Θετική Ψυχολογία
Η Θετική Ψυχολογία είναι ένας πρόσφατος κλάδος της ψυχολογίας, του οποίου ο σκοπός συνοψίστηκε το 1998 από τους Martin Seligman και Mihaly Csikszentmihalyi. Κατά την περίοδο αυτήν, υπάρχουσες ψυχολογικές θεωρίες και μοντέλα άρχισαν να μεταβάλλονται και να προσαρμόζονται, με σκοπό να εμπεριέχουν τον ρόλο των θετικών στοιχείων, των συναισθημάτων και των στάσεων. Η θετική ψυχολογία εμπεριέχει την επιστημονική μελέτη των θετικών εμπειριών και των θετικών ατομικών χαρακτηριστικών και θεσμών που διευκολύνουν την ανάπτυξή τους (Hefferon & Boniwell, 2011). Όντας ένας τομέας που ασχολείται με την ευημερία και τη βέλτιστη λειτουργία του ατόμου και των οργανισμών, η θετική ψυχολογία πλέον έχει ως κύριο στόχο να διευρύνει το επίκεντρο της κλινικής ψυχολογίας πέρα από τον πόνο και την άμεση ανακούφισή του. Τα ευρήματα της έρευνας από τη θετική ψυχολογία ουσιαστικά προορίζονται να συμπληρώσουν, και όχι να αντικαταστήσουν, όσα είναι γνωστά για τον ανθρώπινο πόνο, την αδυναμία και τις ψυχικές διαταραχές. Η πρόθεση της Θετικής Ψυχολογίας είναι να υπάρξει μια πιο ολοκληρωμένη και ισορροπημένη επιστημονική κατανόηση της ανθρώπινης εμπειρίας, καθώς μια πλήρης επιστήμη και μια ολοκληρωμένη πρακτική της ψυχολογίας είναι σημαντικό να εμπερικλείει την κατανόηση του πόνου, αλλά και της ευτυχίας, καθώς και την αλληλεπίδρασή τους, μέσω εγκεκριμένων παρεμβάσεων που ναι μεν ανακουφίζουν από τον πόνο, αλλά και αυξάνουν την ευτυχία και τα θετικά συναισθήματα.
Τις τελευταίες δεκαετίες, η θετική ψυχολογία και οι παρεμβάσεις τις εφαρμόζονται ολοένα και περισσότερο σε περιβάλλοντα ψυχικής υγείας για άτομα που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές. Ως σύνθετο στοιχείο της κλινικής ψυχολογίας, η θετική ψυχολογία βοηθάει στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο τα άτομα μπορούν να εργαστούν για να ενισχύσουν τις εσωτερικές τους ικανότητες και να τις αξιοποιήσουν καλύτερα στο παρόν. Αντί να εστιάζουν στη θεραπεία των συμπτωμάτων τους, η θετική ψυχολογία επικεντρώνεται στη συναισθηματική σταθερότητα, τη διαχείριση των προσδοκιών και τη γόνιμη σκέψη, γι’ αυτό και αναφέρεται ως «ο τομέας των δυνατοτήτων και των αρετών» . Η εστίαση στις δυνάμεις και τους πόρους στη θετική ψυχολογία μπορεί να είναι ένας πολλά υποσχόμενος τρόπος υποστήριξης και αποκατάστασης σε άτομα με ψυχικές ασθένειες, όπως είναι οι αγχώδεις διαταραχές. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον σχετικά με το ρόλο που έχει η θετική ψυχολογία στην επιρροή της ικανότητας κάποιου να αντιμετωπίσει δύσκολες καταστάσεις, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι παρεμβάσεις θετικής ψυχολογίας μπορεί να έχουν θεραπευτικό ενδιαφέρον για τη βελτίωση των συμπτωμάτων άγχους σε ασθενείς.
