Τα τελευταία χρόνια, η νοσηρή τελειοθηρία τυγχάνει ιδιαίτερης προσοχής στη διεθνή βιβλιογραφία, καθώς αποτελεί ένα χαρακτηριστικό που εμφανίζεται συχνά ως επιμέρους σύμπτωμα μιας κλινικής νόσου.
Ερευνητικά, η τελειοθηρία δεν αποτελεί μια ξεχωριστή διαγνωστική κατηγορία αλλά έχει συνδεθεί με έναν αριθμό διαταραχών, όπως οι αγχώδεις διαταραχές, οι καταθλιπτικές διαταραχές, οι διαταραχές σίτισης-πρόσληψης τροφής, οι διαταραχές προσωπικότητας και τα σωματικά προβλήματα.
Η τελειοθηρία (perfectionism) έχει συνδεθεί ως έννοια με την επιθυμία του ατόμου να πετύχει τον υψηλότερο βαθμό επίδοσης συνοδευόμενη από μια υπερβολικά αυστηρή αυτοαξιολόγηση της επίδοσης αυτής. Αποτελεί χαρακτηριστικό της προσωπικότητας και όπως όλα τα χαρακτηριστικά, λαμβάνει κλινικές διαστάσεις, όταν προκαλεί δυσφορία σε ένα άτομο και δυσλειτουργία στην καθημερινότητα του.
Η τελειοθηρία βασίζεται στη δυσλειτουργική πεποίθηση ότι η τελειότητα υπάρχει και είναι επιτεύξιμη. Αυτή η τελειότητα μπορεί να αντανακλάται στην επίδοση, στην κρίση , στην εμφάνιση, στη δεοντολογία ή στο σύστημα αξιών. Κάθε απόκλιση από αυτό το ιδανικό μπορεί να προκαλέσει αυτόματες αρνητικές σκέψεις αναξιότητας και αδυναμίας. Κεντρική πεποίθηση των ατόμων με κλινική τελειοθηρία είναι «για να αξίζω, θα πρέπει να είμαι τέλειος».
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ : Τα διαφορετικά πρόσωπα της τελειομανίας.
Ανάλογα με την διαταραχή, προσαρμόζεται η πυρηνική τελειοθηρική πεποίθηση. Έτσι στην κοινωνική φοβία είναι «η μη τελειότητα οδηγεί στην γελοιοποίηση» , στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι «το να μην κάνω λάθη, είναι άκρως απαραίτητο» , στις διαταραχές διατροφής είναι «η προσωπική μου αξία συνδέεται με το ιδανικό σώμα» , ενώ στη κατάθλιψη είναι «το γεγονός μιας αποτυχίας αποδεικνύει την ανεπάρκεια μου» κ.ο.κ.
Πάμε τώρα να δούμε αναλυτικά τι συμβαίνει με την κάθε διαταραχή ξεχωριστά:
Αγχώδεις διαταραχές
Από την διαγνωστική αυτή κατηγορία, ο ακριβής ρόλος της τελειοθηρίας έχει περισσότερο διερευνηθεί στην κοινωνική φοβία. Η κοινωνική φοβία χαρακτηρίζεται από ένα συνεχή φόβο κοινωνικών καταστάσεων, κατά τις οποίες το άτομο εκτίθεται σε πιθανή κριτική από τους άλλους. Ο πάσχων ανησυχεί μήπως προβεί σε κάποια πράξη ή ενέργεια που θα τον ταπείνωνε ή θα τον έφερνε σε δύσκολη θέση. Τα άτομα αυτά υπερεκτιμούν την σημασία της καλής εντύπωσης , βλέπουν τον εαυτό τους με τα μάτια ενός επικριτικού εξωτερικού παρατηρητή, είναι βέβαιοι ότι θα αποδοκιμαστούν και ότι αυτό ισοδυναμεί με μια καταστροφή. Όσο πιο έντονη είναι η τελειοθηρική τάση σε άτομα με κοινωνική φοβία, τόσο πιο σοβαρά είναι τα συμπτώματα της διαταραχής.
Ιδεοψυχαναγκαστικές διαταραχές
Οι ιδεοληψίες, ως σκέψεις ή εικόνες αιφνίδιας εισβολής, βιώνονται από το άτομο σαν παράλογες και ανεπιθύμητες. Δεν είναι οι ιδεοληψίες, όμως , που προκαλούν την ΙΔΨΔ αλλά οι καταστροφικές ερμηνείες αναφορικά με αυτές. Έτσι, μια σκέψη περί μόλυνσης («είμαι βρώμικος») που επαναλαμβάνεται, μπορεί να θεωρηθεί από το άτομο ένδειξη ανισορροπίας , μη τελειότητας. Τις ιδεοληψίες συχνά συνοδεύουν ψυχαναγκασμοί, η λειτουργία των οποίων είναι η αγχόλυση. Τελειοθηρικές πεποιθήσεις ή σχήματα υπάρχουν πίσω από ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές. Η αμφιβολία για το αν ένα έργο έχει διεκπεραιωθεί κανονικά (πχ κλείδωμα πόρτας) οδηγεί σε επαναλαμβανόμενο έλεγχο, ενώ τα υψηλά κριτήρια (πχ περί καθαριότητας) οδηγούν σε επαναλαμβανόμενες προσπάθειες (πλύσιμο) για να γίνει κάτι όπως «πρέπει». Η αμφιβολία και η ανάγκη για συμμετρία και τάξη, είναι σύμπτωμα της διαταραχής.
