Γράφει η Έλλη Κήτα (PhD, GADTsr) Χοροθεραπεύτρια, Ψυχολόγος – Παιδαγωγός
Τι είναι η Χοροθεραπεία
«Καμία αλλαγή δεν προκύπτει χωρίς να παρατηρηθεί κάποιο είδος κίνησης» Α. Αϊνστάιν
Πολλές φορές όταν λέω ότι εργάζομαι ως χοροθεραπεύτρια δέχομαι ερωτήσεις όπως: Δηλαδή εκτονώνεστε με το χορό; Και τι χορούς χορεύετε; Δημοτικούς; Είναι ερωτήσεις αναμενόμενες. Όμως, δυο ή τρεις φορές, με ρωτήσανε: εννοείς χοροθεραπεία ή χωροθεραπεία; Το ερώτημα αυτό με ξάφνιασε αλλά ομολογώ πως με ευχαρίστησε ιδιαίτερα επειδή, πράγματι, ο χώρος είναι ένας από τους σημαντικούς παράγοντες στη χοροθεραπεία.
Στην αρχή της συνάντησης, όταν υποδέχομαι έναν πελάτη, είμαστε καθισμένοι και μιλάμε, όπως σε κάθε γνωστή λεκτική θεραπευτική συνεδρία. Όσο όμως η διαδικασία μεταξύ μας προχωράει, αξιοποιούμε όλο και περισσότερο το χώρο μέσα στον οποίο βρισκόμαστε. Περπατάμε μέσα σε ολόκληρο το δωμάτιο σε ευθείες, ελικοειδείς, κυκλικές διαδρομές, καθόμαστε στο πάτωμα, κινούμαστε και οι δύο ή ο ένας κινείται κι ο άλλος παρακολουθεί. Συνήθως, στο τέλος είμαστε πάλι καθισμένοι στις καρέκλες και μιλάμε.
Το πρώτο πράγμα που κάνω δηλαδή ως Χοροθεραπεύτρια, είναι να προσκαλώ τον πελάτη μου να οικειοποιηθεί κάθε μέρος του διαθέσιμου χώρου της συνεδρίας και να τον αξιοποιήσει για να πετύχει το στόχο του. Ήδη, σ’ αυτό το σημείο, η θεραπεία έχει ξεκινήσει. Γιατί, όποιο κι αν είναι το αίτημα, ένα μεγάλο κομμάτι για τη λύση του, περνάει μέσα από το να οικειοποιηθεί και να αξιοποιήσει μεγαλύτερο μέρος του δυναμικού του, να διευρύνει το πλαίσιο των επιλογών του και να αναπτυχθεί μέσα στο χώρο και τον χρόνο της ζωής του. Η διεύρυνση αυτή επιχειρείται πρώτα, ως «δοκιμή» μέσα στο χώρο και το χρόνο της συνεδρίας.
Όταν επικοινωνούμε με το λόγο η συνειδητή προσοχή μας είναι στραμμένη κυρίως στις λέξεις που ανταλλάσσουμε (που αντιστοιχούνε στο 7% της επικοινωνίας μας). Παράλληλα «τρέχει» το υπόλοιπο 93% της επικοινωνίας που αποτελείται από μη λεκτικά μηνύματα τα οποία εκπέμπουμε και αποκωδικοποιούμε αυτόματα, χωρίς να το σκεφτούμε ιδιαίτερα. Όταν όμως στρέφουμε συνειδητά την προσοχή μας σ’ αυτό το 93% και συμφωνήσουμε να το μεγεθύνουμε και να το αφήσουμε να ξεδιπλωθεί με τη συμμετοχή ολόκληρου του σώματος, τότε πολλαπλασιάζονται αυτόματα οι τρόποι μέσα από τους οποίους μπορούμε να επικοινωνήσουμε, αλλά και το ποσό της πληροφορίας που έχουμε στη διάθεσή μας για να επεξεργασθούμε το θέμα μας.
