Όλα τα παιδιά ανεξαιρέτως, κορίτσια και αγόρια, μεγαλώνοντας έχουν ανάγκη την μητρική φροντίδα, μέχρι να πατήσουν τα ίδια στα πόδια τους και να εξελιχθούν σε ανεξάρτητους ενήλικες. Όμως, σε πολλές περιπτώσεις, οι σχέσεις που έχουν οι μαμάδες με τους γιους φαίνεται πως παρουσιάζουν μεγαλύτερη δυσκολία στην σταδιακή απομυθοποίηση του γονιού και την ανάπτυξη της προσωπικής ξεχωριστής του ταυτότητας του αγοριού.
Σύμφωνα με τα ψυχοσεξουαλικά στάδια της ψυχαναλυτικής θεωρίας του Freud, το παιδί περνάει στο φαλλικό στάδιο στην ηλικία των 3-7 ετών, οπότε εμφανίζεται το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα στα αγόρια και το σύμπλεγμα της Ηλέκτρας στα κορίτσια. Ο Freud υποστηρίζει ότι σε αυτό το στάδιο γίνεται προσκόλληση του παιδιού στον γονέα του αντίθετου φύλου, και η σχέση με τον άλλον γονέα είναι κυρίως εχθρική. Το μικρό αγοράκι βλέπει την μαμά του ως το πρώτο αντικείμενο αγάπης του και τον μπαμπά ως αντίπαλο, αφού πλέον έχει αρχίσει να κατανοεί περισσότερα για την μεταξύ τους σχέση.
Στην συνέχεια περνάει στο στάδιο της λανθάνουσας σεξουαλικότητας στα 7-11, κατά την οποία το παιδί έχει επιλύσει τις συγκρούσεις του προηγούμενου σταδίου και πλέον επενδύσει την ενέργεια του σε κοινωνικές δεξιότητες, στις σχολικές και εξωσχολικές επιδόσεις και δραστηριότητες. Όταν όμως δεν επιλυθούν οι συγκρούσεις του Οιδιπόδειου για τα αγόρια, τότε γίνεται μια «καθήλωση» στο συγκεκριμένο στάδιο που επηρεάζει μελλοντικά την συμπεριφορά και την ιδιοσυγκρασία του ως ενήλικο άτομο. Μια ένδειξη προχωρημένης καθήλωσης, θα μπορούσε να είναι η φαλλοκρατική και μισογυνιστική ιδεολογία, καθώς και η επίδειξη.
Συνεπώς, προκύπτουν μη υγιείς σχέσεις μεταξύ της μητέρας και του γιού με έναρξη στην εφηβεία και συνεχίζουν στην ενήλικη ζωή. Αν ο αποχωρισμός με την μητέρα δεν γίνει όποτε είναι η ώρα του αναπτυξιακά, τότε πολύ δύσκολα θα πραγματοποιηθεί αργότερα χωρίς την βοήθεια ψυχοθεραπείας. Παρακάτω αναλύεται μια από τις κυριότερες μορφές διαστρεβλωμένης αντίληψης της μητρικής σχέσης με τον γιό.
Η σχέση αυτή που καθιστά τον γιο υποκατάστατο συζύγου απέναντι στην μητέρα, είναι ένα συχνό φαινόμενο στην συστημική θεώρηση της οικογένειας. Η μητέρα νιώθει ότι οι ανάγκες της δεν καλύπτονται, λόγω απουσίας προσπάθειας από τον σύζυγό της ή λόγω απώλειάς του, μέσω χωρισμού ή θανάτου. Αυτή η δυναμική μπορεί να προκύψει και μετά από κακοποιητικές συμπεριφορές του πατέρα, που τότε η μητέρα στρέφεται στον γιο (συνήθως στον πρωτότοκο) ως το αμέσως επόμενο αντρικό πρότυπο. Προβάλλει πάνω του όσα έχει ανάγκη και «απαιτεί» ασυναίσθητα συναισθηματική υποστήριξη. Δηλαδή, η σχέση μητέρας γιού σε αυτήν την περίπτωση γίνεται υποκατάστατο της διαλυμένης σχέσης μητέρας-πατέρα.
