Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ο κλάδος της ψυχολογίας μετατράπηκε σε μια επιστήμη αφιερωμένη, κυρίως στη θεραπεία και την αποκατάσταση των αρνητικών συναισθημάτων των ανθρώπων. Αυτή η αυξανόμενη προσοχή στην παθολογία, αγνόησε σημαντικά την ιδέα ενός ολοκληρωμένου ατόμου και την πεποίθηση ότι η οικοδόμηση της δύναμης μπορεί τελικά να αποτελέσει το πιο ισχυρό όπλο στην αποτελεσματική θεραπεία. Τα τελευταία χρόνια, η Θετική Ψυχολογία, όντας ένας από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους κλάδους συνέφερε σημαντικά σε αυτήν την πεποίθηση. Η Θετική Ψυχολογία αποτελεί μια ψυχολογική προσέγγιση, η οποία στοχεύει στην εστίαση των δεξιοτήτων και των δυνάμεων των ανθρώπων, προάγοντας τη γνωστική τους λειτουργία, καθώς και τη σωματική και συναισθηματική τους υγεία. Τον Ιανουάριο του 1998, ο Martin Seligman, Αμερικανός ψυχολόγος, καθιέρωσε την εννοιολογική βάση της Θετικής Ψυχολογίας, τονίζοντας το γεγονός ότι η ψυχολογία, έπρεπε να αρχίζει να μελετάει και τις ανθρώπινες ιδιότητες, πέραν των αρνητικών συναισθημάτων και των ασθενειών. Ο στόχος της δεν ήταν να αρνηθεί τις οδυνηρές ή δυσάρεστες πτυχές της ζωής και την αξία των αρνητικών εμπειριών στην ανθρώπινη ανάπτυξη, αλλά να παρέχει μια πληρέστερη επιστημονική κατανόηση της ανθρώπινης εμπειρίας, συμπεριλαμβανομένων των θετικών και αρνητικών εμπειριών.
Που εστιάζει η Θετική Ψυχολογία;
-Θετικές εμπειρίες (όπως ευτυχία, χαρά, έμπνευση και αγάπη).
-Θετικές καταστάσεις και χαρακτηριστικά (όπως ευγνωμοσύνη, ανθεκτικότητα και συμπόνια).
-Θετικοί θεσμοί (εφαρμογή θετικών αρχών σε ολόκληρους οργανισμούς και ιδρύματα).
Παρεμβάσεις Θετική Ψυχολογίας
Οι παρεμβάσεις της Θετικής Ψυχολογίας είναι σκόπιμες δραστηριότητες που στοχεύουν στην τόνωση της ευημερίας, την ενίσχυση των θετικών συναισθημάτων, των συμπεριφορών ή των γνώσεων.
Μια παρέμβαση θετικής ψυχολογίας είναι αναγκαίο να:
(1) εστιάζει σε θετικά θέματα,
(2) οδηγεί σε θετικά αποτελέσματα,
(3) στοχεύει στη βελτίωση της ευεξίας, αντί της θεραπείας μιας ασθένειας.
Μερικοί τύποι παρεμβάσεων Θετικής Ψυχολογίας
Απολαμβάνειν
Οι παρεμβάσεις του απολαμβάνειν επικεντρώνονται σε μια συγκεκριμένη εμπειρία και στοχεύουν να ενισχύσουν τα αποτελέσματά τους για τη μεγιστοποίηση της ευτυχίας. Η βασική αρχή αυτών των παρεμβάσεων είναι να ενθαρρύνουν το άτομο να αρπάξει κάθε μικρή πτυχή της εμπειρίας – σωματική, αισθητηριακή, συναισθηματική ή κοινωνική.
Ευγνωμοσύνη
Η παρέμβαση ευγνωμοσύνης απαιτεί, όπως οι επιστολές ευγνωμοσύνης, απαιτεί από τους συμμετέχοντες να συμμετέχουν τακτικά σε σύντομες δραστηριότητες που έχουν σχεδιαστεί για να καλλιεργήσουν την αίσθηση της ευγνωμοσύνης.
Τρία Καλά Πράγματα
Η άσκηση ‘’Τρία Καλά Πράγματα’’ απαιτεί από τους συμμετέχοντες να αναλογιστούν τα καλά πράγματα που τους συνέβησαν κατά τη διάρκεια της ημέρας, με σκοπό να αυξήσουν την αίσθηση ευεξίας τους.
Δυνατά στοιχεία χαρακτήρα
Οι παρεμβάσεις ενδυνάμωσης του χαρακτήρα είναι δραστηριότητες και ασκήσεις που έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσουν τα άτομα να εφαρμόσουν τις δυνάμεις του χαρακτήρα τους στη ζωή τους. Πραγματοποιώντας το τεστ θετικών στοιχείων χαρακτήρα ‘’VIA Inventory of Strenghts’’, το άτομο μπορεί να ανακαλύψει τα δυνατά του σημεία, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που συνηθίζουν να χρησιμοποιούν περισσότερο.
