Ολοένα και πιο συχνά οι άνθρωποι στις σύγχρονες βιομηχανοποιημένες κοινωνίες πληροφορούμαστε ότι κάποιος γνωστός μας πάσχει από άνοια… Πόσα όμως γνωρίζουμε για την πάθηση αυτή και ποιά η σχέση της με τη νόσο Αλτσχάιμερ;
Αρχικά ας ξεκινήσουμε δίνοντας ένας ορισμό της νόσου η οποία χαρακτηρίζεται ως μια διαταραχή που “περιλαμβάνει ένα ευρύ σύνολο γνωστικών ελλειμμάτων, όπως διαταραχή στη μάθηση και την ικανότητα απομνημόνευσης, επιδείνωση των γνωστικών και κινητικών δεξιοτήτων, σταδιακή αδυναμία αναγνώρισης οικείων προσώπων και αντικειμένων, συχνή σύγχυση και αλλαγή προσωπικότητας” (Α.Ψ.Ε., 2013). Η άνοια μπορεί να προκύψει:
- ως αποτέλεσμα κάποιου καρδιαγγειακού και κυκλοφοριακού προβλήματος, όπως τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια από τα οποία προκύπτει η πολυεμφρακτική άνοια,
- από χρόνιο αλκοολισμό, οπότε και προκύπτει το σύνδρομο Korsakoff που είναι μια μορφή άνοιας
- από τη νόσο Alzheimer, η οποία είναι και η πιο κοινή αιτία της άνοιας και για την οποία θα μιλήσουμε εκτενέστερα στο παρόν άρθρο.
Είναι γεγονός, σύμφωνα με δεδομένα της Αμερικανικής εταιρείας Αλτσχάιμερ (2016), ότι 1 στους 9 ενηλίκους ηλικίας 65+ και 1 στους 3 ενηλίκους ηλικίας 85+ πάσχει από τη νόσο. Τα δεδομένα για τη χώρα μας είναι παρόμοια. Ο λόγος που στις σύγχρονες κοινωνίες παρατηρούνται περισσότερες ασθένειες του γήρατος δεν ανήκει σε κάποια θεωρία συνομωσίας αλλά σε πραγματικά δεδομένα και συγκεκριμένα στην αύξηση του γηραιού πληθυσμού. Αν αναλογιστεί κανείς ότι το προσδόκιμο ζωής το 1900 ήταν τα 47 έτη, το 1975 τα 73 έτη και σήμερα τα 80 έτη, γίνεται σαφές ότι ο γηραιός πληθυσμός αυξάνεται και επομένως είναι λογικό να συναντούμε συχνότερα ασθένειες του γήρατος, δηλαδή σχετιζόμενες με την ηλικία. Προβλέψεις κάνουν λόγο για αύξηση του προσδόκιμου ζωής το 2060 στα 86 έτη!(Census Bureau, 2015b). Με τις υγείες μας!
Η νόσος Αλτσχάιμερ οφείλεται στον προοδευτικό εκφυλισμό των εγκεφαλικών κυττάρων, την ανάπτυξη νευριτικών πλακών μεταξύ των απολήξεων των νευραξόνων που παρεμποδίζουν το νευροδιαβιβαστή και την επικοινωνία μεταξύ των νευρώνων στον εγκέφαλο και τον σχηματισμό νευροϊνιδιακών συμπλεγμάτων στο εσωτερικό των νευρώνων που οδηγεί στο θάνατο των εγκεφαλικών κυττάρων. Θα χρησιμοποιήσουμε τη φράση του Zaven Khachaturian που παρομοιάζει με παραστατικό τρόπο το τι συμβαίνει στον εγκέφαλο ενός ασθενούς με Αλτσχάιμερ, λέγοντας ότι “η νόσος λεηλατεί σιωπηλά τον εγκέφαλο, ένα κύτταρο τη φορά, σαν ένα διαρρήκτη που επιστρέφει στο ίδιο σπίτι κάθε βράδυ”. Για τη νόσο Alzheimer έχουν ενοχοποιηθεί και κάποια γονίδια, κάποια από τα οποία σχετίζονται με την πρώιμη έναρξη της νόσου ενώ κάποια άλλα αφορούν την ύστερη εκδήλωσή της. Πιο συγκεκριμένα τα γονίδια APP, PS-1, PS-2 και ΑποΕ4 στα χρωμοσώματα 21, 14, 1 και 19 αντίστοιχα είναι αυτά που έχουν εντοπιστεί από τους επιστήμονες. Να σημειωθεί ότι καθώς το ένα εκ των γονιδίων εντοπίζεται στο 21ο χρωμόσωμα, αυτό σημαίνει ότι τα άτομα με σύνδρομο Down έχουν αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης της νόσου, για όσα θα φτάσουν σε αυτές της ηλικίες. Για την αντιμετώπιση τους νόσου έχουν εγκριθεί μέχρι στιγμής 5 φάρμακα ενώ βρίσκονται σε πρώιμα στάδια μελέτες για γονιδιακές θεραπείες και θεραπείες με βλαστικά κύτταρα. Ταυτόχρονα διεξάγονται έρευνες για νέα φάρμακα τα οποία θα στοχεύουν στον αποκλεισμό του σχηματισμού πλακών που όπως είδαμε παραπάνω καταστρέφουν τις συνάψεις επιδρώντας αρνητικά στη λειτουργία του εγκεφάλου.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Το χωριό της άννοιας