Συγκεκριμένα, η μητέρα αισθάνεται πως χάνει το υποστηρικτικό της δίκτυο από την πλευρά του πατέρα σταδιακά ή απρόσμενα, σε περίπτωση διαζυγίου ή θανάτου αντίστοιχα. Υπάρχει και η περίπτωση να μεγαλώνει ο γιος με την μητέρα για χρόνια ως μονογονεϊκή οικογένεια. Τότε, η μαμά νιώθει συναισθηματικά ανήμπορη και κλονισμένη, και ψάχνει υποστήριξη από τον μεγαλύτερο συνήθως γιο της. Μέσα στην ανάγκη της μητέρας να στηριχθεί σε κάποιον, όσον αφορά τον τρόπο που αντιμετωπίζει τον γιο, τα όρια μεταξύ παιδιού και ενηλίκου θολώνουν.
Αρχίζει να δημιουργείται μια δυναμική που ο γιος νιώθει υποχρεωμένος να προστατέψει την μαμά του, να ακούσει τα προβλήματά της, ή ακόμα και να της δώσει συμβουλές για το πώς να μεγαλώσει τα πιο μικρά παιδιά της οικογένειας. Έχει την αίσθηση πως αν δεν την βοηθήσει τότε μόνη της δεν θα μπορέσει να τα καταφέρει και θα θεωρηθεί «κακός γιος». Ο γιος χωρίς επιλογή γίνεται «ο άντρας του σπιτιού» και παίρνει επιβεβαίωση από την μητέρα του ότι είναι ικανός για όλα. Σε περίπτωση που το παιδί έχει επαφή με τον πατέρα, τότε λόγω της ισχυρής σχέσης με την μητέρα, ξεκινάει να τρέφει αισθήματα μίσους και απέχθειας απέναντί του, καθώς τον θεωρεί ανεπαρκή και ανίκανο.
Στην πραγματικότητα όμως, αυτό που συμβαίνει είναι ότι αναπτύσσεται μια εξαρτητική σχέση με την μητέρα κατά την οποία το παιδί παίρνει τον ρόλο να γίνει μακροχρόνια ο «γονιός του γονιού». Στερεί στο παιδί την ικανότητα να περάσει σε φυσιολογικό χρόνο όλα τα αναπτυξιακά του στάδια. Προκύπτουν συναισθηματικά και ψυχολογικά τραύματα που σε βάθος χρόνου εμποδίζουν την ομαλή του κοινωνικοποίηση, την δημιουργία ταυτότητας και την υγιή σύναψη δεσμών με άτομα το γυναικείου φύλου. Σε τέτοιες καταστάσεις, ο γιος δυσκολεύεται να οριοθετεί τις σχέσεις του, αφού έχει μάθει από την μητέρα του πως τα όρια του καταπατώνται από τους άλλους εύκολα και δεν αντιστέκεται σε αυτό, και βάζει όλους τους άλλους και τις ανάγκες του πάνω από αυτόν. Δυσκολεύεται να νιώσει ευάλωτος, αφού οι συνθήκες στο σπίτι απαιτούσαν να είναι μονίμως το δυνατό και γερό στήριγμα όλων, και έχει μεγάλη δυσκολία να εκφράσει τα συναισθήματά του.
Οφείλουμε να διαχωρίσουμε από την παραπάνω μη υγιή σχέση, την αλληλοστήριξη μητέρας και παιδιών μετά από απώλεια του πατέρα, η οποία είναι απόλυτα φυσιολογική και θεμιτή σε περιόδους πένθους χωρισμού ή θανάτου. Τότε τα μέλη της οικογένειας σαφώς αποτελούν το σημαντικότερο υποστηρικτικό δίκτυο. Όμως, υπάρχει πιθανότητα να εξελιχθεί σε μια τοξική σχέση, και τότε καλό θα ήταν να μην παραβλεφθούν αυτά σημάδια και να επικοινωνήσει η οικογένεια με κάποιον θεραπευτή, ώστε να επέλθουν με υγιή τρόπο οι διεργασίες του πένθους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Freud, S. (2018). Η γυναικεία σεξουαλικότητα. Αθήνα: Νίκας, Ελληνική Παιδεία.
Moshitadi, L. (2020). Firstborn sons are not substitute-husbands for negligent fathers. Medium. https://moshitadi.medium.com/firstborn-sons-are-not-substitute-husbands-for-negligent-fathers-f6d3a5d134bb
