Ο ύπνος για πολλούς είναι μια από τις απολαύσεις της ζωής. Σε όλες τις ηλικίες, σε όλες τις φάσεις της ζωής μας είναι βασικό και απαραίτητο κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Είναι εκείνες οι ώρες που σώμα, μυαλό και πνεύμα ξεκουράζονται για να μπορούν να ανταπεξέλθουν την επόμενη μέρα. Η έλλειψη ύπνου επηρεάζει τη σωματική αλλά και τη ψυχική μας κατάσταση. Αν και είναι ζωτικής σημασίας γνωρίζουμε πραγματικά τι είναι και τι μας συμβαίνει όταν κοιμόμαστε; Μπορεί να υπάρχει μια διαταραχή ύπνου, και αν ναι πώς μπορεί να εξετασθεί;
Αυτό που ουσιαστικά προκαλεί τον ύπνο είναι ο κύκλος ύπνου – αφύπνισης, ο οποίος καθοδηγείται από δύο διαδικασίες. Αυτές είναι:
- Το κιρκάδιο ρολόι, το οποίο λειτουργεί σε 24ωρο ρυθμό και προκαλεί μέγιστη υπνηλία το απόγευμα και τις πρώτες πρωινές ώρες. Καθορίζει τις φάσεις της δραστηριότητας των κυττάρων και των οργάνων μας.
- Μια επιθυμία που εξαρτάται από τη διάρκεια της προηγούμενης εγρήγορσης, καθώς και τη διάρκεια και την ποιότητα του τελευταίου ύπνου.
Βιολογικά, ο ύπνος ελέγχεται από ομάδες νευρώνων που παράγουν χημικές ουσίες, όπως η σεροτονίνη και η νορεπινεφρίνη.
Τα τελευταία χρόνια γνωρίζουμε ότι υπάρχουν δύο είδη ύπνου που αποτελούν και τις δύο διαφορετικές καταστάσεις του: α) ο ύπνος REM (rapid eye movement) ή αλλιώς «παράδοξος ύπνος» και β) ο ύπνος NREM (non rapid eye movement).
Α) Ύπνος REM.
Ο ύπνος αυτός χαρακτηρίζεται από ταχεία κίνηση των ματιών. Ονομάζεται και «παράδοξος» γιατί κατά κανονικά χρονικά διαστήματα, περίπου κάθε 1.5 ώρα, εμφανίζονται βραχείες «εγκεφαλικές θύελλες», που συνοδεύονται από τις γρήγορες κινήσεις των βολβών των ματιών. Κατά τη διάρκεια του ύπνου αυτού παρουσιάζεται μια έντονη εγκεφαλική δραστηριότητα, ένας άγρυπνος, αφυπνισμένος εγκέφαλος. Είναι πιο βαθύς από τον NREM.
Β) Ύπνος NREM.
Είναι ύπνος αργών κυμάτων ή ήρεμος, χωρίς ταχεία κίνηση των ματιών. Σ’ αυτό το σημείο έρχεται και η χαλάρωση που φέρνει ο ύπνος. Η πιο περίεργη διαφορά ανάμεσα στα δύο είδη είναι η ποιότητα των ονείρων. Στον ύπνο NREM αναφέρονται πιο αχνά όνειρα, ονειροπολήσεις που κάνουμε κι όταν είμαστε ξύπνιοι. Αντίθετα, στον ύπνο REM τα όνειρα είναι πιο ζωντανά και χρωματιστά.
Ξεχωρίζοντας αυτά τα δύο είδη ύπνου έγινε ξεκάθαρο πως ο ύπνος δεν είναι μια ενιαία κατάσταση, αλλά αποτελείται από διάφορα στάδια που εναλλάσσονται κυκλικά μεταξύ τους όσο κοιμόμαστε. Ο ύπνος NREM υποδιαιρείται σε τέσσερα επί μέρους στάδια, τα οποία αντιπροσωπεύουν τη μετάβαση από τον ελαφρύ ύπνο στο βαθύ.
Το πρώτο στάδιο ύπνου – στάδιο 1 είναι ο ελαφρύς ύπνος, που βρισκόμαστε μεταξύ ύπνου και ξύπνιου και μπορούμε να ξυπνήσουμε εύκολα. Τα μάτια κινούνται πολύ αργά και επιβραδύνεται η μυϊκή δραστηριότητα. Πολλοί μπορεί να νιώθουν ξαφνικές μυϊκές συσπάσεις, τις μυοκλονίες του ύπνου, που είναι παρόμοιες με κάποιο τρόμαγμα ή αίσθηση πτώσης. Όταν κάποιος ξυπνάει στο στάδιο 1 θυμάται αποσπασματικές οπτικές εικόνες.
Στο στάδιο 2 οι κινήσεις των ματιών σταματούν κι ο εγκέφαλος αρχίζει να επιβραδύνει τη λειτουργία του, όπως και στο στάδιο 3 συνεχίζει να αλλάζει η κατάσταση του.
Στο στάδιο 4 ο εγκέφαλος λειτουργεί πια με πιο αργούς ρυθμούς. Τα στάδια 3 και 4 αποκαλούνται στάδια του βαθύ ύπνου. Στο βαθύ ύπνο δεν υπάρχει μυϊκή δραστηριότητα ούτε κινήσεις των ματιών. Είναι πολύ δύσκολο να ξυπνήσει κάποιος όταν βρίσκεται σ’ αυτά. Αν τύχει και ξυπνήσει δε μπορεί να προσαρμοστεί, νιώθει αδύναμος και αποπροσανατολισμένος για μερικά λεπτά. Κάποια παιδιά κατά τη φάση του βαθύ ύπνου μπορεί να παρουσιάσουν ενούρηση, εφιάλτες ή νυκτοβασία.
Στο στάδιο 5 είναι η φάση των γρήγορων κινήσεων των ματιών ή αλλιώς ύπνος REM. Εδώ, η αναπνοή γίνεται γρήγορη, ακανόνιστη κι ελαφριά. Τα μάτια παρουσιάζουν απότομες κινήσεις προς διάφορες κατευθύνσεις. Οι μύες των άνω και κάτω μελών μας παραλύουν προσωρινά. Ο ρυθμός της καρδιάς και η πίεση αυξάνονται και στους άνδρες μπορεί να παρουσιαστεί και στύση.
Ένας πλήρης κύκλος του ύπνου περιλαμβάνει και τα 5 παραπάνω στάδια. Η συνολική διάρκεια ενός κύκλου διαρκεί από 90 έως 110 λεπτά. Το πρώτο στάδιο REM, στο οποίο δημιουργούνται τα όνειρα, συμβαίνει περίπου σε 70 έως 90 λεπτά αφού αποκοιμηθούμε. Όσο προχωρά η νύχτα τόσο αυξάνεται η περίοδος των σταδίων REM και μειώνεται ο βαθύς ύπνος. Κατά τις πρώτες πρωινές ώρες, το μεγαλύτερο μέρος του ύπνου αποτελείται από τον ελαφρύ ύπνο και από περιόδους REM.
Ο οργανισμός έχει απόλυτη ανάγκη του ύπνου τύπου REM. Αν για διάφορους λόγους τον στερηθεί, τότε την επόμενη φορά που το άτομο θα αποκοιμηθεί θα πάει πιο γρήγορα στο στάδιο REM, μειώνοντας τη διάρκεια των υπόλοιπων σταδίων.
Γενικά, είναι αρκετά δύσκολο να έχουμε μια σταθερή ποιότητα και ποσότητα ύπνου σε όλες τις περιόδους της ζωής μας. Για να εξασφαλίσουμε, όμως, το καλύτερο αποτέλεσμα είναι σημαντικό να υιοθετούμε κάποιους κανόνες “υγιεινής ύπνου”, δηλαδή κάποιες συνήθειες για πιο σωστό ύπνο. Αρχικά, πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι στο κρεβάτι πηγαίνουμε μόνο όταν νυστάζουμε πραγματικά. Αν δεν νυστάζουμε την ώρα του ύπνου ή τα πρώτα λεπτά που θα ξαπλώσουμε, μπορούμε να βρούμε κάτι άλλο να κάνουμε, όπως για παράδειγμα να διαβάσουμε ένα βιβλίο ή να ακούσουμε λίγη χαλαρωτική μουσική. Έτσι, θα αποφύγουμε την ανησυχία γύρω από το θέμα του ύπνου και σκέψεις όπως «γιατί δε με παίρνει ο ύπνος;». Πολύ σημαντικό, επίσης, είναι να αποφύγουμε τη χρήση κινητού ή υπολογιστή τουλάχιστον μισή ώρα πριν ξαπλώσουμε. Η αντίθεση σκοτεινού δωματίου – φωτεινής οθόνης διεγείρει τον εγκέφαλο αντί να τον χαλαρώνει. Παράλληλα, είναι καλό να αποφεύγουμε αρκετή ώρα πριν τον ύπνο το αλκοόλ, την καφεΐνη και τη νικοτίνη. Για να μπορέσουμε να μπούμε πιο πολύ σε μια αίσθηση χαλάρωσης και ανάγκης ύπνου, μπορούν να υπάρχουν κάποιες «τελετουργίες» πιο πριν, για παράδειγμα ένα ζεστό μπάνιο, ένα ποτήρι ζεστό γάλα με μέλι ή ένα ελαφρύ σνακ. Αρκετά χρήσιμη μπορεί να αποδειχθεί και μια «ρουτίνα» ύπνου, δηλαδή όσο γίνεται να έχουμε σταθερές ώρες που κοιμόμαστε και ξυπνάμε. Τέλος, είναι σημαντικό να προσέχουμε τις συνθήκες στο χώρο που κοιμόμαστε. Το κρεβάτι θα πρέπει να είναι άνετο για τα δεδομένα μας και το δωμάτιο να είναι λίγο δροσερό, σκοτεινό και ήσυχο, χωρίς θορύβους που μπορεί να διαταράσσουν την ηρεμία μας.
Συχνά συναντάμε άτομα που έχουν κάποια προβλήματα με τον ύπνο, παραπονιούνται ας πούμε ότι δεν κοιμούνται αρκετά. Αν αυτή η έλλειψη ύπνου δεν οφείλεται σε επαγγελματικούς ή κοινωνικούς λόγους, δηλαδή το άτομο να μην προλαβαίνει λόγω υποχρεώσεων να κοιμηθεί, και εκφράζει δυσφορία με την κατάσταση αυτή τότε μιλάμε για κάποια διαταραχή ύπνου. Η διαταραχή βιώνεται ως ενοχλητική και μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη επίδοση κι απόδοση κατά τη διάρκεια της επόμενης μέρας. Οι διαταραχές αυτές είναι είτε περιστασιακές είτε μόνιμες, ανάλογα την περίπτωση και χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: τις δυσυπνίες και τις παραϋπνίες. Στην πρώτη κατηγορία, τις δυσυπνίες, ανήκει η αϋπνία, η ναρκοληψία, το σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας κατά τον ύπνο, η διαταραχή περιοδικών κινήσεων των άκρων και οι διαταραχές του κιρκαδιανού ρυθμού του ύπνου. Στην κατηγορία των παραϋπνιών συναντάμε την υπνοβασία, τη διαταραχή νυκτερινών τρόμων, τη διαταραχή εφιαλτών και τη διαταραχή της συμπεριφοράς κατά τον ύπνο REM.
Όταν κάποιος νιώθει πως αντιμετωπίζει πρόβλημα με τον ύπνο του κι αυτό επηρεάζει τη λειτουργικότητά του κατά τη διάρκεια της μέρας μπορεί να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό πάνω σε θέματα ύπνου. Ενδεχομένως, ανάλογα την περίπτωση, να χρειαστεί να υποβληθεί σε μια μελέτη ύπνου, ώστε να εξεταστεί το πρόβλημά του. Η αξιολόγησή τους αρχίζει με τη λήψη καλού ιατρικού ιστορικού, όπου το άτομο περιγράφει τι του συμβαίνει, καθώς και παθήσεις που μπορεί να έχει. Η πιο συνηθισμένη μορφή μελέτης ύπνου είναι η πολυπνογραφία, που μπορεί να είναι νυκτερινή ή ημερήσια. Συνήθως προτιμάται η νυκτερινή γιατί η προσπάθεια της μελέτης είναι να μιμηθεί όσο περισσότερο γίνεται τις συνθήκες του σπιτιού. Ο τρόπος που γίνεται είναι απλός και ανώδυνος. Ο ασθενής βρίσκεται μόνος του σ’ ένα δωμάτιο ευρύχωρο, με την κατάλληλη θερμοκρασία και φωτισμό και παρακολουθείται από εκπαιδευμένο προσωπικό μέσω οθονών. Τοποθετούνται σε όλο το σώμα του περίπου 25 καλώδια, τα οποία καταγράφουν διάφορες παραμέτρους όπως η ηλεκτρική δραστηριότητα στον εγκέφαλο, στους μυς και την καρδιά, η ροή του αέρα στο στόμα και τη μύτη και οι κινήσεις θώρακος, κοιλιάς και ποδιών. Την επόμενη μέρα όταν ξυπνήσει ο ασθενής του αφαιρούνται τα καλώδια και ο γιατρός εξετάζει τα δεδομένα που συλλέχθηκαν. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί να περάσει και δεύτερη νύχτα στο νοσοκομείο για περαιτέρω εξετάσεις. Επίσης, ίσως να γίνει και στο περιβάλλον του ασθενή, ανάλογα τη συνεννόηση με τον ειδικό.
