Καθώς τα βρέφη αναπτύσσονται γνωστικά και συναισθηματικά, μαθαίνουν γρήγορα να αναγνωρίζουν και να δημιουργούν δεσμούς με τα πρόσωπα φροντίδας τους. Ενώ ο δεσμός αυτός αρχίζει να ενισχύεται, τα βρέφη αισθάνονται αγχωμένα ή φοβισμένα κάθε φορά που οι γονείς τους απομακρύνονται ή ανοίκεια πρόσωπα εμφανίζονται. Εντούτοις, οι εν λόγω αντιδράσεις αποτελούν μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης των βρεφών και τείνουν να υποχωρούν με τον καιρό.
Προς το τέλος του πρώτου έτους της ζωής, τα βρέφη συνήθως εκδηλώνουν το «άγχος του ξένου» και το «άγχος αποχωρισμού», τα οποία αποτελούν αντανάκλαση των αναπτυσσόμενων γνωστικών τους ικανοτήτων, καθώς και των αναδυόμενων συναισθηματικών και κοινωνικών δεσμών μεταξύ αυτών και των προσώπων φροντίδας.
Ως «άγχος του ξένου» ορίζεται η επιφυλακτικότητα και η συστολή που εκδηλώνει ένα βρέφος όταν έρχεται αντιμέτωπο με ένα πρόσωπο που δεν του είναι οικείο. Πρόκειται για ένα φαινόμενο κοινό σε όλα τα βρέφη, το οποίο κάνει την εμφάνισή του στο δεύτερο μισό του πρώτου έτους. Πιο συγκεκριμένα, το «άγχος του ξένου» τείνει να εκδηλώνεται περίπου στην ηλικία των 7 μηνών και φτάνει στο αποκορύφωμά του στην ηλικία των 12 μηνών.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η ταχεία εγκεφαλική ανάπτυξη και οι αυξημένες γνωστικές ικανότητες του βρέφους παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εκδήλωση αυτού. Καθώς οι μνημονικές ικανότητες αναπτύσσονται, το βρέφος αρχίζει να ξεχωρίζει τα άτομα που γνωρίζει από αυτά που του είναι «άγνωστα» και να αντιδρά ανάλογα. Επιπλέον, στην ηλικία των 6 με 9 μηνών παρατηρείται η προσπάθεια του βρέφους αναφορικά με την ικανότητα κατανόησης του περιβάλλοντα κόσμου, που σημαίνει ότι αρχίζει να προσδοκά, αλλά και να προβλέπει γεγονότα. Έτσι, όταν συμβεί ένα γεγονός που δεν το περιμένει, όπως η ξαφνική παρουσία ενός μη οικείου προσώπου, τότε το βρέφος αρχίζει να κατακλύζεται από αισθήματα φόβου, πιθανότατα χωρίς να γνωρίζει την αιτία.
Σημαντικές καταδεικνύονται και οι διαφορές που υφίσταται μεταξύ των βρεφών. Για παράδειγμα, τα βρέφη που έχουν πολλές εμπειρίες με «άγνωστα» άτομα, τείνουν να εμφανίζουν χαμηλότερα επίπεδα άγχους συγκριτικά με εκείνα που τέτοιου είδους εμπειρίες φαντάζουν αρκετά περιορισμένες. Επίσης, τα βρέφη δείχνουν λιγότερο άγχος όταν έρχονται σε επαφή με γυναίκες παρά με άνδρες, ενώ τείνουν να αντιδρούν πιο θετικά στα «άγνωστα» παιδιά απ’ ό,τι στους «άγνωστους» ενήλικες, γεγονός που θα μπορούσε να αποδοθεί στο μέγεθος του σώματος των παιδιών το οποίο προκαλεί λιγότερο φόβο.
Από την άλλη μεριά, ως «άγχος αποχωρισμού» ορίζεται η δυσφορία που εκδηλώνει το βρέφος όταν απομακρύνεται από το πρόσωπο φροντίδας (π.χ. μητέρα). Και αυτού του είδους το άγχος είναι διαπολιτισμικά καθολικό. Εμφανίζεται περίπου στην ηλικία των 7 με 8 μηνών και φτάνει στο αποκορύφωμά του στην ηλικία των 10 με 18 μηνών, προτού αρχίσει να μειώνεται, ενώ υποχωρεί στην ηλικία των 2 περίπου ετών. Κρίνεται σκόπιμο να σημειωθεί ότι κατά την ηλικία αυτήν έχει επέλθει τόσο η κατάκτηση της γνώσης της «μονιμότητας του αντικειμένου», δηλαδή της κατανόησης από μέρους του παιδιού ότι ένα αντικείμενο, συμπεριλαμβανομένων και των γονέων, εξακολουθεί να υπάρχει ακόμη και όταν αδυνατεί να το δει ή να το ακούσει, όσο και η ανάπτυξη της αίσθησης εμπιστοσύνης.
Το «άγχος αποχωρισμού» αποδίδεται στους ίδιους ακριβώς λόγους, όπως και στην περίπτωση του «άγχους του ξένου», δηλαδή στην ταχεία εγκεφαλική ανάπτυξη και στις αυξημένες γνωστικές ικανότητες του βρέφους. Οι συνεχώς αναπτυσσόμενες γνωστικές του ικανότητες επιτρέπουν στο βρέφος να θέτει εύλογα ερωτήματα προς τον ίδιο του τον εαυτό, χωρίς ωστόσο να μπορεί να απαντήσει λόγω του νεαρού της ηλικίας του. Για παράδειγμα, «για ποιον λόγο φεύγει η μητέρα μου;» ή «πού πηγαίνει η μητέρα μου;» ή«θα επιστρέψει ξανά;» κ.λπ.
Συνοψίζοντας, η γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη του βρέφους δύναται να οδηγήσει στην ανάδυση φυσιολογικών αντιδράσεων, δηλαδή στο «άγχος του ξένου» και στο «άγχος αποχωρισμού», που εκδηλώνονται στο δεύτερο μισό του πρώτου έτους της ζωής υπό τη μορφή αισθημάτων φόβου ή άγχους και ακολουθούνται από σταδιακή μείωση και υποχώρηση. Τόσο το «άγχος του ξένου» όσο και αυτό του «αποχωρισμού» αποτελούν αντανάκλαση της σημαντικής προόδου του βρέφους στις κοινωνικές του δεξιότητες. Αντικατοπτρίζουν τη γνωστική του πρόοδο, όπως επίσης την εμφάνιση των συναισθηματικών και κοινωνικών δεσμών ανάμεσα στο ίδιο και στο πρόσωπο φροντίδας του.
Βιβλιογραφία
- Busman, R. (2019). Separation anxiety – what parents should know. Available at: https://adaa.org/learn-from-us/from-the-experts/blog-posts/consumer/separation-anxiety-what-parents-should-know
- Consolini, D. M. (2022). Separation anxiety and stranger anxiety. Available at: https://www.msdmanuals.com/home/children-s-health-issues/symptoms-in-infants-and-children/separation-anxiety-and-stranger-anxiety
- Feldman, S. R. (2019). Αναπτυξιακή ψυχολογία: Δια βίου προσέγγιση. Gutenberg.
Αρχισυνταξία και επιμέλεια άρθρου: Παρή Πατσαρούχα