Θετική Ψυχολογία και Κατάθλιψη
Τα ευρήματα από τη θετική ψυχολογία είναι σημαντικά για τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας, καθώς η εστίασή της στην καλή ζωή είναι εξίσου σχετική με τα άτομα με ψυχικές ασθένειες, όσο και με τα άτομα χωρίς ψυχική ασθένεια. Η επέκταση του θετικού συναισθήματος στην καθημερινή ζωή των ασθενών είναι ένας από τους κύριους στόχους της Θετικής Ψυχολογίας. Θετικά συναισθήματα παίζουν κεντρικό ρόλο στη θεραπεία και μπορούν να λειτουργήσουν ως ένα είδος προστασίας ψυχικές ασθένειες, όπως είναι η κατάθλιψη. Τις τελευταίες δεκαετίες, το ζήτημα της κατάθλιψης έχει πάρει διαστάσεις επιδημίας. Οι αιτίες για την εμφάνιση της περιλαμβάνουν πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις μεταξύ κοινωνικών, ψυχολογικών και βιολογικών παραγόντων. Παράλληλα, γεγονότα της ζωής, όπως οι αντιξοότητες της παιδικής ηλικίας, η απώλεια και η ανεργία συμβάλλουν σημαντικά και μπορεί να επιδεινώσουν την ανάπτυξη της κατάθλιψης. Ο αυξανόμενος επιπολασμός αυτής της νόσου και η τάση της προς χρονιότητα υποδηλώνουν ότι η πρόληψη και η αντιμετώπισή της πρέπει να αποτελούν προτεραιότητα της υγείας.
Τι λένε οι έρευνες;
Οι περισσότερες υπάρχουσες ψυχολογικές έρευνες για την κατάθλιψη έχουν επικεντρωθεί κυρίως σε αρνητικά συναισθήματα που σχετίζονται με την επεξεργασία αρνητικών πληροφοριών. Κατά συνέπεια, οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενες θεραπευτικές παρεμβάσεις για την κατάθλιψη στοχεύουν στη μείωση αυτών των προβλημάτων. Ωστόσο, υπάρχει μια αυξανόμενη συνειδητοποίηση του ρόλου που παίζουν τα θετικά συναισθήματα στην ψυχοπαθολογία. Συγκεκριμένα, το χαμηλό θετικό συναίσθημα έχει πρόσφατα αναγνωριστεί ως παράγοντας που χαρακτηρίζει την κατάθλιψη, σε σύγκριση με άλλες συναισθηματικές διαταραχές και είναι ολοένα και πιο προφανές ότι το θετικό συναίσθημα πρέπει να αποτελεί το επίκεντρο της θεραπευτικής διαδικασίας (Werner-Seidler et al, 2013). Μελέτες έχουν επίσης αποκαλύψει ότι για να επιτευχθεί μια πιο ακριβής περιγραφή των ψυχοπαθολογικών μηχανισμών που συμβάλλουν στην κατάθλιψη, πρέπει να ληφθούν υπόψη παράγοντες που σχετίζονται με τη θετική ψυχολογική λειτουργία. Για παράδειγμα, έχει βρεθεί ότι τα άτομα με κατάθλιψη έχουν δυσκολίες να βιώσουν θετικά συναισθήματα και να τα διατηρήσουν μόλις αυτά εμφανιστούν (Olino et al, 2014).
Περαιτέρω, τα άτομα με κατάθλιψη έχουν προβλήματα στο να δημιουργήσουν συγκεκριμένες θετικές αυτοβιογραφικές αναμνήσεις (Romero, Sanchez & Vazquez, 2014), έχουν αυξημένα φαινόμενα αρνητικής αυτοκριτικής και μειωμένη ικανότητα να διατηρούν μια θετική στάση απέναντι στη ζωή σε σύγκριση με τα άτομα χωρίς κατάθλιψη (Duque & Va´zquez 2015). Συνεπώς, λαμβάνοντας όλα αυτά τα στοιχεία μαζί, υπάρχουν τόσο εννοιολογικά όσο και εμπειρικά επιχειρήματα που υποστηρίζουν τη σημασία της ανάπτυξης στρατηγικών παρέμβασης που στοχεύουν στην προώθηση της θετικής συναισθηματικής και γνωστικής λειτουργίας σε καταθλιπτικούς ασθενείς.
Παρεμβάσεις Θετικής Ψυχολογίας στην Κατάθλιψη
Είναι ευρέως τεκμηριωμένο ανά τα χρόνια ότι οι άνθρωποι υποφέρουν από μια προκατάληψη αρνητικότητας, μια προσαρμοστική εξελικτική λειτουργία του ανθρώπου, με το «το κακό να είναι πιο δυνατό από το καλό». Αυτό που ισχύει για την ανθρώπινη αντίληψη, ισχύει επίσης για την ιστορία της ψυχολογικής έρευνας, η οποία παραδοσιακά επικεντρωνόταν στην παθολογία και τις ψυχικές ασθένειες αντί για τη δύναμη, την ανάπτυξη και την ευημερία. Η θετική ψυχολογία προσφέρει μια νέα προσέγγιση και μια εναλλακτική στο πώς αντιμετωπίζεται η κατάθλιψη. Η θετική ψυχολογία επιδιώκει τη μεταμόρφωση της ψυχοθεραπείας ως προς το περιεχόμενο και τη μορφή των θεραπευτικών παρεμβάσεων, δίνοντας έμφαση στα θετικά συναισθήματα. Η θεραπευτική αλλαγή φαίνεται να ακολουθεί τη βίωση των θετικών συναισθημάτων ενώ η εμπειρία μόνο των αρνητικών, φαίνεται να συνδέεται με την αρνητική θεραπευτική έκβαση. Σε ασθενείς με κατάθλιψη, τα αρνητικά συναισθήματα μεταβάλλονται έπειτα από καθοδήγηση τους να συμμετέχουν σε δραστηριότητες που θα τους δίνουν χαρά (Seligman & Csikszentmihalyi, 2014).
Τι λένε οι έρευνες;
Το 2005, οι Seligman και συν. ερεύνησαν τα αποτελέσματα ορισμένων παρεμβάσεων θετικής ψυχολογίας σε ένα δείγμα συμμετεχόντων, ορισμένοι από τους οποίους είχαν ήπια κατάθλιψη. Δύο παρεμβάσεις (η άσκηση «τρία καλά πράγματα» και η άσκηση δυνάμεων χαρακτήρα) συνδέθηκαν με αυξημένη ευτυχία, ακόμη και μετά από 6 μήνες. Μια μελέτη το 2006 εξέτασε επίσης τις επιδράσεις ορισμένων παρεμβάσεων θετικής ψυχολογίας και βρήκε επίσης θετικά αποτελέσματα (Seligman, Rashid & Parks, 2006). Οι συμμετέχοντες με μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, έδειξαν ότι όσοι συμμετείχαν σε παρεμβάσεις της θετικής ψυχολογίας, εμφάνισαν μεγαλύτερη βελτίωση στα συμπτώματα τους και μεγαλύτερη αύξηση στην ευτυχία, σε σύγκριση με συμμετέχοντες που έλαβαν την κλασσική τους θεραπεία (με και χωρίς αντικαταθλιπτικά φάρμακα). Το 2017, οι Chaves και συν., εξέτασαν επίσης τις παρεμβάσεις σε ένα πρόγραμμα ομαδικής θεραπείας σε γυναίκες που διαγνώστηκαν με κατάθλιψη, με τα αποτελέσματα να δείχνουν ότι οι παρεμβάσεις μείωσαν την ψυχοπαθολογία και αύξησαν τη θετική λειτουργία, με παρόμοια μεγέθη επίδρασης της γνωσιακής-συμπεριφορικής θεραπείας (CBT).
Παράδειγμα εφαρμογής παρεμβάσεων στην θεραπεία της κατάθλιψης
Αναφορικά με τη θεραπεία της κατάθλιψης μέσω της Θετικής Ψυχολογίας, οι Seligman, Rashid και Parks (2006), ανέπτυξαν ένα μοντέλο παρέμβασης με διάφορες καθημερινές ασκήσεις σε ομάδες ατόμων που πάσχουν από κατάθλιψη, με στόχο την αύξηση της αντικειμενικής και υποκειμενικής ευημερίας, του θετικού συναισθήματος, των θετικών συμπεριφορών και των γνώσεων. Ένα παράδειγμα:
Εβδομάδα 1 (Χρησιμοποιώντας τα Δυνατά Σημεία Χαρακτήρα). Περιλαμβάνει τη χρήση του τεστ των θετικών στοιχείων χαρακτήρα ‘’VIA Inventory of Strenghts’’, για να αξιολογηθούν οι πέντε κορυφαίες δυνάμεις και να σκεφτεί το άτομο τρόπους να χρησιμοποιήσει αυτές τις δυνάμεις περισσότερο στην καθημερινή ζωή.
Εβδομάδα 2 (Τρία καλά πράγματα). Περιλαμβάνει την καταγραφή τριών καλών πραγμάτων που συνέβησαν μια συγκεκριμένη ημέρα και τους λόγους που πιστεύει το άτομο ότι οδήγησαν στο να συμβούν.
