Η εφηβεία αποτελεί μια κρίσιμη φάση της ανάπτυξης, η οποία χαρακτηρίζεται από σημαντικές γνωστικές, συναισθηματικές, κοινωνικές και συμπεριφορικές αλλαγές. Αυτές οι σύνθετες αναπτυξιακές διαδικασίες προδιαθέτουν τους εφήβους για πειραματισμό με τις χρήσεις ουσιών, την μετέπειτα ανάπτυξη πιο εκτεταμένων διαταραχών χρήσης και την εμφάνιση δυνητικά σοβαρών και μακροχρόνιων αρνητικών συνεπειών. Ειδικότερα, ο εγκέφαλος είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στην επίδραση των νευροτοξινών, συμπεριλαμβανομένου του αλκοόλ και άλλων φαρμάκων, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ταχείας ανάπτυξης.
Οι περισσότεροι άνθρωποι που χρησιμοποιούν ουσίες αρχίζουν τη χρήση στα εφηβικά και πρώτα ενήλικα χρόνια τους, και μια κοινή παραδοχή αποτελεί το γεγονός ότι οι περισσότεροι δεν βιώνουν τις συνέπειες της χρήσης ουσιών άμεσα, αλλά ο αντίκτυπος αυτής εμφανίζεται από την ενηλικίωση και έπειτα. Οι περισσότεροι έφηβοι που κάνουν χρήση ουσιών δεν καταλήγουν στην ουσιοεξάρτηση. Παρόλα αυτά όμως, ο επιπολασμός των διαταραχών χρήσης είναι αρκετά υψηλός διεθνώς, με το 15% των ατόμων ηλικίας 18 ετών να πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια για διαταραχή χρήσης αλκοόλ και το 16% για διαταραχή χρήσης παράνομων ψυχοδραστικών ουσιών.
Οι ψυχοδραστικές ουσίες χωρίζονται στις εξής κατηγορίες: (1) αλκοόλ, (2) καφεΐνη, (3) κάνναβη, (4) ψευδαισθησιογόνα, (5) εισπνεόμενα, (6) οπιοειδή, (7) ηρεμιστικά, υπνωτικά ή αγχολυτικά, (8) διεγερτικά, (9) καπνός και (10) άλλες ουσίες. Βασικά χαρακτηριστικά των διαταραχών χρήσης ουσιών είναι ο μειωμένος έλεγχος, η κοινωνική έκπτωση, η ριψοκίνδυνη χρήση και η φαρμακολογική επίδρασή τους.
Το αλκοόλ αποτελεί την πιο συχνά χρησιμοποιούμενη ουσία κατά την εφηβεία. Σύμφωνα με την ESPAD Report 2015, στην Ελλάδα το 91% των εφήβων θεωρεί ότι η πρόσβαση στο αλκοόλ είναι αρκετά ή πολύ εύκολη, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά για τον καπνό, την κάνναβη και την κοκαΐνη είναι 65%, 23% και 8%. Η ηλικία έναρξης του αλκοόλ είναι ένας από τους ισχυρότερους παράγοντες πρόβλεψης. Άτομα που αρχίζουν να πίνουν πριν από την ηλικία των 15 ετών είναι περίπου 5 φορές πιο πιθανό να αναπτύξουν διαταραχή χρήσης αλκοόλ σε σύγκριση με εκείνα που ξεκινούν μετά την ηλικία των 18 ετών. Η διαταραχή χρήσης αλκοόλ έχει επίσης ένα ισχυρό κληρονομικό χαρακτήρα, με σχεδόν το 40% έως 60% του κίνδυνου να εξηγείται βάσει γενετικών παραγόντων. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες κινδύνου για τη διαταραχή χρήσης αλκοόλ περιλαμβάνουν την προγεννητική έκθεση στο αλκοόλ, τη μητρική κατάθλιψη, αλλά και τη γονική αντικοινωνική συμπεριφορά, τη βλάβη ή την παραμέληση καθόλη των πορεία των παιδικών χρόνων. Εξωτερικευόμενες διαταραχές, όπως η διαταραχή διαγωγής και η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας αυξάνουν τον κίνδυνο για πειραματισμό και διαταραχές χρήσης ουσιών.
Συνδυαστική χρήση με το αλκοόλ
- Κάνναβη
Μετά το αλκοόλ, η κάνναβη, γνωστή και ως μαριχουάνα, είναι η δεύτερη πιο συχνά χρησιμοποιούμενη ψυχοδραστική ουσία που χρησιμοποιείται από τους εφήβους. Ταυτόχρονη χρήση αλκοόλ και κάνναβης αναφέρονται από το 20% των εφήβων σε εθνικά δεδομένα έρευνας.