Δεν είμαστε αναγκασμένοι να τα πούμε όλα με λέξεις. Ό,τι μας δυσκολεύει, ό,τι δεν περιγράφεται με λέξεις, μπορούμε να το πούμε με τα χέρια μας, το πρόσωπό μας, τα πόδια μας. Κι όταν ακόμα λέμε άλλα με τις λέξεις κι άλλα με τις χειρονομίες ή τη στάση του σώματος, είμαστε εκεί, παρόντες σ’ αυτό που συμβαίνει για να συλλέξουμε την πολύτιμη πληροφορία που μας δίνει το σώμα μας καθώς μας αποκαλύπτει κρυφές αντιφάσεις, ξεχασμένες επιθυμίες αλλά και λύσεις στα προβλήματά μας.
Όταν στο τέλος ξανακουβεντιάζουμε πάλι καθισμένοι, κάνουμε λόγο ό,τι ειπώθηκε με κίνηση, ονομάζουμε τα συναισθήματα που διακινήθηκαν, περιγράφουμε τις αναμνήσεις ή τις εικόνες που αναδύθηκαν και συνδέουμε το βίωμα με την κατάσταση και τα θέματα ζωής που είναι στο προσκήνιο ως μνήμες ή τρέχουσες καταστάσεις.
Στρέφοντας λοιπόν την προσοχή μας κατά τη διάρκεια της χοροθεραπευτικής συνεδρίας στο πώς κινούμαστε μέσα σ’ αυτό το χώρο στο εδώ και τώρα, μαθαίνουμε πολλά για το πώς κινούμαστε στη ζωή, σε σχέση με τον εαυτό μας και τους άλλους. Δε δουλεύουμε μόνο με το σώμα, αλλά δουλεύουμε και με την εικόνα που έχουμε για το σώμα μας, τον εαυτό μας και τον κόσμο. Δε δουλεύουμε μηχανικά την κίνηση, αλλά μέσα από την κίνηση δουλεύουμε τη μεταφορά της: το τι σημαίνει για τον καθένα μας ισορροπία, πτώση, βάρος, δύναμη, κατρακυλάω, παίρνω, σπρώχνω, στηρίζομαι κλπ. σε σχέση με την προσωπική μας ιστορία.
Η κίνηση και ο χορός μέσα στη Χοροθεραπεία είναι κίνηση – χορός με συνείδηση, κίνηση – χορός προσωπικός. Mόνο έτσι μπορεί να λειτουργήσει σαν θεραπευτικό εργαλείο για την επίτευξη συγκεκριμένων θεραπευτικών στόχων. Οποιαδήποτε μορφή χορού και κίνησης έχει θετική επίδραση στον οργανισμό μας και παρέχει ψυχοσωματική εκτόνωση. Όμως αποτελεί θεραπεία μόνον όταν γίνεται μέσα σ’ ένα πλαίσιο θεραπευτικό, με στόχο την αυτογνωσία και τη θεραπευτική αλλαγή.
Η Χοροκινητική Θεραπεία (ΧΚΘ) ή Χοροθεραπεία αξιοποιεί την κίνηση και το χορό ως μέσο συσχέτισης και επικοινωνίας, για να προωθήσει την υγεία ατόμων, ομάδων και κοινοτήτων. Ορίζεται ως η ψυχοθεραπευτική χρήση της κίνησης και του χορού που διευκολύνει την ενεργό συμμετοχή του ατόμου σε μια δημιουργική διαδικασία η οποία υπηρετεί τη θεραπευτική αλλαγή και προωθεί τη γνωστική, συναισθηματική, σωματική και κοινωνική του ολοκλήρωση.
