Σε καταστάσεις έντονου στρες, ενεργοποιείται στο άτομο η αντίδραση “fight or flight” ή αλλιώς «πάλης ή φυγής». Η καρδιά χτυπάει ταχύτερα, η αναπνοή είναι πιο κοφτή και το άτομο νιώθει ότι είναι ξαφνικά σε εγρήγορση, καθώς εκκρίνονται στον εγκέφαλο οι ορμόνες του στρες, όπως η κορτιζόλη, με στόχο να παλέψει με τον κίνδυνο που τον απειλεί ή να φύγει γρήγορα μακριά του.
Εκτός από τις αντιδράσεις της φυγής και της πάλης στο στρες, υπάρχει και η αντίδραση «πάγωμα», που λειτουργεί ως μηχανισμός αυτοπροστασίας. Το άτομο βιώνει μια αποσύνδεση από τα συναισθήματά του και τις αισθήσεις του, για να προστατευτεί από την κατάσταση που κωδικοποιεί ως κίνδυνο. Εκείνη την στιγμή της αποσύνδεσης εκκρίνονται στον εγκέφαλο οπιοειδείς και κανναβινοειδείς ουσίες για την μείωση του πόνου σε σωματικό και ψυχολογικό επίπεδο.
Δύο πολύ σημαντικές συνέπειες του έντονου στρες που σχετίζονται με την αποσύνδεση, είναι η αποπροσωποποίηση και η αποπραγματοποίηση. Και οι δυο αποτελούν διαστρεβλωμένες καταστάσεις της αντίληψης, οι οποίες μετατρέπονται σε διαταραχή όταν προκαλούν έκπτωση της λειτουργικότητας του ανθρώπου σε καθημερινό επίπεδο. Και τα δυο αυτά συμπτώματα έχουν κατά κύριο λόγο κοινά χαρακτηριστικά, αλλά και μια βασική διαφορά: το επίκεντρο της αποσύνδεσης. Παρουσιάζονται σε περιπτώσεις οξέος άγχους και στρες, κατάθλιψης και έντονων τραυματικών εμπειριών. Τα άτομα αυτά δυσκολεύονται στην προσοχή, στην συγκέντρωση και στην διεκπεραίωση έργων, όταν συζητούν χάνονται στις σκέψεις τους και συνειδητοποιούν πως έχασαν μέρος της κουβέντας, έχουν προβλήματα στις κοντινές τους σχέσεις και μπορεί να χαρακτηρίζονται από ματαιοδοξία.
Ας ξεκινήσουμε από την αποπραγματοποίηση, η οποία αποτελεί μια διαταραχή της αντίληψης κατά την οποία το άτομο αντιλαμβάνεται τον εξωτερικό κόσμο ως μη πραγματικό ή περίεργο. Το άτομο που νιώθει αυτού του είδους την αποσύνδεση έχει την αίσθηση ότι το περιβάλλον του και οι εμπειρίες μέσα σε αυτό δεν είναι αληθινές. Τα παρακολουθεί όλα από μακριά, σαν να βρίσκεται σε ένα όνειρο και είναι όλα θολά. Νιώθει ότι δεν μπορεί να συνδεθεί συναισθηματικά με τα κοντινά του πρόσωπα σαν να τους χωρίζει κάποιος διάφανος τοίχος, δηλαδή τους βλέπει κοντά αλλά και ταυτόχρονα αποστασιοποιημένα. Έχει διαστρεβλωμένη αίσθηση του χρόνου, καθώς νιώθει πως έχει περάσει καιρός για γεγονότα που συνέβησαν πρόσφατα.
Από την άλλη πλευρά, η αποπροσωποποίηση είναι και αυτή μια διαταραχή της αντίληψης, αλλά τώρα το άτομο νιώθει τον εαυτό του ως μη πραγματικό. Αισθάνεται πως έχει βγει έξω από το σώμα του, που δείχνει ανάγκη αποστασιοποίησης από τα συναισθήματά του, και είναι εξωτερικός παρατηρητής του εαυτού του. Οι σκέψεις, οι εμπειρίες, τα συναισθήματα και οι καταστάσεις βιώνονται σαν να είναι ξένες και το άτομο νιώθει ότι κινείται μηχανικά, σαν ρομπότ. Η αποπροσωποποίηση είναι ένα πολύ έντονο συναίσθημα που μπορεί να κάνει το άτομο να αισθανθεί ότι είναι έτοιμο να χάσει τον έλεγχο του εαυτού του ή θα οδηγηθείς την τρέλα, παρόλο που στην πραγματικότητα έχει τον πλήρη έλεγχο του εαυτού του. Η αποπροσωποποίηση μπορεί να συνοδεύεται και από σωματικά συμπτώματα όπως μούδιασμα ή τσιμπηματάκια σε διάφορα μέρη στο σώμα.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί πως σύμφωνα με το DSM-5, υπάρχει και η Διαταραχή αποπροσωποποίησης/αποπραγματοποίησης στην κατηγορία των αποσυνδετικών διαταραχών. Η διαταραχή αυτή υπάρχει σε περιπτώσεις επίμονων ή υποτροπιαζουσών εμπειριών αποπροσωποποίησης ή αποπραγματοποίησης, ή και των δυο, και κατά την διάρκεια αυτών των εμπειριών το άτομο έχει όντως τον έλεγχο της πραγματικότητας, παρόλο που νιώθει ότι τον χάνει. Προκαλείται έκπτωση της λειτουργικότητας σε επαγγελματικό και κοινωνικό επίπεδο, δυσφορία και κλινικά σημαντική ενόχληση στο άτομο. Η διαταραχή αυτή δεν προκαλείται από την επίδραση κάποιας ουσίας στον οργανισμό, όπως φάρμακα ή ουσίες κατάχρησης (πχ. ναρκωτικά), και δεν σχετίζεται με άλλη σωματική κατάσταση, όπως επιληπτικές κρίσεις.
Τέλος, σε κάθε περίπτωση, η εμφάνιση όποιων δειγμάτων αποσύνδεσης υποδηλώνει την ανάγκη αποστασιοποίησης του ατόμου από όσα νιώθει μέσα του ή από όσα διαδραματίζονται γύρω του. Η αντίδραση αυτή γίνεται αυτόματα και ασυναίσθητα ως ένας τρόπος αυτοπροστασίας από την δυσφορία που προκαλούν οι καταστάσεις. Η διαδικασία της ψυχοθεραπείας θα ήταν η πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση της συγκεκριμένης κατάστασης, καθώς το άτομο μέσα στο ασφαλές πλαίσιο που προσφέρει η θεραπεία θα μπορέσει να συνειδητοποιήσει και να καταπολεμήσει ό,τι του προκάλεσε αυτό το συναισθηματικό «πάγωμα».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
American Psychiatric Association, APA. (2015). Διαγνωστικά στοιχεία από DSM-5. Ελλάδα: Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας
Βάρβογλη, Λ. (2021). Διώξε τα αρνητικά συναισθήματα με θεραπευτικές τεχνικές γείωσης. Αθήνα: Mamaya Μονοπρόσωπη Ι.Κ.Ε.