Το δραστικό συστατικό στην κάνναβη, είναι η Α-9 τετραϋδροκανναβινόλη (THC). H χρήση της κάνναβης οδηγεί σε χαλάρωση, αναλγησία, ψευδαισθήσεις, αύξηση της όρεξης, αγχόλυση και σύντομη τοξίκωση (ευφορία). Η επίμονη χρήση κάνναβης στην εφηβεία μειώνει το νοητικό πηλίκο σε πολλούς τομείς και μάλιστα η μείωση δεν αποκαθίσταται πλήρως ακόμα και μετά από μακροχρόνια διακοπή της κάνναβης. Επιπλέον, η χρήση της αυξάνει τον κίνδυνο για ψύχωση και άλλες ψυχιατρικές διαταραχές. Τα συμπτώματα απόσυρσης περιλαμβάνουν ευερεθιστότητα, θυμό, επιθετικότητα, άγχος, διαταραχή στον ύπνο, νευρικότητα και καταθλιπτική διάθεση.
- Καπνός και άλλα προϊόντα νικοτίνης
Η χρήση αλκοόλ και τσιγάρων κατά την εφηβεία συσχετίζεται σε μεγάλο βαθμό. Σε εφήβους που αναφέρουν πρόωρη έναρξη (πριν από 16 ετών) χρήση αλκοόλ και τσιγάρου, η επικράτηση της καθημερινής χρήσης τσιγάρου είναι 57% και η καθημερινή / σχεδόν καθημερινή χρήση μαριχουάνας είναι 19%.
Η νικοτίνη δημιουργεί εξάρτηση σε σημαντικό ποσοστό καπνιστών και διευκολύνει τη χρήση άλλων ουσιών. Τα συμπτώματα απόσυρσης περιλαμβάνουν έντονη επιθυμία για χρήση, δυσκολία συγκέντρωσης, άγχος και καταθλιπτική διάθεση.
- Οπιοειδή
Επτά στους 10 εφήβους που αναφέρουν μη ιατρική χρήση συνταγογραφούμενων οπιοειδών, συνδυάζουν αυτά και με άλλες ουσίες. Το 15% αναφέρει τον συνδυασμό της χρήσης οπιοειδών με αλκοόλ συνήθως ή πάντα, αυξάνοντας ουσιαστικά τον κίνδυνο υπερδοσολογίας.
Πιο συγκεκριμένα, η εξάρτηση από ηρωίνη στους εφήβους οδηγεί σε γρήγορη ψυχοκοινωνική έκπτωση, σχολική αποτυχία, εγκληματικές συμπεριφορές και οικογενειακά προβλήματα. Οι έντονες ευχάριστες επιδράσεις της ηρωίνης είναι υπεύθυνες για την εξαρτησιογόνο δράση της και η ανοχή αναπτύσσεται γρήγορα. Η τοξίκωση περιλαμβάνει αναλγησία, ευφορία ή δυσφορία, ερυθρότητα προσώπου, ναυτία, καταστολή αναπνευστικού συστήματος, βραδυκαρδία, υπόταση, αρρυθμίες και επιληπτικές κρίσεις. Η απόσυρση περιλαμβάνει άγχος, αϋπνία, νευρικότητα, κοιλιακό πόνο, ρινόρροια, πυρετό, μυϊκούς σπασμούς, τρόμο, ταχυκαρδία και ταχύπνοια.
Συμπερασματικά, οι έφηβοι αντιπροσωπεύουν έναν ξεχωριστό πληθυσμό με υψηλό κίνδυνο για διαταραχές χρήσης ουσιών. Σε περιόδους ταχείας ανάπτυξης του εγκεφάλου, οι νέοι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στα αποτελέσματα των ουσιών, εν μέσω μιας συνεχώς αναπτυσσόμενης ικανότητας για εκτελεστικό έλεγχο και λήψη αποφάσεων. Τέλος, οι έφηβοι έχουν διαφορετικά πρότυπα χρήσης ουσιών προερχόμενα από ενήλικες και δίνουν υψηλό επίπεδο σπουδαιότητας στον πειραματισμό και την κοινωνική ένταξη, γεγονός που αυξάνει την ευαλωτότητά τους σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, όπως η χρήση ουσιών.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Bagley, S., Levy, S., & Schoenberger, S. (2019). Alcohol Use Disorders in Adolescents. Pediatric Clinics Of North America, 66(6), 1063-1074.
Chadi, N., Bagley, S., & Hadland, S. (2018). Addressing Adolescents’ and Young Adults’ Substance Use Disorders. Medical Clinics Of North America, 102(4), 603-620.
Ryan, S. (2019). Cocaine Use in Adolescents and Young Adults. Pediatric Clinics Of North America, 66(6), 1135-1147.
Τorales, J., Castaldelli-Maia, J., da Silva, A., Campos, M., González-Urbieta, I., & Barrios, I. (2019). Even More Complex…. When Mental Disorder Meets Addiction in Youth: Dual Pathology. Current Drug Research Reviews, 11(1), 40-43.
