«For anybody whose once normal everyday life was suddenly shattered by an act of sexual violence– the trauma, the terror, can shatter you long after one horrible attack. It lingers. You don’t know where to go or who to turn to…and people are more suspicious of what you were wearing or what you were drinking, as if it’s your fault, not the fault of the person who assaulted you…We still don’t condemn sexual assault as loudly as we should. We make excuses, we look the other way…[Laws] won’t be enough unless we change the culture that allows assault to happen in the first place.» (Barack Obama, πρώην πρόεδρος της Αμερικής, πολιτικός και δικηγόρος).
Σήμερα, η σεξουαλική κακοποίηση αποτελεί ένα από τα πιο συχνά και ειδεχθή εγκλήματα. Παρουσιάζει ολοένα και υψηλότερα ποσοστά και στα δύο φύλα, ωστόσο είναι συχνότερη στις γυναίκες παρά στους άνδρες με τον επιπολασμό να απαντάται σε 1/71 άνδρες. Αντιθέτως, τα στατιστικά καταδεικνύουν πως 1/5 γυναίκες θα δεχθεί σεξουαλική κακοποίηση τουλάχιστον μία φορά στην πορεία της ζωής, με το 41% αυτών των γυναικών να κακοποιείται από κάποιο οικείο τους πρόσωπο(συγγενής, φίλος, συμμαθητής, συνάδελφος, σύντροφος, γνωστός). Ενώ υπάρχει και η δεύτερη μορφή σεξουαλικής κακοποίησης (βιασμός) από αγνώστους όπου το θύμα με το θύτη δεν έχουν προηγούμενη μεταξύ τους σχέση/αλληλεπίδραση.Ο πόνος, το τραύμα, οι κρίσεις πανικού, οι φοβίες και πολλές άλλες αγχώδεις διαταραχές και διαταραχές διάθεσης εμφανίζονται μετά από ένα τόσο έντονο στρεσογόνο γεγονός, με αποτέλεσμα το άτομο που το βιώνει να δυσκολεύεται να το ξεπεράσει ακόμη και με χρόνια ψυχοθεραπεία. Υπάρχουν μάλιστα και θύματα σεξουαλικής κακοποίησης τα οποία αναφέρουν πως είναι κάτι που δε ξεπέρασαν ποτέ.Αυτό όμως που επηρεάζει εξίσου συθέμελα το ψυχισμό του ατόμου και διαιωνίζει τόσο την ψυχοπαθολογία του όσο και το ίδιο το φαινόμενο είναι η άδικη επίρριψη ευθυνών προς το πρόσωπό του· γνωστή ως «victim blaming». Στη διεθνή βιβλιογραφία κατόπιν πειραμάτων, οι ερευνητές κατέδειξαν τρεις προεκτάσεις/μορφές του, βάσει των οποίων γίνεται αντιληπτό· την κατηγορία(blame), την ευθύνη(responsibility) και το λάθος(fault) από μεριάς του θύματος.Συχνά απαντάται με φράσεις όπως «φταίνε τα ρούχα που φορούσες», «τι γύρευες εκείνη την ώρα σ’ εκείνο το μέρος;», «τον/ην προκάλεσες», «δεν έκανες κάτι για να αντισταθείς;» κ.α. Έτσι, με αυτό τον τρόπο ο θύτης αποποιείται των ευθυνών του και πολλές φορές το ίδιο το θύμα φοβούμενο την γενική αντίδραση του κόσμου αλλά και των θεσμικών οργάνων καθώς και τη γενικότερη δυσπιστία ακόμη κι από το οικείο περιβάλλον του(«Θα με πιστέψουν άραγε;»), δε καταγγέλλει ποτέ το περιστατικό. Τα στατιστικά καταδεικνύουν πως μονάχα ένα ποσοστό της τάξεως 16,5-21% των περιστατικών καταγγέλλεται, με αποτέλεσμα, η σεξουαλική κακοποίηση να θεωρείται ένα από τα υψηλότερα σε ποσοστά και συχνότητα, μη αναφερόμενα εγκλήματα.