Population-Based Sample of Adults. American journal of preventive medicine, 50(4), e101–e109. https://doi.org/10.1016/j.amepre.2015.10.005
4. Giannopoulou, I., Kotopoulea-Nikolaidi, M., Daskou, S., Martyn, K., & Patel, A. (2020). Mindfulness in Eating Is Inversely Related to Binge Eating and Mood Disturbances in University Students in Health-Related Disciplines. Nutrients, 12(2), 396. https://doi.org/10.3390/nu12020396
5. Gibson, E. L. (2006). Emotional influences on food choice: Sensory, physiological and psychological pathways. Physiology & Behavior, 89(1), 53-61, ISSN 0031-9384. https://doi.org/10.1016/j.physbeh.2006.01.024.
6. Grider, H. S., Douglas, S. M., & Raynor H. A. (2021). The Influence of Mindful Eating and/or Intuitive Eating Approaches on Dietary Intake: A Systematic Review. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics, 121(4), 709-727. e1, ISSN 2212-2672, https://doi.org/10.1016/j.jand.2020.10.019.
7. Grigson, P. S. (2002). Like drugs for chocolate: Separate rewards modulated by common mechanisms? Physiology & Behavior, 76(3), 389-395. ISSN 0031-9384. https://doi.org/10.1016/S0031-9384(02)00758-8.
8. Hardcastle, S. J., Thøgersen-Ntoumani, C., & Chatzisarantis, N. L. (2015). Food Choice and Nutrition: A Social Psychological Perspective. Nutrients, 7(10), 8712–8715. https://doi.org/10.3390/nu7105424
9. Lattimore P. (2020). Mindfulness-based emotional eating awareness training: taking the emotional out of eating. Eating and weight disorders : EWD, 25(3), 649–657. https://doi.org/10.1007/s40519-019-00667-y
10. Nelson J. B. (2017). Mindful Eating: The Art of Presence While You Eat. Diabetes spectrum : a publication of the American Diabetes Association, 30(3), 171–174. https://doi.org/10.2337/ds17-0015
11. Palascha, A., van Kleef, E., de Vet, E., & van Trijp, H. C. M. (2021). The effect of a brief mindfulness intervention on perception of bodily signals of satiation and hunger. Appetite, 164, 105280. https://doi.org/10.1016/j.appet.2021.105280
12. Parmentier, F. B. R., García-Toro, M., García-Campayo, J., Yañez, A. M., Andrés, P., & Gili, M. (2019). Mindfulness and Symptoms of Depression and Anxiety in the General Population: The Mediating Roles of Worry, Rumination, Reappraisal and Suppression. Frontiers in psychology, 10, 506. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.00506
13. Razzoli, M., Pearson, C., Crow, S., & Bartolomucci, A. (2017). Stress, overeating, and obesity: Insights from human studies and preclinical models. Neuroscience and biobehavioral reviews, 76(Pt A), 154–162. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2017.01.026
14. Sala, M., Shankar Ram, S., Vanzhula, I. A., & Levinson, C. A. (2020). Mindfulness and eating disorder psychopathology: A meta-analysis. The International journal of eating disorders, 53(6), 834–851. https://doi.org/10.1002/eat.23247
15. Smithson, E. F., & Hill, A. J. (2017). It is not how much you crave but what you do with it that counts: behavioural responses to food craving during weight management. European journal of clinical nutrition, 71(5), 625–630. https://doi.org/10.1038/ejcn.2016.235.
16. Su, M. R., & Shum, K. K. (2019). The Moderating Effect of Mindfulness on the Mediated Relation Between Critical Thinking and Psychological Distress via Cognitive Distortions Among Adolescents. Frontiers in psychology, 10, 1455. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.01455
17. Wang, G. J., Volkow, N. D., Logan, J., Pappas, N. R., Wong, C. T., Zhu, W., Netusll, N., & Fowler, N.N. (2001). Brain dopamine and obesity. The Lancet, 357(9253), 354-357. ISSN 0140-6736. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(00)03643-6.
18. Warren, J. M., Smith, N., & Ashwell, M. (2017). A structured literature review on the role of mindfulness, mindful eating and intuitive eating in changing eating behaviours: effectiveness and associated potential mechanisms. Nutrition research reviews, 30(2), 272–283. https://doi.org/10.1017/S0954422417000154

Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη