Αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο: Ξέρουμε τελικά να ψάχνουμε με τον σωστό τρόπο;

Είναι κοινώς παραδεκτό πως εξαιτίας της ραγδαίας εξέλιξης της τεχνολογίας, ένας τεράστιος όγκος πληροφορίας καθίσταται πολύ εύκολα προσβάσιμος. Πληροφορίες πάσης φύσεως, όπως για παράδειγμα σχετικά με το παρελθόν ενός ατόμου, την εκτιμώμενη θερμοκρασία της Γης το 2100, τις θερμίδες ενός γεύματος κλπ., είναι πλέον διαθέσιμες στο διαδίκτυο. Οι χρήστες μπορούν να λαμβάνουν αποφάσεις για πώς θα πραγματοποιήσουν την αναζήτηση, αλλά και για το είδος της πληροφορίας που επιθυμούν να λάβουν ή να αποφύγουν αντίστοιχα (Kelly & Sharot, 2021).

Σημαντικό εργαλείο για την αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο αποτελεί ο πληροφοριακός εγγραμματισμός. Ως πληροφοριακός εγγραμματισμός ορίζεται η ικανότητα εύρεσης, αξιολόγησης, οργάνωσης, χρήσης και επικοινωνίας της πληροφορίας με διάφορες μορφές, ιδίως σε καταστάσεις οι οποίες απαιτούν λήψη αποφάσεων, επίλυση προβλημάτων ή/και απόκτηση της γνώσης (Sparks et al., 2016).

Σε αυτό το σημείο, θα αποτελούσε παράλειψη αν δεν γινόταν μνεία στον όρο ψηφιακός εγγραμματισμός. Πρόκειται για την ικανότητα κατανόησης, κaι ακόμη περισσότερο, αξιολόγησης και ενσωμάτωσης της πληροφορίας στις διάφορες ψηφιακές πλατφόρμες (Sparks et al., 2016). Ο Leaning (2019) υποστηρίζει πως πρόκειται για μια έννοια η οποία αποτελείται ή/και υπάγονται σε αυτήν άλλες μορφές εγγραμματισμού, όπως ο διαδικτυακός εγγραμματισμός, ο εγγραμματισμός των μέσων, καθώς και ο πληροφοριακός εγγραμματισμός.

Εν τούτοις, κρίνεται αναγκαίος ο διαχωρισμός μεταξύ πληροφοριακού και ψηφιακού εγγραμματισμού. Με βάση την Bruce (1997), ο πρώτος αφορά την κριτική τοποθέτηση, αξιολόγηση και αξιοποίηση της πληροφορίας, ενώ ο δεύτερος την εφαρμογή των προαναφερθέντων σε ψηφιακά περιβάλλοντα. Βέβαια, παρά την ομοιότητα των δύο εννοιών, δεν πρόκειται για την ίδια δεξιότητα μιας και παρατηρούνται μικροδιαφορές που διαφοροποιούν τους όρους μεταξύ τους.

Πώς αναζητούμε πληροφορίες στο διαδίκτυο;
Ο Savolainen (2016) υποστήριξε την ύπαρξη τεσσάρων στρατηγικών αναζήτησης πληροφοριών: α) ενεργητική αναζήτηση, κατά την οποία το άτομο θεωρεί πως θα ανακαλύψει κάτι αποκτώντας πρόσβαση τόσο στις πηγές της πληροφορίας, όσο και στην ίδια την πληροφορία, β) περιήγηση και σάρωση ή αλλιώς σερφάρισμα και σκανάρισμα, όπως π.χ. το σερφάρισμα στο διαδικτυακό περιβάλλον, γ) παθητική παρακολούθηση και δ) τυχαία απόκτηση της πληροφορίας.
Παράγοντες που καθορίζουν την επιλογή των χρηστών στη στρατηγική αναζήτησης σχετίζονται με τη φύση του ερωτήματος (ποιο είναι το ερώτημα), τις διαθέσιμες τεχνολογίες, τη συνεργασία ή τις συγκρούσεις μεταξύ των ατόμων που ψάχνουν τις πληροφορίες, αλλά και με ζητήματα μετάφρασης ή τα συναισθήματα κατά τη διάρκεια αναζήτησης (π.χ. αμφιβολία ή δυσπιστία) (Kundu, 2017· Pieterse et al., 2018· Pina et al., 2018). Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφερθεί πως αν και οι προαναφερθέντες παράγοντες τείνουν να είναι διαχρονικά σταθεροί, ενδέχεται να μεταβληθούν εξαιτίας αλλαγών διάθεσης ή περιβάλλοντος (Kelly & Sharot, 2021).
Οι Wu & Kelly (2014) εντόπισαν δύο τύπους τερματισμού της αναζήτησης όπου το άτομο είτε εγκαταλείπει το ερώτημα, είτε τερματίζει την ίδια τη δραστηριότητα. Στην πρώτη περίπτωση, πραγματοποιείται τερματισμός αναζήτησης για το παρόν ερώτημα και εκκινείται για ένα νέο, ενώ στη δεύτερη, τερματίζεται η ίδια η αναζήτηση.
Επιπρόσθετα, ο τερματισμός επέρχεται εάν όσα βρέθηκαν είναι επαρκή (κατώφλι μεγέθους), εάν δεν υπάρχουν άλλες νέες πληροφορίες (κατώφλι διαφοράς), εάν οι κατά νουν απαιτήσεις πραγματοποιήθηκαν (νοητική λίστα), αν βρέθηκαν ερευνητικά δεδομένα για την υποστήριξη μιας ήδη υπάρχουσας πεποίθησης (μοναδικό κριτήριο) και τέλος, αν αποκτήθηκε μια γενική εικόνα γύρω από το θέμα (αναπαραστασιακή σταθερότητα) (Browne et al., 2007).

Γιατί είναι σημαντική η σωστή αναζήτηση πληροφοριών;
Ομολογουμένως η ευρεία χρήση του διαδικτύου στην εκπαίδευση, την υγεία, τις επιχειρήσεις και την προσωπική ζωή εγείρει ορισμένα ερωτήματα. Η χρήση του διαδικτύου γίνεται για διάφορους σκοπούς, για παράδειγμα για κοινωνικοποίηση μέσω της διατήρησης λογαριασμού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, για διαμόρφωση ταυτότητας, ένταξη σε ομάδες, ενημέρωση για την επικαιρότητα, διατύπωση απόψεων, ψυχαγωγία κ.ο.κ. Η εκτενής χρήση της κινητής επικοινωνίας και του διαδικτύου για αλληλεπίδραση μεταξύ αντικειμένων αντί μεταξύ ατόμων αποδεικνύει τη σημασία της ενημέρωσης αναφορικά με τις ψηφιακές δεξιότητες. Σημαντικός, επομένως, είναι ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει η εκπαίδευση των ατόμων με στόχο να εξοικειωθούν με τα ψηφιακά περιβάλλοντα, να λαμβάνουν σωστές αποφάσεις με κριτική σκέψη, ξεκινώντας από το μέσο άτομο ή/και καταναλωτή και τις μορφές της επικοινωνίας.

Συμπληρωματικά και σε συμφωνία με τα παραπάνω, οι Mahmood et al. (2022) τόνισαν την ανάγκη για ανάπτυξη είτε του πληροφοριακού, είτε του ψηφιακού εγγραμματισμού, ιδιαίτερα στην ψηφιακή εποχή. Κατά συνέπεια, κάθε άτομο, ανεξαρτήτως επαγγελματικού προσανατολισμού, εφόσον επιθυμεί να λαμβάνεται υπόψη ως ένας ικανός, ενδυναμωμένος και ενεργός πολίτης, υποχρεούται να είναι ψηφιακά εγγράμματος.

Από την άλλη, η σπουδαιότητα του ψηφιακού εγγραμματισμού στην εμπλοκή ενός πολίτη στην κοινωνία είναι φανερή. Για την ακρίβεια, το γεγονός ότι όχι μόνο η κοινωνική ζωή, αλλά και η οικονομία, η πολιτική και ο πολιτισμός αποκαλύπτονται με τη βοήθεια των ψηφιακών μέσων, αυξάνει αυτομάτως τη σημασία του εγγραμματισμού. Η κατασκευή μιας υγιούς κοινωνίας στα πλαίσια της οποίας είναι κυρίαρχες οι νέες τεχνολογίες υπογραμμίζει την ανάγκη για τη δεξιότητα του πληροφοριακού και ψηφιακού εγγραμματισμού.

Συμπεράσματα
Συμπερασματικά, από όλα τα παραπάνω διαπιστώνεται ότι ο πληροφοριακός και ψηφιακός εγγραμματισμός αποτελούν πλέον «ικανότητες επιβίωσης» στη ψηφιακή εποχή, καθώς θεωρούνται το κλειδί το οποίο βοηθά τους χρήστες να λειτουργήσουν ενστικτωδώς και με αποτελεσματικότητα στην εκτέλεση σύνθετων ψηφιακών έργων.

Ως εκ τούτου, τα άτομα είναι χρήσιμο να κατανοήσουν και να προσαρμοστούν στις δεδομένες τεχνολογικές συνθήκες βελτιώνοντας τις γνώσεις τους σχετικά με αυτές. Η διαδικασία της ενημέρωσης και της συνειδητοποίησης των γνώσεων απαιτεί όχι μόνο μελέτη, αλλά και υιοθέτηση ενός καινούργιου μοντέλου συμπεριφοράς.

Ανακεφαλαιώνοντας, η σχεδίαση νέων τρόπων αξιολόγησης των ψηφιακών δεξιοτήτων και η αλλαγή των υπαρχόντων προτύπων με τέτοιο τρόπο ώστε να αναδεικνύεται η αξία του ψηφιακού εγγραμματισμού στη σύγχρονη εποχή μοιάζει πολύ σημαντική. Ακόμα, φανερώνεται η σημασία σχεδιασμού και εφαρμογής προγραμμάτων παρέμβασης για την καλλιέργεια των ψηφιακών δεξιοτήτων στο εργατικό δυναμικό. Για τις προαναφερθείσες προτάσεις, είναι αδήριτη ανάγκη η συνεργασία όλων των φορέων, όπου κοινός στόχος θα πρέπει να αποτελεί ταυτόχρονα η μείωση του ψηφιακού χάσματος και η ανάπτυξη της δια βίου βασικής δεξιότητας του ψηφιακού εγγραμματισμού με κάθε δυνατό τρόπο και σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του ατόμου.

Βιβλιογραφία

1. Browne, G. J., Pitts, M. G., & Wetherbe, J. C. (2007). Cognitive Stopping Rules for Terminating Information Search in Online Tasks. MIS Quarterly, 31(1), 89-104.
2. Bruce, C. S. (1997). The Seven Faces of Information Literacy.
3. Leaning, M. (2019). An Approach to Digital Literacy through the Integration of Media and Information Literacy. Media and Communication, 7(2), 4-13.
4. Kelly, C. A., & Sharot, T. (2021). Individual differences in information-seeking. Nature Communications, 12. https://doi.org/10.1038/s41467-021-27046-5
5. Kundu, D. K. (2017). Models of Information Seeking Behaviour: A Comparative Study. International Journal of Library and Information Studies, 7(4).
6. Mahmood, M., Batool, S. H., Rafiq, M., & Safdar, M. (2022). Examining digital information literacy as a determinant of women’s online shopping behavior. Information Technology & People, 35(7), 2098-2114. https://doi.org/10.1108/ITP-05-2021-0397
7. Pieterse, E., Greenberg, R., & Santo, Z. (2018). A Multicultural Approach to Digital Information Literacy Skills Evaluation in an Israeli College. Communications in Information Literacy, 12(2), 107-127. https://doi.org/10.15760/comminfolit.2018.12.2.4
8. Pina, L. R., Gonzalez, C., Nieto, C., Roldan, W., Onofre, E., & Yip, J. (2018). How Latino Children in the U.S. Engage in Collaborative Online Information Problem Solving with Their Families. Proceedings of the ACM on Human-Computer Interaction, 2. https://doi.org/10.1145/3274409
9. Savolainen, R. (2016). Elaborating the conceptual space of information-seeking phenomena. Information Research, 21(3).
10. Sparks, J. R., Katz, I. R., & Beile, P. M. (2016). Assessing Digital Information Literacy in Higher Education: A Review of Existing Frameworks and Assessments with Recommendations for Next-Generation Assessment. ETS Research Report Series, 2.
11. Wu, W.-C., & Kelly, D. (2014). Online search stopping behaviors: An investigation of query abandonment and task stopping. Proceedings of the American Society for Information Science and Technology, 51(1), 1-10.

Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη