Η λέξη «πένθος» είναι στενά συνυφασμένη με τον θάνατο , αν και στην πραγματικότητα έρχεται ως αποτέλεσμα ,γενικότερα , της απώλειας . Αυτή η απώλεια μπορεί να αφορά ένα κατοικίδιο, ένα αγαπημένο πρόσωπο, την υγεία μας , την εργασία μας. Επομένως , μπορούμε να ισχυριστούμε με βεβαιότητα πως η πλειονότητα των ανθρώπων έχει βιώσει πένθος.
Η ψυχίατρος Elisabeth Kubler-Ross ασχολούταν με μελέτες για τα συναισθήματα ασθενών με θανατηφόρες ασθένειες ,όταν έκανε λόγο για τα πέντε στάδια του πένθους . Μελετώντας αυτά τα στάδια , παρατήρησε πως συνοδεύουν διάφορες στιγμές της ζωής μας όπως ο χωρισμός , ο θάνατος και γενικότερα ό,τι μπορεί να αποτελέσει απώλεια.
Τα στάδια αυτά, φυσικά, δεν αποτελούν κανόνα. Ο κάθε άνθρωπος έχει τη δική του ταυτότητα , το δικό του ιστορικό και την δική του προσωπικότητα. Επομένως, δεν τα διανύουν όλοι υποχρεωτικά .Ωστόσο , οι ανθρώπινες αντιδράσεις που περιέγραψε αποτελούν τις τυπικές αντιδράσεις των ατόμων ύστερα από μια αξιοσημείωτη ,για τους ίδιους , απώλεια.
1.Άρνηση
Αποτελεί την πρώτη στάση στην διαδρομή του πένθους . Πρόκειται για έναν συνηθισμένο μηχανισμό άμυνας. Ο άνθρωπος που βρίσκεται σε άρνηση , αρνείται την πραγματικότητα και δεν αποδέχεται αυτό που του συμβαίνει .Συχνά ,κατακλύεται από σκέψεις πως : «δεν υπάρχει περίπτωση να μου συμβαίνει αυτό, δεν είναι αλήθεια».Η συγκεκριμένη αντίδραση αποτελεί για πολλούς ένα είδος «αυτό-προστασίας» απέναντι στον πόνο. Θεωρούν ,υποσυνείδητα, πως αν αρνηθούν της κατάστασης , εκείνη θα πάψει να υφίσταται και έτσι αποκλείουν κάθε συναισθηματική αντίδραση. Υπάρχουν περιπτώσεις ,όπου, αυτή η συμπεριφορά είναι θετική , διότι δίνει στο άτομο τον απαιτούμενο ,για την ψυχοσύνθεση του, χρόνο για να συνειδητοποιήσει τι έχει συμβεί. Σε άλλες περιπτώσεις , έχουμε να κάνουμε με παθητική αδυναμία σύλληψης του γεγονότος , η οποία χαρακτηρίζεται ως «αντιληπτική δυσλειτουργία» και το άτομο αρνείται την κατάσταση για ώρες η και ημέρες . Σε αυτή τη περίπτωση υπάρχουν , συνήθως , ψυχοσωματικές συνέπειες όπως απώλεια όρεξης , δυσκολία αναπνοής , εφίδρωση.
2.Θυμός
Μετά την άρνηση , όταν το άτομο έχει πλέον συλλάβει το γεγονός , έρχεται ο θυμός. Μέσω του θυμού εκφράζεται το μέγεθος του ψυχικού πόνου που όμως δεν είναι έτοιμο να εκφραστεί με τα πραγματικά συναισθήματα. Αυτό τα στάδιο χαρακτηρίζεται από σκέψεις όπως «γιατί να συμβεί αυτό σε εμένα;, γιατί να αξίζω εγώ κάτι τέτοιο;» . Σε αυτή τη φάση το άτομο αναζητά κάποιον (την μοίρα, τον θεό , κάποιο πρόσωπο) ώστε να του επιρρίψει ευθύνες για την απώλεια που βιώνει. Το περιβάλλον του ατόμου οφείλει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στον πενθούντα αυτή τη στιγμή και να μην επηρεαστεί προσωπικά από την πιθανή αιχμή του. Ο θυμός είναι ένα αίσθημα με έντονη ενέργεια και δυνατό , στην περίπτωση του πένθους, αίσθημα αδικίας . Ως στάδιο, και αυτό συνδέεται με ψυχοσωματικές αντιδράσεις όπως η κόπωση , η αϋπνία , η απώλεια όρεξης , η υπερένταση , ο πονοκέφαλος , η ζάλη.