Οι περισσότεροι γνωρίζουν ότι ένα από τα κύρια συμπτώματα της νόσου είναι ότι το άτομο ξεχνάει. Ωστόσο σε όλους συμβαίνει να ξεχνάμε πράγματα και κάποιες φορές χαριτολογώντας να λέμε ότι: “Α! δεν είμαι καλά σήμερα!” ή για τους πιο αγχώδεις να ανησυχούν πραγματικά αν το γεγονός ότι ξεχνάνε μπορεί να είναι πρώιμο σημάδι ανάπτυξης της νόσου. Η πραγματικότητα ωστόσο ξεχωρίζει τα σφάλματα μνήμης που μπορεί να συμβαίνουν λόγω συνθηκών (π.χ. στρες, έλλειψη ύπνου, κλπ.) από τα μνημονικά σφάλματα που σηματοδοτούν τη νόσο Alzheimer. Ας δούμε λοιπόν τα προειδοποιητικά σημάδια της νόσου, κάποια από τα οποία σχετίζονται με τη μνήμη, ενώ άλλα όχι:
1. Δυσκολίες μνήμης που αφορούν σε:
- ονόματα, τηλέφωνα, ραντεβού ΌΤΑΝ αφορά ονόματα/τηλέφωνα που είναι πολύ οικεία και χρησιμοποιούνται συχνά και ραντεβού ή άλλα συμβάντα για τα οποία ενημερώθηκε πρόσφατα.
- απλές λέξεις ή/και χρήση ασυνήθιστων λέξεων π.χ. που είναι εκείνο το πράγμα για τα λεφτά(πορτοφόλι)
- οικείες εργασίες, ξεχνά πως να χρησιμοποιήσει το τηλέφωνο, να μαγειρέψει
- αντίληψη χώρου και χρόνου, π.χ. να μην θυμάται το δρόμο για να γυρίσει σπίτι σε οικείο χωρικό περιβάλλον(π.χ. γειτονιά)
2. Δυσκολίες στην σκέψη όπως:
- στην κριτική σκέψη με αποτέλεσμα την λανθασμένη λήψη αποφάσεων για σημαντικά ζητήματα, π.χ. ντύνεται ακατάλληλα για τον καιρό, σπατάλη χρημάτων χωρίς επίγνωση του λάθους
- στην αφηρημένη σκέψη, π.χ. δυσκολίες σε απλές δραστηριότητες με αριθμούς, γράμματα
3. Συναισθηματικές δυσκολίες που χαρακτηρίζονται από:
- έντονες αλλαγές στην προσωπικότητα με εκδήλωση έντονου άγχους, σύγχυσης, φόβου, καχυποψίας ή εξάρτησης
- δυσκολία ρύθμισης συναισθηματικής κατάστασης με έντονες αλλαγές στη διάθεση χωρίς εμφανή λόγο, π.χ. από ηρεμία σε κλάμα
- παθητικότητα, δεν συμμετέχει σε δραστηριότητες που συνήθως εμπλεκόταν ευχάριστα, παρακολουθεί τηλεόραση για ώρες κ.α.
4. Τοποθέτηση πραγμάτων σε λάθος ή/και παράξενη θέση, π.χ. την οδοντόβουρτσα στο ψυγείο, τα γυαλιά στο φούρνο κ.α.
Σίγουρα κάποια από τα παραπάνω συμπτώματα εντοπίζονται σε αρκετούς ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας και αυτό δεν σημαίνει ότι πάσχουν από τη νόσο καθώς σχετίζονται με τη γήρανση γενικότερα. Η ένταση, η σοβαρότητα και η επιδείνωσή τους είναι τα στοιχεία που θα πρέπει να μας κινητοποιήσουν στην εύρεση κάποιου ειδικού καθώς και το είδος των λαθών όταν αφορούν σε οικείες και καθημερινές συνήθειες και η σύγχυση που παρατηρείται στο αγαπημένο μας πρόσωπο. Καθώς όμως η νόσος σχετίζεται με τη γήρανση και τη λειτουργία του εγκεφάλου, υπάρχουν κάποιοι περιβαλλοντικοί παράγοντες που μπορεί να βοηθήσουν στην καθυστέρηση της εμφάνισης της νόσου ή και στην επιβράδυνση του ρυθμού επιδείνωσής της.