Καταθλιπτικές διαταραχές
Η τελειοθηρία θεωρείται παράγοντας προδιάθεσης για την κατάθλιψη σύμφωνα με τον Beck (1967). Έχει αποδειχτεί ότι οι άνθρωποι με τελειοθηρία βιώνουν μεγαλύτερα επίπεδα ενοχής και ντροπής λόγω των υπερβολικά αυστηρών ηθικών προδιαγραφών. Σκέφτονται συχνά ότι πρέπει να ανταπεξέρχονται σε όλους τους αυτοεπιβαλλόμενους κανόνες, είτε αισθάνονται καλά είτε όχι. Η προσδοκία κάποιου ότι σε όλες τις περιστάσεις θα πρέπει να αποδίδει το 100%, αυτόματα δημιουργεί τις προϋποθέσεις για αποτυχία. Ο τελειοθηρικός τρόπος σκέψης καθιστά ένα έφηβο ή ενήλικα επιρρεπή όχι μόνο στην κατάθλιψη αλλά και σε συμπεριφορές όπως η αυτοκτονία.
Ψυχογενής ανορεξία
Η σχέση τελειοθηρίας και ανορεξίας έχει μελετηθεί περισσότερο από την αντίστοιχη σχέση τελειοθηρίας και βουλιμίας. Σύμφωνα με την βιβλιογραφία , η τελειοθηρία είναι ένας λόγος για τον οποίο οι γυναίκες με ανορεξία επιμένουν να διατηρούν ένα πολύ χαμηλό σωματικό βάρος. Η Cockell και οι συνεργάτες της (2002) διεξήγαγαν μια έρευνα σε τρεις ομάδες γυναικών (με ψυχογενή ανορεξία, με κατάθλιψη και χωρίς αναφερόμενο ιατρικό πρόβλημα) σχετικά με τις διαστάσεις της τελειοθηρίας. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι γυναίκες με ψυχογενή ανορεξία, σε σχέση με τις άλλες ομάδες , παρουσίαζαν σημαντικά υψηλότερα επίπεδα τελειοθηρίας ( «έχω ανάγκη να είμαι τέλεια» και «έχω ανάγκη να φαίνομαι τέλεια»), καθώς και τάση απόκρυψης πιθανών ατελειών , ιδίως σε σχέση με το σώμα.
Μια σειρά από ερευνητικά δεδομένα καταδεικνύουν ότι στην ανορεξία η τελειοθηρία συνδέεται με την αποσιώπηση και τη μειωμένη έκφραση του θυμού, καθώς η τέλεια εξωτερική εικόνα φαίνεται να περιλαμβάνει τον περιορισμό έντονων συναισθηματικών αντιδράσεων.
Διαταραχές προσωπικότητας
Υπάρχουν περιορισμένα ερευνητικά δεδομένα αναφορικά με τη σχέση ανάμεσα στην τελειοθηρία και τις διαταραχές προσωπικότητας. Μελέτες καταδεικνύουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στους διάφορους τύπους προσωπικότητας. Η κοινωνικά επιβεβλημένη τελειοθηρία έχει θετική συσχέτιση με τη σχιζοειδή, την αποφευκτική και την οριακή προσωπικότητα. Η τελειοθηρία ως προς τους άλλους έχει με την ιστριονική, ναρκισσιστική και αντικοινωνική προσωπικότητα και αρνητική συσχέτιση με τη σχιζότυπη. Ο Sorotzkin (1998) υποστηρίζει ότι μερικά άτομα με τελειοθηρία εμφανίζουν ναρκισσιστικά και καταθλιπτικά στοιχεία και συχνά περιγράφουν τον εαυτό τους ως «καλύτερο από οποιονδήποτε άλλο και, ταυτόχρονα, χειρότερο από οποιονδήποτε άλλο».
Σωματικά συμπτώματα και υγεία
Το γεγονός ότι τα άτομα με τελειοθηρία μπορεί να εργάζονται υπερβολικά, προκειμένου να ανταπεξέλθουν στα υψηλά τους πρότυπα, πιθανώς ευθύνεται για την ανάπτυξη σωματικών νόσων. Η τελειομανία είναι μια νοητική συνθήκη που αναγκάζει το άτομο να καταπονεί τον ψυχικό και σωματικό εαυτό. Για παράδειγμα ένας επαγγελματίας που εργάζεται πολλές ώρες, κουράζεται ψυχικά από την επιμονή του σε πολύ συγκεκριμένους στόχους αλλά κουράζεται και σωματικά από τα δεινά της εργασιομανίας. Η εργασιομανία αποτελεί μια από τις συμπεριφοριστικές εκφάνσεις της τελειοθηρίας , η οποία εκφράζεται από ένα άτομο το οποίο αφιερώνει καθημερινά σημαντικό χρόνο στην εργασία του, με ιδία πρωτοβουλία και χωρίς την επιλογή διακοπής από αυτή, ενώ η αναφερόμενη ενασχόληση λαμβάνει χώρα εις βάρος της σωματικής και συναισθηματικής του υγείας αλλά και των διαπροσωπικών του σχέσεων.
Βιβλιογραφία:
Τελειοθηρία.Κυνηγώντας το ανέφικτο.
Η συμπεριφορική διάστασητης τελειοθηρίας στην ψυχιατρική θεραπευτική πρακτική.
Κλινική τελειοθηρία και γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία
Οι εικόνες ανακτήθηκαν από:
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Οι Δύο πλευρές της τελειομανίας.