Η Χοροθεραπεία ανήκει στον ευρύτερο τομέα των Δημιουργικών Θεραπειών μέσω Τέχνης. Γεννήθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μέσα στις μεγάλες ψυχιατρικές Μονάδες των ΗΠΑ και της Ευρώπης (Boas 1939, Chace 1942) , την εποχή που το νέο ρεύμα του Μοντέρνου Χορού και η Ψυχανάλυση δημιουργούσαν εκατέρωθεν σημεία επαφής και νέες απόψεις για τη σχέση ψυχισμού και σώματος. Έκτοτε, ανέπτυξε και διαθέτει ιδιαίτερα θεωρητικά, διαγνωστικά και θεραπευτικά εργαλεία:
*Διαγνωστικές κλίμακες παρατήρησης και ανάλυσης της κίνησης, προσαρμοσμένες σε διαφορετικούς πληθυσμούς και ηλικίες (KMP, LMA)
*Επιλεγμένες θεωρητικές αναφορές (Ψυχανάλυση, Ανθρωπιστική Ψ., Αναπτυξιακή Ψ., Οικογενειακή Θεραπεία, Νευροβιολογία)
*Επεξεργασμένα θεραπευτικά μοντέλα (Διαδραστικό- Ψυχοδυναμικό- Αναπτυξιακό)
*Συνεχή ερευνητική δραστηριότητα για τη δοκιμασία της αποτελεσματικότητας των παρεμβάσεων και των τεχνικών (American Journal of Dance Therapy, Body Movement and Dance in Psychotherapy)
Βασικές αρχές;
Το βιολογικό, το ψυχολογικό, το γνωστικό, το κοινωνικό, το πνευματικό επίπεδο είναι συνδεδεμένα σε ένα “όλον” και βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση. Αλλαγές στο ένα επίπεδο φέρνουν αλλαγές και στα άλλα.
Μέσα από την κίνηση έχουμε πρόσβαση σε ό,τι αφορά τα πρώιμα, προ-λεκτικά στάδια της ανάπτυξης και της ωρίμανσης καθώς και σε ασυνείδητο υλικό.
Η προσωπική κίνηση πηγάζει από τις εσωτερικές στάσεις του ατόμου, αντανακλά την προσωπικότητά του, την προσωπική του ιστορία, την εσωτερική εικόνα που έχει για το σώμα του και τον εαυτό του, τους τρόπους μέσα από τους οποίους προτιμά να σχετίζεται με τον κόσμο.
Δύο είναι οι κύριοι θεραπευτικοί παράγοντες στη Χοροθεραπευτική διαδικασία : η θεραπευτική σχέση και η κίνηση σε συνεχή διαλεκτική μεταξύ τους : η σχέση διαμορφώνεται μέσα από την κίνηση και η κίνηση προκύπτει μέσα από τη σχέση.
Τεχνικές
Τοποθετώντας στη μια άκρη ενός συνεχούς τη δουλειά με ψυχιατρικούς και άλλους πληθυσμούς που έχουν αυξημένες ανάγκες και μειωμένη ικανότητα λόγου, βρίσκουμε τις Χοροθεραπεύτριες να αξιοποιούν στο έπακρο την κινητική και τη σωματική αλληλεπίδραση για να αποκαταστήσουν τη σχέση με τον θεραπευόμενο και να κάνουν παρεμβάσεις : κινούνται μαζί του, τον αγγίζουν, σε ορισμένες κιόλας περιπτώσεις χρειάζεται κυριολεκτικά να τον κινήσουν οι ίδιες, αγκαλιάζοντάς τον και λικνίζοντάς τον όταν πχ είναι παιδί, ακολουθούν την κίνησή του και δουλεύουν μαζί του μ’ αυτή, εξελίσσοντάς τη. Προτείνουν κινητικές ποιότητες και ασκήσεις για τη συνειδητοποίηση του σώματος, χορογραφούνε, είναι διαρκώς παρούσες στη διαδικασία καθοδηγώντας, καθρεφτίζοντας και κάνοντας λόγο αυτό που συμβαίνει. Στόχος τους είναι να βοηθήσουν το θεραπευόμενο τους να αποκτήσει συνείδηση του σώματός του και των ορίων του, να περάσει μέσα από αναπτυξιακά στάδια που δεν κατέκτησε για να προωθηθεί προς τη συγκρότηση του Εγώ. Στόχος τους είναι να τον βοηθήσουν μέσα από την κίνηση /σχέση να ανοίξει μια πόρτα προς τη συνείδηση του εαυτού του και την επαφή με την πραγματικότητα της φύσης και της κοινωνίας.
Προχωρώντας στη θεραπεία με πληθυσμούς που έχουν καλύτερη αίσθηση του εαυτού και ικανότητα λόγου, βρίσκουμε μια μεγάλη ποικιλία στους τρόπους των παρεμβάσεων και των τεχνικών: χρήση της μουσικής και του εξωτερικού ρυθμού ή όχι , λιγότερο ή περισσότερο κατευθυντικούς τύπους θεραπευτικής καθοδήγησης, χρήση και άλλων μέσων όπως το σχέδιο, κίνηση με τα μάτια ανοιχτά ή με τα μάτια κλειστά, περισσότερη ή λιγότερη χρήση του λόγου στις συνεδρίες.
Όταν φθάνουμε τέλος στη θεραπεία με άτομα υγιή που έχουν διάθεση να εξερευνήσουν τον εαυτό τους σε βάθος, θα βρούμε τη Χοροθεραπεύτρια να ενσαρκώνει το θεραπευτικό ρόλο κυρίως ως ένας ενσυναισθητικός παρατηρητής : δεν κινείται πια μαζί με το θεραπευόμενο ούτε τον αγγίζει παρά μόνο αν υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος λόγος να το κάνει. Για να καθοδηγήσει ή να διευκολύνει τη διαδικασία χρησιμοποιεί το λόγο και όχι το ίδιο της το σώμα. Βοηθάει κυρίως στην αρχή της συνεδρίας μέχρι να αναδυθεί το θέμα. Από τη στιγμή που ο θεραπευόμενος μπαίνει σε αυτοσχεδιασμό δεν διακόπτει ούτε κατευθύνει. Η δομή αυτή του παρέχει έναν ανεξάρτητο χώρο και χρόνο που τον αξιοποιεί ελεύθερα για να δουλέψει τα θέματά του με τα μάτια κλειστά, ακουμπώντας στην σιωπηλή παρουσία- μαρτυρία της θεραπεύτριας. Η συζήτηση γίνεται στο τέλος, όπου πάλι με το λόγο η θεραπεύτρια θα καθρεφτίσει, θα διευκολύνει, θα προτείνει, θα ερμηνεύσει. Στόχος εδώ δεν είναι η συγκρότηση του Εγώ, ούτε η πρώτη επαφή με την πραγματικότητα του εαυτού, αλλά η επαφή με τον Ανώτερο Εαυτό. Η κίνηση τώρα βοηθάει ν’ ανοίξει μια πόρτα προς το ασυνείδητο, το ατομικό και το συλλογικό.
Θα μπορούσε κανείς να πει ότι όλες αυτές οι μέθοδοι και οι τεχνικές είναι ένα κοινό προϊόν των χοροθεραπευτριών και των ανθρώπων με τους οποίους δουλέψανε. Η ποικιλία των προσεγγίσεων συνδέεται άμεσα με το πόσο πλατύ είναι το εύρος των εφαρμογών της Χοροθεραπείας και αναδεικνύει με συγκινητικό τρόπο μια -συχνά αποσιωπούμενη – πραγματικότητα : ότι η σχέση θεραπευτή – θεραπευομένου είναι μια σχέση αμφίδρομης αμοιβαίας ανέλιξης που εμπλουτίζει και διαμορφώνει εξ ίσου και τους δύο.
Σε ποιους απευθύνεται – τα οφέλη
Η Χοροθεραπεία δεν είναι κάποιο τεχνικό είδος ή διδασκαλία χορού. Απευθύνεται σε όλους και δεν απαιτεί δεξιότητες χορού και κίνησης. Στοχεύει στο ψυχικό / γνωστικό επίπεδο και ακολουθεί θεραπευτικό σχεδιασμό ανάλογα με τις ανάγκες των θεραπευόμενων.
Στις περιπτώσεις αναπτυξιακών διαταραχών η χοροθεραπεία είναι συχνά θεραπεία επιλογής. Το μοντέλο που ακολουθείται συνδέει τα κινησιολογικά μοτίβα με την αισθησιοκινητική αντίληψη και τις γνωστικές λειτουργίες. Αναγνωρίζει τις ελλείψεις στην απαρτίωση των αναπτυξιακών σταδίων και προτείνει ανάλογους τρόπους παρέμβασης. Παρακάμπτοντας τους περιορισμούς στη χρήση του λόγου, η ΧΚΘ έχει σημαντικά θετικά αποτελέσματα στη βελτίωση της αισθητηριακής απαρτίωσης, της εικόνας σώματος , της αντίληψης, προσοχής και μνήμης καθώς και στη βελτίωση της αυτοεκτίμησης και των κοινωνικών δεξιοτήτων (Kalish B. 1968, Adler J. 2003)
Στο ψυχιατρικό πλαίσιο, η ΧΚΘ ως βοηθητική θεραπεία προσφέρει ζωτικές ευκαιρίες βελτίωσης της ποιότητας ζωής στους ασθενείς, με θετικά αποτελέσματα στις περιπτώσεις κατάθλιψης, άνοιας, σε σχιζοφρενικούς ασθενείς, στην απεξάρτηση και στη θεραπεία του τραύματος (Heimbeck & Hölter, 2011; Koch, 2007, Bräuninger, 2000, Margariti et al., 2012, Röhricht, 2006, Goodil S, 2005) .
Στο Νοσοκομειακό πλαίσιο η ΧΚΘ βοηθά στην καλύτερη αντιμετώπιση της νόσου και αποδεικνύεται ιδιαίτερα υποστηρικτική στις περιπτώσεις παιδικού καρκίνου (Tortora S, 2019)
Αξιοποιώντας διαφορετικούς τρόπους και προσεγγίσεις και ασκούμενη από ανάλογα εγκεκριμένη χοροθεραπεύτρια, η χοροθεραπεία λειτουργεί και ως πρωταρχική ψυχοθεραπευτική μέθοδος που εφαρμόζεται ατομικά ή σε ομάδες και διευκολύνει τους θεραπευόμενους στην πορεία τους για τη βελτίωση της σχέσης τους με το σώμα – εαυτό και τους άλλους (Meekums B, 2002)
Σημαντική είναι τέλος η συνεισφορά της στην υποστήριξη των πρώιμων σχέσεων (γονείς – βρέφη και νήπια) ως θεραπευτική παρέμβαση, αλλά και ως πρόληψη και εκπαίδευση γονέων (Tortora S, 2016)
Σε τι διαφέρει από τις υπόλοιπες προσεγγίσεις ψυχοθεραπείας;
Η Χοροθεραπεία μοιράζεται με όλες τις ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις έναν κοινό σκοπό και συγκεκριμένους όρους για τη λειτουργία ενός θεραπευτικού πλαισίου. Μοιάζει με τις ‘αδελφές’ Θεραπείες μέσω Τέχνης (Εικαστική, Δραματοθεραπεία και Μουσικοθεραπεία) στο ότι όλες τους αξιοποιούν ποικίλα μέσα που εμπλέκουν το σώμα, την μη – λεκτική έκφραση και την ενεργητική φαντασία. Όλες προσεγγίζουν τη θεραπεία ως μια δημιουργική διαδικασία και ακολουθούν αντίστοιχες μεθόδους κατανόησης και παρέμβασης.