Κάποιους από τους παράγοντες αυτούς σίγουρα τους έχετε ακούσει ξανά ενώ κάποιοι μπορεί και να σας εκπλήξουν:
- Η σωματική άσκηση συνδέεται με καλή γνωστική λειτουργικότητα. Ενθαρρύνετε τους αγαπημένους σας να περπατούν ή/και να επιλέξουν μια άλλη δραστηριότητα ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους και την σωματική τους κατάσταση όπως π.χ. το κολύμπι.
- Νοητική άσκηση είναι σημαντική καθώς η περίπλοκη σκέψη διατηρεί το νου οξύ. Η ανάγνωση βιβλίων, τα σταυρόλεξα, οι γρίφοι, η επίλυση προβλημάτων και άλλες νοητικές δραστηριότητες θα κρατήσουν το μυαλό ενεργό και δραστήριο.
- Διατροφή. Εδώ σίγουρα δεν εκπλήσσεται κανείς, καθώς η επάρκεια σε συστατικά και βιταμίνες είναι θεμελιώδης όχι μόνο για τη λειτουργία του νου αλλά και του σώματος γενικότερα. Και εδώ θα συμπεριλάβουμε και την αποφυγή καταχρήσεων όπως το αλκοόλ και τα ναρκωτικά.
- Καλή ψυχολογία. Συχνά οι άνθρωποι καθώς γερνούν έχουν την πεποίθηση ότι μειώνονται οι ικανότητές τους και είναι πιο αδύναμοι. Αποτέλεσμα αυτού είναι η πεποίθηση αυτή να λειτουργεί συχνά ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία καθώς μη πιστεύοντας ότι θα τα καταφέρουν, δεν δοκιμάζουν και ατονούν. Επιπλέον τείνουν να ασχολούνται με μονότονες δραστηριότητες περιορίζοντας κατά τον τρόπο αυτό τις γνωστικές, κοινωνικές και σωματικές δραστηριότητες. Είναι σημαντικό για τη λειτουργία του νου οι άνθρωποι να αλλάζουν δραστηριότητες και να μην μένουν σε όσα ήδη γνωρίζουν καλά. Για παράδειγμα, να διαβάσουν κάτι που δεν σχετίζεται με την επαγγελματική δραστηριότητα που είχαν, να ξεκινήσουν μια νέα δραστηριότητα που δεν έχουν δοκιμάσει στον παρελθόν, όπως π.χ. η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, παραδοσιακών χορών, πιλάτες κ.α.. Βέβαια η καταθλιψη και άλλες ψυχιατρικές ή/και σωματικές ασθένειες καθώς και κάποια συνταγογραφούμενα φάρμακα μπορούν να επιδράσουν στη γνωστική λειτουργία.
Τέλος θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η φροντίδα των ατόμων με νόσο Alzheimer είναι σωματικά και συναισθηματικά δύσκολη και τα άτομα που έχουν αναλάβει την φροντίδα των νοσούντων προσώπων συχνά αντιμετωπίζουν πρακτικά θέματα, όπως διαμόρφωση ασφαλούς περιβάλλοντος, πρόληψη ατυχημάτων όταν οι ασθενείς είναι μόνοι τους, φροντίδα δύο σπιτιών, αλλά και ψυχολογικές δυσκολίες που σχετίζονται με θλίψη, θυμό, ματαίωση και απόγνωση. Επομένως καλό θα είναι να αναζητούν στήριξη και να φροντίζουν όσο είναι δυνατό να αφιερώνουν χρόνο στον εαυτό τους για να χαλαρώσουν. Μάλιστα ορισμένες φορές, όταν ο άνθρωπος δείχνει να μην γνωρίζει που βρίσκεται, ένας οίκος ευγηρίας μπορεί να αποτελέσει μια καλή απόφαση τόσο για τους φροντιστές όσο και για το νοσούντα αφού το απλούστερο και πιο προβλέψιμο περιβάλλον του ιδρύματος του κάνει τη ζωή ευκολότερη.
Κλείνοντας το σημερινό μας άρθρο θα ήθελα να τονίσω ξανά τη σημασία της νοητικής άσκησης για τη διατήρηση του νου σε καλύτερο λειτουργικό επίπεδο, κάτι που μπορεί να λειτουργήσει τόσο προληπτικά όσο και επιβραδυντικά στη γνωστική έκπτωση που συνδέεται με τη φυσιολογική λειτουργία της γήρανσης.
Βιβλιογραφία:
Dunn, L. W. & Craig, J. G. (2021). Κατανοώντας την ανάπτυξη του Ανθρώπου. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση
Garrett, B. & Hough, G. (2021). Εγκέφαλος και Συμπεριφορά. Αθήνα: Gutenberg
Εικόνες από:
publicdomainpictures.net
picpedia.org
thebluediamondgallery.com
stockvault.net