Παρακάτω, υπάρχει μια λίστα με όλα τα δημόσια νοσοκομεία της χώρας που μπορεί να επισκεφθεί κάποιος για να εξετάσει διάφορα προβλήματα σχετικά με τον ύπνο. Εναλλακτικά, υπάρχουν και διάφορα Ιδιωτικά Κέντρα Μελέτης Διαταραχών Ύπνου, που παρέχουν διάφορες υπηρεσίες.
Κλινικές και Ιατρεία Μελέτης Ύπνου σε Δημόσια Νοσοκομεία:
ΑΤΤΙΚΗ
- Γ. Ν. Α. Ευαγγελισμός
- Γ. Ν. Α. Σισμανόγλειο
- Γενικό Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος – «Η ΣΩΤΗΡΙΑ»
- Αιγινήτειο Νοσοκομείο
- Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center
- Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «ΑΤΤΙΚΟΝ»
- Γ. Ν. Ε. Θριάσιο
- Γενικό Κρατικό Νίκαιας
- Γενικό Νοσοκομείο Πειραιά Τζάνειο
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
- Νομαρχιακό Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης Άγιος Παύλος
- Γ. Ν. Θ. Παπανικολάου
- Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης ΑΧΕΠΑ
- Γ. Ν. Θ. Ιπποκράτειο
- Γ. Ν. Παπαγεωργίου
ΚΡΗΤΗ
- Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου (ΠΑΓΝΗ)
- Γ. Ν. Χανίων «Ο Άγιος Γεώργιος»
ΠΕΛΟΠΠΟΝΗΣΟΣ
- Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών (Ρίο)
- Γ. Ν. Αργολίδας – Ναυπλίου
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Γ. Ν. Πέλλας – Νοσοκομειακή Μονάδα Γιαννιτσών
ΘΡΑΚΗ
- Γ. Ν. Καβάλας
- Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης
HΠΕΙΡΟΣ
Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο
[ πηγή: Dental Sleep Med – Δρ. Κουδιγκέλης Ζήσης]
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
National Heart, Lung and Blood Institute, National Institutes of Health (2005). Your guide to Healthy Sleep.
Μονάδα μελέτης ύπνου. Α’ Ψυχιατρική Κλινική. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Medlook. Ο ύπνος και τα στάδιά του, ο εγκέφαλος, η κούραση, η νύστα και τα όνειρα. Ανακτήθηκε στις: 20/12/20. Διαθέσιμο στο: https://www.medlook.net/%CE%8E%CF%80%CE%BD%CE%BF%CF%82/1333.html
Healthy living. Ύπνος: τα στάδια REM και NREM. Ανακτήθηκε στις: 20/12/20. Διαθέσιμο στο: https://www.healthyliving.gr/2012/12/05/%CF%8D%CF%80%CE%BD%CE%BF%CF%82-t%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%AC%CE%B4%CE%B9%CE%B1-rem-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BDrem/
Onmed. Μελέτη ύπνου: πώς γίνεται, ποιοι πρέπει να την κάνουν. Ανακτήθηκε στις: 22/12/20. Διαθέσιμο στο: https://www.onmed.gr/ygeia/story/335601/meleti-ypnou-pos-ginetai–poioi-prepei-na-tin-kanoun