Παρεμβάσεις Θετικής Ψυχολογίας
Οι παρεμβάσεις θετικής ψυχολογίας είναι μια κατηγορία ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων που χρησιμοποιούν τη συστηματική ολοκλήρωση σκόπιμων δραστηριοτήτων, με κύριο στόχο την αύξηση των θετικών συναισθημάτων, σκέψεων και συμπεριφορών. Οι παρεμβάσεις θετικής ψυχολογίας, είναι ουσιαστικά ένα σύνολο επιστημονικών εργαλείων και στρατηγικών που εστιάζουν στην αύξηση της ευτυχίας, της ευημερίας και των θετικών γνώσεων και συναισθημάτων (Keyes, Fredrickson, & Park, 2012). Καθώς οι παρεμβάσεις θετικής ψυχολογίας επικεντρώνονται στην ενίσχυση των θετικών ψυχικών καταστάσεων, αντί στη μείωση των ψυχολογικών συμπτωμάτων, έχουν ένα πλεονέκτημα έναντι των παραδοσιακών ψυχολογικών παρεμβάσεων στο ότι εφαρμόζονται σε ασθενείς με ή και χωρίς ψυχοπαθολογία. Συνεπώς, οι παρεμβάσεις θετικής ψυχολογίας θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ευρέως σε ψυχικά περιβάλλοντα για να βοηθήσουν στην πρόληψη και θεραπεία των συμπτωμάτων άγχους και στη βελτίωση της συνολικής ευημερίας στο πλαίσιο μιας αγχώδους διαταραχής
Όλες οι παρεμβάσεις θετικής ψυχολογίας εμπεριέχουν δύο βασικά στοιχεία:
-Εστίαση στην ενίσχυση της ευτυχίας μέσω θετικών σκέψεων και συναισθημάτων
-Διατήρηση των επιπτώσεων μακροπρόθεσμα
Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή (ΓΑΔ)
Συνολικά, οι αγχώδεις διαταραχές αντιπροσωπεύουν τις πιο κοινές ψυχιατρικές διαταραχές στο γενικό πληθυσμό, απαρτίζοντας ένα σημαντικό πρόβλημα της δημόσιας υγείας. Η Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή (ΓΑΔ) είναι γνωστή στους ανθρώπους από την αρχαιότητα. Ωστόσο, αντιπροσωπεύει μια διαταραχή, η οποία μόλις προσφάτως δέχθηκε αυξημένο ενδιαφέρον, το οποία προήλθε από τη διαπίστωση ότι αντιπροσωπεύει την δεύτερη πιο συχνή διαταραχή μετά την κατάθλιψη, καθώς και από την μεγαλύτερη διαθεσιμότητα αξιόπιστων διαγνωστικών κριτηρίων και την ανάπτυξη νέων θεραπειών για την πάθηση. Η ΓΑΔ απαρτίζει μια εξουθενωτική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από υπερβολικές, διάχυτες, ανεξέλεγκτες και παραλυτικές ανησυχίες για ένα ευρύ φάσμα μελλοντικών καταστάσεων. Κύριο γνώρισμα της διαταραχής είναι ο εγωσυντονικός χαρακτήρα της ανησυχίας, με άλλα λόγια η αντίληψη της αδιάληπτης ανησυχίας ως ευεργετική στάση απέναντι στη ζωή και ως ένας μηχανισμός επιβίωσης απέναντι σε μια παρατεταμένη απειλητική κατάσταση για τον εαυτό. Οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν διαγνωσθεί με ΓΑΔ είναι μεσήλικες, ωστόσο ορισμένα συμπτώματα μπορούν να εμφανιστούν και σε μικρότερες ηλικίες. Η ΓΑΔ σε παιδιά και εφήβους κυμαίνεται μεταξύ 2,2 % και 3,6 % και φαίνεται να είναι πιο συχνή στο γυναικείο φύλο (Mendoza & Dizon, 2022).
Όπως συμβαίνει με πολλές καταστάσεις ψυχικής υγείας, οι αιτίες τις γενικευμένης αγχώδους διαταραχής πιθανότατα προκύπτουν από μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση βιολογικών, ατομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων, που μπορεί να περιλαμβάνουν:
- Διαφορές στον τρόπο που γίνονται αντιληπτές οι απειλές
- Διαφορές στη χημεία και τη λειτουργία του εγκεφάλου
- Γενετικά Αίτια
- Προσωπικότητα
Η διαταραχή είναι συχνά δύσκολο να διαγνωστεί εξαιτίας της ποικιλίας των εκδηλώσεων και της συχνής εμφάνισης συννοσηρών καταστάσεων. Ένα σταθερό εύρημα σε κλινικές και επιδημιολογικές μελέτες της ΓΑΔ είναι το υψηλό ποσοστό συννοσηρότητας με ορισμένες διαταραχές, όπως η μείζονα κατάθλιψη, η διαταραχή πανικού, η κοινωνική φοβία και η διαταραχή μετατραυματικού στρες. Όπως αναφέρουν οι Mendoza και Dizon (2022) στην πρόσφατη έρευνα τους, ως και το 66 % των ασθενών που έχουν ΓΑΔ έχουν και μια πρόσθετη ταυτόχρονη ψυχιατρική διαταραχή και σχεδόν πάντα (90 %) έχουν ιστορικό μιας άλλης ψυχιατρικής διαταραχής κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Παρά το γεγονός ότι συνεχίζει να ορίζεται ως μια κατάσταση αυξημένου στρες και άγχους, η ΓΑΔ φαίνεται να αποτελεί μια γενική ομπρέλα άγχους, η οποία καλύπτει ακόμη και τη διαταραχή πανικού, καθώς και το κοινωνικό άγχος και όταν δεν αντιμετωπίζεται είναι πιθανό να οδηγήσει σε μείζονα καταθλιπτική διαταραχή. Συνεπώς, η έγκαιρη αναγνώριση και η αποτελεσματική θεραπεία της ΓΑΔ είναι μείζονος σημασίας.
Ο ρόλος της Θετικής Ψυχολογίας στη ΓΑΔ
Το γενικευμένο άγχος τείνει να κρατά τους ανθρώπους καθηλωμένους, ανίκανους να ζήσουν ελεύθερα από ανησυχίες και φόβους. Αποτρέπει τους ανθρώπους από το να είναι τόσο δραστήριοι όσο θα ήθελαν να είναι και να συνδέονται με άλλους με ουσιαστικούς τρόπους. Η βασική έρευνα ψυχοπαθολογίας ανά τα χρόνια έχει κυρίως επικεντρωθεί στον εντοπισμό του ρόλου του αρνητικού συναισθήματος στη ΓΑΔ και συνεπώς δεν είναι ακόμα τελείως ξεκάθαρο το πως το θετικό συναίσθημα βιώνεται και ρυθμίζεται σε αυτή τη διαταραχή. Ωστόσο, σχετικά πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει το ρόλο που έχει η θετική ψυχολογία στην επίδραση της ικανότητας κάποιου να αντιμετωπίζει το γενικευμένο άγχος, καταδεικνύοντας πως οι παρεμβάσεις θετικής ψυχολογίας μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να ξεπεράσουν την συνεχή ανησυχία και τον φόβο και να αρχίσουν να ασχολούνται περισσότερο με τη ζωή τους (Chaing et al, 2015). Αναμφίβολα, είναι δύσκολο να «θεραπευτεί» στο έπακρον το άγχος των ασθενών λόγω των αναπόφευκτων στρεσογόνων παραγόντων που θα συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Ωστόσο, η χρήση ορισμένων παρεμβάσεων θετικής ψυχολογίας θα μπορούσε να προσφέρει μακροπρόθεσμες βελτιώσεις στην ποιότητα ζωής τους.
Παραδείγματα παρεμβάσεων
Ευγνωμοσύνη
Η παρέμβαση της ευγνωμοσύνης, η οποία απαιτεί από τους συμμετέχοντες να συμμετέχουν τακτικά σε σύντομες δραστηριότητες που έχουν σχεδιαστεί για να καλλιεργήσουν την αίσθηση της ευγνωμοσύνης, είναι γνωστή ως μία από τις πιο αποτελεσματικές θετικές ψυχολογικές παρεμβάσεις (Jans-Beken et al, 2020). Ο McCullough (2002) βρήκε ότι η συσχετίζεται θετικά με την ικανοποίηση από τη ζωή, την ευτυχία, την αισιοδοξία, την ελπίδα και το θετικό συναίσθημα, ενώ σχετίζεται αρνητικά με το άγχος και το αρνητικό συναίσθημα. Η άσκηση της ευγνωμοσύνης δεν είναι ένας σίγουρος τρόπος αντιμετώπισης του γενικευμένου άγχους. Ωστόσο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ανακουφίσει τα συμπτώματα και τις αρνητικές σκέψεις που σχετίζονται με αυτό. Με την αποδοχή και την αναγνώριση του ατόμου ότι υπάρχουν πράγματα στη ζωή του για τα οποία πρέπει να είναι ευγνώμων, συνειδητοποιεί ότι οι φόβοι και οι ανησυχίες του είναι παράλογες και δεν αξίζουν τόσο πολύ χρόνο και προσοχή. Μερικά παραδείγματα πρακτικής της ευγνωμοσύνης είναι η λίστα ευγνωμοσύνης (ημερολόγιο ευγνωμοσύνης), όπου ένας συμμετέχον κάνει γραπτές λίστες με πολλά πράγματα για τα οποία είναι ευγνώμων τακτικά. Καθώς γράφει, θα παρατηρήσει περισσότερα θετικά πράγματα στη ζωή του, τα οποία αξίζει να εκτιμήσει. Μια δεύτερη στρατηγική είναι μια συμπεριφορική έκφραση ευγνωμοσύνης, όπου ενθαρρύνει το άτομο να εκφράσει τα συναισθήματα ευγνωμοσύνης τους στους άλλους.
Αισιοδοξία
Η αισιοδοξία είναι η τάση των ανθρώπων να υιοθετούν μια πιο αισιόδοξη άποψη και δηλώνει μια γνωστική και συναισθηματική προετοιμασία, καθώς και την πεποίθηση ότι τα θετικά πράγματα στη ζωή είναι πιο σημαντικά από τα αρνητικά (Bailey et al, 2007). Οι θετικές και αρνητικές προσδοκίες σχετικά με το μέλλον είναι σημαντικές για την κατανόηση της ευαλωτότητας σε ψυχικές διαταραχές, ιδιαίτερα στις αγχώδεις διαταραχές. Μέσω της εφαρμογής συγκεκριμένων στρατηγικών που προωθούν την αισιοδοξία, η ίδια φαίνεται να ασκεί έμμεση επίδραση στην βελτίωση της ποιότητα ζωής ενός ατόμου. Ένα παράδειγμα άσκησης της αισιοδοξίας, είναι η τεχνική «Φανταστείτε έναν ιδανικό εαυτό». Αυτή η τεχνική είναι μια καθοδηγούμενη παρέμβαση θετικής ψυχολογίας, όπου το άτομο φαντάζεται τον ιδανικό εαυτού του και την αίσθηση της χαράς που θα ένιωθε τότε. Η άσκηση δρα ως καταλύτης και προκαλεί τους ανθρώπους να ενεργήσουν για να πετύχουν τη ζωή που θέλουν να ζήσουν και να αποκομίσουν τη μέγιστη ευχαρίστηση όπως φαντάζονταν ότι θα έκαναν.
Ελπίδα
Η ελπίδα αντιπροσωπεύει την ικανότητα των ατόμων να προσδιορίζουν στρατηγικές για την επίτευξη στόχων και το κίνητρο για την αποτελεσματική επιδίωξη αυτών (Snyder, Rand & Sigmon, 2002). Η ελπίδα συνδέεται στενά με άλλες θετικές ψυχολογικές κατασκευές, όπως είναι η αισιοδοξία, που έχει επίσης αποδειχθεί ότι έχει σαφή σχέση με την αποκατάσταση από αγχώδεις διαταραχές. Παρεμβάσεις και προγράμματα βασισμένα στην ελπίδα έχουν αναπτυχθεί σε όλο τον κόσμο με διττό στόχο, την ενίσχυση της ευημερίας και τη μείωση της ψυχοπαθολογίας. Μια παρέμβαση ελπίδας περιλαμβάνει την καταγραφή στόχων σε διάφορους τομείς της ζωής του ατόμου, την αξιολόγηση σημαντικότητας του κάθε στόχου στον διαφορετικό τομέα, τους τρόπους που θα ενεργήσουν και την ικανοποίηση που θα λάμβανε το άτομο σε περίπτωση επίτευξης του.