Ποιοι είναι όμως αυτοί οι παράγοντες που διαιωνίζουν το «victim blaming»;Αρχικά είναι οι ατομικοί(χαρακτηριστικά των παρατηρητών), οι καταστασιακοί(απόψεις για το θύμα, απόψεις για το θύτη, ή/και τα χαρακτηριστικά της κακοποίησης), και κοινωνικοί παράλληλα με τους θεσμικούς.Οι τελευταίοι απορρέουν από τις ευρύτερες πολιτισμικές επιδράσεις σχετικά με το ρόλο των δύο φύλων εντός του κοινωνικού γίγνεσθαι, τα ΜΜΕ, τους νόμους αλλά και την ευρύτερη επικρατούσα κουλτούρα γύρω από το θέμα της σεξουαλικής κακοποίησης.Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα έχει καταδείξει ότι οι γυναίκες-θύματα της σεξουαλικής κακοποίησης τείνουν να βρίσκονται αντιμέτωπες με περισσότερες κατηγορίες από πλευράς της κοινωνίας με τις προηγούμενες σεξουαλικές σχέσεις ή τη χρήση ουσιών(π.χ. χρήση αλκοόλ/ναρκωτικών πριν το βιασμό) να βρίσκονται στον πυρήνα. Ο σεξισμός, τα στερεότυπα, η αντίληψη του κόσμου(π.χ. «Τα ‘κακά’ γεγονότα συμβαίνουν σε ‘κακούς’ ανθρώπους», ή «Της/του άξιζε αυτό…ήταν κακός άνθρωπος και πλήγωσε πολύ κόσμο»), το φύλο, η εμφάνιση, η προσπάθεια του θύματος να απωθήσει το θύτη, αλλά και οι ρόλοι του κάθε ανθρώπου(δηλαδή οι γυναίκες οι οποίες ανταποκρίνονται ακόμη και σήμερα στα παραδοσιακά πατριαρχικά σχήματα της συζύγου-μητέρας-νοικοκυράς) διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην κυριαρχία του φαινομένου, ενώ λιγότερο κεντρικό ρόλο φαίνεται να παρουσιάζουν το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο και η εθνικότητα θύτη και θύματος.Τέλος, ένας τελευταίος παράγοντας ο οποίος συμβάλλει στην επιβολή του «victim blaming» είναι αυτός της αποδοχής του μύθου του βιασμού(rape myth acceptance). Αναφέρεται στην τάση υποβάθμισης και ελαχιστοποίησης της επίδρασης, των επιπτώσεων αλλά και του επιπολασμού που επιφέρει η σεξουαλική κακοποίηση. Οι ρίζες του εκκινούν από την άποψη ότι ο βιασμός είναι ένα μέσο κυριαρχίας και επίδειξης δύναμης των ανδρών έναντι των γυναικών.Υπάρχουν τέσσερις τύποι του «Rape Myth Acceptance» οι οποίοι απορρέουν από στερεοτυπικές απόψεις για τους άνδρες, τις γυναίκες και τις σεξουαλικές σχέσεις: 1)το «victim blaming», 2)η δυσπιστία στους ισχυρισμούς του θύματος για κακοποίηση, 3)η απαλλαγή του δράστη και 4)η πεποίθηση ότι μονάχα συγκεκριμένες γυναίκες μπορούν να πέσουν θύματα βιασμού.Τέλος, η άποψη ότι «Εγώ δε θα βρισκόμουν ποτέ σ’ αυτή τη θέση, γιατί προσέχω το ντύσιμό μου, τον τρόπο συμπεριφοράς μου κ.α.» κυρίως από μεριάς των γυναικών αποτελεί έναν από τους πιο στιγματιστικούς και αιχμηρούς για το θύμα λόγους.
Πώς σπάμε τον κύκλο του «Victim Blaming»:
- Με προγράμματα πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης.
- Με τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα σχολεία.
- Με επιμορφωτικά σεμινάρια σε κάθε δήμο και κοινότητα σχετικά με τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση.