Εβδομάδα 3 (Σκέψη πιθανού θανάτου/Βιογραφία). Εδώ το άτομο φαντάζεται ότι έχει πεθάνει αφού πρώτα έχει ζήσει μια ικανοποιητική ζωή και καλείται να γράψει ένα δοκίμιο που συνοψίζει τους λόγους για τους οποίους θα ήθελε οι άλλοι να τον θυμούνται.
Εβδομάδα 4 (Επίσκεψη Ευγνωμοσύνης). Σε αυτήν την άσκηση το άτομο σκέφτεται κάποιον στον οποίο είναι πολύ ευγνώμων, αλλά τον οποίο ποτέ δεν έχει ευχαριστήσει σωστά. Καλείται λοιπόν, να συνθέσει ένα γράμμα που να περιγράφει την ευγνωμοσύνη του και να το διαβάσει στο άτομο μέσω τηλεφώνου ή αυτοπροσώπως.
Εβδομάδα 5 (Ενεργητική Ανταπόκριση). Η άσκηση περιλαμβάνει την αντίδραση με εμφανώς θετικό και ενθουσιώδη τρόπο σε καλά νέα από κάποιον άλλο, τουλάχιστον μία φορά την ημέρα.
Εβδομάδα 6 (Απολαμβάνειν). Το άτομο εδώ αφιερώνει χρόνο, μια φορά την ημέρα, για να απολαύσει κάτι που συνήθως απέφευγε λόγω βιασύνης, γράφοντας τι κάνει, πώς το κάνει διαφορετικά και πώς ένιωσε σε σύγκριση με τη στιγμή που βιαζόταν.
Είναι αδιαμφησβήτητο πως η Θετική Ψυχολογία έχει λάβει μεγάλη προσοχή τα τελευταία χρόνια, ωστόσο έχει ακόμη να αντιμετωπίσει αρκετές προκλήσεις που αφορούν κυρίως την επιστημονική της ταυτότητα, καθώς και τους ποικίλους τομείς εφαρμογής της σε ζητήματα ψυχικής υγείας, όπως είναι η κατάθλιψη. Οι στρατηγικές της φαίνεται να αποτελούν δυνητικά αποτελεσματικά εργαλεία για την πρόληψη και τη θεραπεία της κατάθλιψης. Παρ ‘όλα αυτά, περαιτέρω έρευνα θα πρέπει να συνεχίσει να φωτίζει τα αίτια των επιτυχημένων παρεμβάσεων της θετικής ψυχολογίας. Η καλύτερη κατανόηση αυτών των αιτιών θα ανοίξει το δρόμο προς την εξατομικευμένη ιατρική που μπορεί να βελτιώσει τα θεραπευτικά αποτελέσματα. Εάν αυτά τα αποτελέσματα επαναληφθούν, λογικά η μελλοντική θεραπεία για την κατάθλιψη μπορεί να συνδυάσει τη συζήτηση για πιθανά προβλήματα, με την κατανόηση και την οικοδόμηση θετικών συναισθημάτων, δέσμευσης και νοήματος.
Βιβλιογραφία
Chaves, C., Lopez-Gomez, I., Hervas, G., & Vazquez, C. (2017). A comparative study on the efficacy of a positive psychology intervention and a cognitive behavioral therapy for clinical depression. Cognitive therapy and research, 41(3), 417-433.
Duque, A., & Vázquez, C. (2015). Double attention bias for positive and negative emotional faces in clinical depression: Evidence from an eye-tracking study. Journal of behavior therapy and experimental psychiatry, 46, 107-114.
Olino, T. M., McMakin, D. L., Morgan, J. K., Silk, J. S., Birmaher, B., Axelson, D. A., … & Forbes, E. E. (2014). Reduced reward anticipation in youth at high-risk for unipolar depression: a preliminary study. Developmental cognitive neuroscience, 8, 55-64.
Romero, N., Sanchez, A., & Vazquez, C. (2014). Memory biases in remitted depression: The role of negative cognitions at explicit and automatic processing levels. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 45(1), 128-135.
Seligman, M. E., & Csikszentmihalyi, M. (2014). Positive psychology: An introduction. In Flow and the foundations of positive psychology (pp. 279-298). Springer, Dordrecht.
Seligman, M. E., Rashid, T., & Parks, A. C. (2006). Positive psychotherapy. American psychologist, 61(8), 774.
Seligman, M. E., Steen, T. A., Park, N., & Peterson, C. (2005). Positive psychology progress: empirical validation of interventions. American psychologist, 60(5), 410.
Werner-Seidler, A., Banks, R., Dunn, B. D., & Moulds, M. L. (2013). An investigation of the relationship between positive affect regulation and depression. Behaviour research and therapy, 51(1), 46-56.