Απολαμβάνειν
Η παρέμβαση του απολαμβάνειν είναι μια στρατηγική ρύθμισης που εστιάζει στη διαδικασία παρακολούθησης και ενδυνάμωσης θετικών εμπειριών και θετικών συναισθημάτων που σχετίζονται με αυτές τις αναμνήσεις. Ουσιαστικά είναι μια διαδικασία μέσω της οποίας οι άνθρωποι ρυθμίζουν τα θετικά τους συναισθήματα κατευθύνοντας την προσοχή σε συναισθηματικά συναφή γεγονότα στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον τους (Hurley & Kwon, 2012). Οι άνθρωποι μπορούν να απολαύσουν περισσότερα αυξάνοντας τις σκέψεις και τις συμπεριφορές που ενισχύουν τα θετικά συναισθήματα, όπως η καταμέτρηση θετικών πραγμάτων στη ζωή ή μειώνοντας τις σκέψεις και τις συμπεριφορές που μειώνουν τα θετικά συναισθήματα, όπως η εστίαση σε ελαττώματα ή η σκέψη για το πώς μια εμπειρία θα μπορούσε να είναι καλύτερη.
Η Θετική Ψυχολογία, χωρίς αμφιβολία, ήρθε να προσφέρει μια πολύτιμη παράμετρο στην καλύτερη κατανόηση της συμπεριφοράς του ατόμου , τόσο στη θεωρία όσο και στην πρακτική. Κατά αυτόν τον τρόπο, επεκτείνει την αξιολόγηση όχι μόνο στην αρνητική συμπεριφορά του πάσχοντα, αλλά και στις ικανότητες και τις δυνατότητές του, ενώ ταυτόχρονα προτείνει μια σειρά παρεμβάσεων με σκοπό τη θεραπεία της παθολογίας και ταυτόχρονα την περαιτέρω βελτίωση των ασθενών και την μακροπρόθεσμη ευημερία τους. Δεδομένου του αυξανόμενου ενδιαφέροντος για τις παρεμβάσεις τις θετικής ψυχολογίας σε κλινικό πληθυσμό, είναι σημαντικό να καθοριστεί περαιτέρω το δυναμικό τους στο πλαίσιο αυτό. Μελλοντικές έρευνες θα πρέπει να εξετάσουν ποιοι κλινικοί πληθυσμοί μπορούν να ωφεληθούν περισσότερο από τους παρεμβάσεις της θετικής ψυχολογίας, όσον αφορά τον τύπο, τη συχνότητα, καθώς και τον τρόπο χορήγησης της κάθε παρέμβασης.
Βιβλιογραφία
Bailey, T. C., Eng, W., Frisch, M. B., & Snyder†, C. R. (2007). Hope and optimism as related to life satisfaction. The Journal of Positive Psychology, 2(3), 168–175. https://doi:10.1080/17439760701409546
Chaing, Y., Shih, H., Lin, D., & Lee, C. (2015). Effectiveness of a mind training and positive psychology program on coping skills in schoolchildren in Taiwan. J of Child and Adolescent Behavior, 3(5), 246-253.
Hefferon, K., & Boniwell, I. (2011). Positive psychology: Theory, research and applications. McGraw-Hill Education (UK).
Hurley, D. B., & Kwon, P. (2012). Results of a study to increase savoring the moment: Differential impact on positive and negative outcomes. Journal of Happiness Studies, 13(4), 579-588. https://doi.org/10.1007/s10902-011-9280-8
Jans-Beken, L., Jacobs, N., Janssens, M., Peeters, S., Reijnders, J., Lechner, L., & Lataster, J. (2020). Gratitude and health: An updated review. The Journal of Positive Psychology, 15(6), 743-782. https://doi.org/10.1080/17439760.2019.1651888
Keyes, C. L., Fredrickson, B. L., & Park, N. (2012). Positive psychology and the quality of life. Handbook of social indicators and quality of life research, 99-112. https://doi.org/10.1007/978-94-007-2421-1_5
McCullough, M. E. (2002). Savoring life, past and present: Explaining what hope and gratitude share in common. Psychological Inquiry, 13(4), 302-304.
Mendoza, N. B., & Dizon, J. I. W. T. (2022). Prevalence of severe anxiety in the Philippines Amid the COVID-19 outbreak. Journal of Loss and Trauma, 1-3. https://doi.org/10.1080/15325024.2021.2023298
Snyder, C. R., Rand, K. L., & Sigmon, D. R. (2002). Hope theory: A member of the positive psychology family. In C. R. Snyder & S. J. Lopez (Eds.), Handbook of positive psychology (pp. 257–276). Oxford University Press.