3.Διαπραγμάτευση
Ύστερα από τον θυμό, έρχεται σταδιακά το στάδιο της διαπραγμάτευσης .Εδώ, το άτομο αναρωτιέται τι θα μπορούσε να κάνει για να αποτρέψει αυτό που συνέβη ή πρόκειται να συμβεί. Ως περίοδος , χαρακτηρίζεται από αισθήματα ενοχής καθώς το άτομο στρέφει την ευθύνη στον ίδιο του τον εαυτό και όχι στους γύρω του όπως στο προηγούμενο στάδιο. Είναι απελπισμένος να βρεί μια λύση ,ώστε να μην βιώσει τελικά την απώλεια. Προσπαθεί να «πιαστεί» από ανώτερες δυνάμεις όπως τον θεό και την μοίρα υποσχόμενος να κάνει οτιδήποτε για να γλιτώσει το αναπόφευκτο .Με αυτόν τον τρόπο προσπαθεί , υποσυνείδητα να γλιτώσει τον εαυτό του από τον ψυχικό πόνο.
4.Κατάθλιψη
Σε αυτό το στάδιο, το άτομο συνειδητοποιεί την σοβαρότητα του γεγονότος και έρχεται σε επαφή με τα συναισθήματα που του προκαλεί. Είναι μια περίοδος βαθιάς θλίψης ,κατά την οποία το άτομο ξεσπά σε κλάματα και χάνει την θέληση και το κίνητρο για όλα. Επιτρέπει σε σκέψεις όπως «αφού νιώθω τόσο άσχημα , γιατί να προσπαθήσω να κάνω κάτι;» να τον κατακλύσουν. Το μόνο που χρειάζεται είναι να έρθει σε επαφή με τα πραγματικά του συναισθήματα και να σταματήσει να τα αποφεύγει. Παρατηρείται συνήθως η επιθυμία του να αναφέρεται στον άνθρωπο που «έχασε» , επαναλαμβάνοντας ιστορίες , πηγαίνοντας σε συγκεκριμένα μέρη , ακούγοντας συγκεκριμένη μουσική. Προσπαθεί απεγνωσμένα να μην ξεχάσει τίποτα από εκείνον, τον οποίο άλλοτε ωραιοποιεί και άλλοτε αισθάνεται αμφιθυμία. Είναι , αναντίρρητα, μια δύσκολη στιγμή, την οποία όμως το άτομο πρέπει να βιώσει για να προχωρήσει παρακάτω. Συχνά, τα συναισθήματα αποτυπώνονται σε σωματικές αντιδράσεις. Για παράδειγμα: αδυναμία συγκέντρωσης και προσοχής , νευρικότητα , αϋπνία , εφιάλτες , απώλεια όρεξης , βουλιμία.
5.Αποδοχή
Το άτομο έχει πια αποδεχτεί πλήρως την ύπαρξη της απώλειας και αισθάνεται έστω μια μικρή απελευθέρωση από τον πόνο. Έχει συνειδητοποιήσει ότι το συμβάν είναι μη αναστρέψιμο και το έχει πάρει απόφαση. Υπενθυμίζει στον εαυτό του πως η ζωή συνεχίζεται και αποκτά κίνητρο. Προκειμένου να απελευθερωθεί από την ελπίδα πως η απώλεια δεν είναι πραγματική , φέρνει συχνά στην μνήμη του αναμνήσεις με το πρόσωπο που έχασε και προσπαθεί να αποδεχτεί πως ανήκουν στο παρελθόν. Ο πενθών πολλές φορές πονάει ακόμα και στο στάδιο της αποδοχής , ωστόσο , έχει πλήρη συνείδηση ότι μπορεί να ξεπεράσει το πένθος του.
Είναι πολύ φυσιολογικό , επίσης, να παρατηρείται εναλλαγή στην διάθεση του πενθούντα καθώς και πισωγυρίσματα σε προηγούμενα στάδια. Αποτελούν όλα μέρος της διαδρομής του καθενός.
Εάν , υπάρχει κάποιος στο περιβάλλον σου που να βιώνει πένθος υπενθύμισε του πως είσαι εκεί για αυτόν και στήριξε τον χωρίς να τον κρίνεις για τις σκέψεις και τα συναισθήματα του. Ο κάθε άνθρωπος χρειάζεται και έχει κάθε δικαίωμα να βιώσει την απώλεια του σε όσο χρόνο και με όποιον τρόπο θέλει. Αυτό που πρέπει όμως να θυμόμαστε είναι πως είμαστε πιο δυνατοί από τις δυσκολίες που ζούμε , ακόμα κι αν δεν το αναγνωρίζουμε ακόμη.