- Με την επιμόρφωση εκπαιδευτικών αλλά και θεσμικών οργάνων(π.χ. αστυνομία).
- Με τα διάφορα κινήματα όπως το «me too».
- Με ενημερωτικές εκστρατείες και καμπάνιες.
- Με παροχή ψυχο-εκπαίδευσης της κοινότητας.
- Με παροχή συμβουλευτικών και ψυχοθεραπευτικών υπηρεσιών στα θύματα.
- Με απαγκίστρωση από τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις.
- Με μη κριτική στάση απέναντι στα περιστατικά.
- Με ενσυναίσθηση.
- Με την απάλειψη του φόβου και την καταγγελία του περιστατικού σε κάποιον που εμπιστευόμαστε και στα αρμόδια όργανα.
- Με την αυστηροποίηση των νόμων και την
- ταχεία απονομή δικαιοσύνης καθώς και
- την αναζήτηση βοήθειας σε οργανισμούς όπως «Το χαμόγελο του παιδιού», το «Ίδρυμα κακοποιημένης γυναίκας και παιδιού», το «Καταφύγιο Γυναίκας-Κέντρο Στήριξης Κακοποιημένων Γυναικών», την 24ωρη γραμμή 15900 κ.α.
- Κλείνοντας, τα σημάδια της κακοποίησης σε οποιαδήποτε μορφή της- πολλώ δε μάλλον στη σεξουαλική- μετά από λίγο καιρό μπορεί να υποχωρούν από το σώμα, όμως δεν υποχωρούν ποτέ μα ποτέ από το μυαλό και την ψυχή του ατόμου που το βιώνει…Έρχονται άλλοτε αθόρυβα κι άλλοτε με κρότο κάθε φορά που κλείνουν τα μάτια τους, έρχονται στον ύπνο τους, ή κάθε φορά που περνάνε από ένα σημείο που θυμίζει εκείνον, τον δικό τους «Καιάδα»…Έρχονται κάθε φορά που ακούνε ή διαβάζουν να συνέβη το ίδιο σε κάποιον άλλον συνάνθρωπο, έρχονται κάθε φορά που βλέπουν ένα συγκεκριμένο χρώμα ή αντικείμενο, κάθε φορά που ακούν έναν συγκεκριμένο ήχο, ή μυρίζουν μια συγκεκριμένη μυρωδιά. Έρχονται…απλά έρχονται… με ερεθίσματα ή μη…Τα άτομα που βίωσαν ή βιώνουν καθημερινά μία τέτοια εμπειρία κουβαλάνε το δικό τους σταυρό, παλεύουν με τους δικούς δαίμονες και ναι, βγαίνουν νικητές έπειτα από πολλή προσπάθεια και προσωπική δουλειά! Το μόνο που έχουμε να κάνουμε ως κοινωνία είναι να είμαστε πρώτα και πάνω απ’ όλα άνθρωποι, να μη βιαζόμαστε να κρίνουμε, να κατηγορήσουμε, να ψάξουμε το σημαίνον και το σημαινόμενον, να επιρρίψουμε ευθύνες και χίλια άλλα να… Αλλά αντιθέτως να διαβάσουμε, να μάθουμε, να ενημερωθούμε, να σεβαστούμε, να συναισθανθούμε και να βοηθήσουμε. Σήμερα είναι κάποιος άλλος, αύριο όμως μπορεί να είμαστε εμείς ή κάποιος που αγαπάμε!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Claire R. Gravelin, Monica Biernat, Caroline E. Bucher, Blaming the Victim of Acquaintance Rape: Individual, Situational and Sociocultural Factors, pubmed, 2019.
Kent D. Harber, Peter Podolski, Christian H. Williams, Emotional Disclosure and Victim Blaming, American Psychological Association,2015.
Sofia Persson, Katie Dhingra, Sarah Grogan, Attributions of victim blame in stranger and acquaintance rape: A quantitative study, Journal of Clinical Nursing, 2018.