Στο πλαίσιο αυτό η Χοροθεραπεία διαφέρει ως προς το ότι το πρωταρχικό εργαλείο της είναι το σώμα και η κίνηση σε συνάρτηση με τη σκέψη, το συναίσθημα και το λόγο. Αντιμετωπίζει τα προβλήματα, σε όποιο επίπεδο παρουσιάζονται, προτείνοντας μια θεραπευτική σχέση που καλλιεργεί συνδέσεις ανάμεσα στην κίνηση, τη δράση, το συναίσθημα και τη σκέψη. Αποκαθιστώντας τη ροή της πληροφορίας ανάμεσα στα διάφορα επίπεδα οργάνωσης, οι συγκεχυμένες ιδέες ξεκαθαρίζουν, το συναίσθημα αλλάζει, η αντίληψη και η κινητικότητα βελτιώνονται. Μέσα στο αναγκαίο πλαίσιο εμπιστοσύνης το σώμα εκφράζεται και δίνει απαντήσεις σε αναπτυξιακές ανάγκες αλλά και λύσεις σε προβλήματα ζωής. Η Χοροθεραπεία είναι μια -κυριολεκτικά- τρισδιάστατη θεραπεία ! Ωστόσο, έχει θετικά αποτελέσματα και παρεχόμενη online!
Η Χοροθεραπεία στην Ελλάδα
Η Χοροθεραπεία εφαρμόζεται στην Ελλάδα από το 1980 και μετά, με θετικά αποτελέσματα, σε Ψυχιατρικά Ιδρύματα, Μονάδες Απεξάρτησης και Επανένταξης Χρηστών Ουσιών, στην Ειδική Αγωγή, σε Ιδρύματα για Άτομα με Σωματικές ή Νοητικές Αναπηρίες, Ειδικές Ιατρικές Μονάδες, Γηροκομεία, Σωφρονιστικά Ιδρύματα κ.α. Η Ένωση Χοροθεραπευτών Ελλάδας https://gadt.gr/ ιδρύθηκε το 1993. Είναι μέλος της Αμερικανικής Ένωσης Χοροθεραπευτών (ΑDTA) και ιδρυτικό Μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης Χοροθεραπείας (EADMT).
Αν κάποιος θέλει να εκπαιδευτεί στη Χοροθεραπεία: https://gadt.gr/education/
Πηγές
Stanton – Jones, K. (1992) An Introduction to Dance Movement Therapy in Psychiatry. Tavistock / Routledge , NY.
Κήτα Έλλη, “Το Δέντρο της Χοροθεραπείας”, Τετράδια Ψυχιατρικής, 2003, Νο 84, σελ. 127 -131 http://baobablab.org/wp-content/uploads/2013/09/to-dentro-tis-chorotherapeias.pdf
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Η Έλλη Κήτα είναι ψυχολόγος – παιδαγωγός (PhD) και χοροθεραπεύτρια (GADTsr). Από το 1990 προσφέρει ατομικές και ομαδικές συνεδρίες Χοροθεραπείας στο Εργαστήριο Χοροθεραπείας και Δημιουργικών Τεχνών «Baobab» το οποίο διατηρεί στα Γιάννενα. Παράλληλα εργάζεται ως εκπαιδεύτρια και επόπτης σε συνεργασία με δομές Ψυχικής Υγείας και Εκπαιδευτικούς Οργανισμούς. Διδάσκει το Αναπτυξιακό Μοντέλο της Χοροθεραπείας στα πλαίσια της τριετούς εκπαίδευσης που οργανώνει η Ένωση Χοροθεραπευτών Ελλάδας και το μάθημα της Ψυχολογίας στην Ανώτερη Επαγγελματική Σχολή Χορού «Αριστέα Λίτου». Από το 2010, σε συνεργασία με καλλιτεχνικές ομάδες, συμβάλλει στη διαμόρφωση εικαστικών εγκαταστάσεων και σωματικών δρώμενων / performance είτε με ενεργή συμμετοχή, είτε παρέχοντας υποστήριξη μέσω της πρακτικής της Αυθεντικής Κίνησης. Είναι μέλος του ΔΣ της Πανευρωπαϊκής Ένωσης Χοροθεραπευτών (EADMT) (www.eadmt.com)
Στοιχεία επικοινωνίας
Τηλ: 6942825156
Email: ellikita@hotmail.com
